Η Νατζά μετά από έναν χρόνο εισήχθη σε ψυχιατρείο μέχρι το τέλος της ζωής της.
Στο βιβλίο του αυτό ο Μπρετόν διακηρύσσει ότι η κοπέλα αυτή θα μπορούσε να έχει αντέξει και να μην ισοπεδωθεί, αν ο κόσμος γύρω της, αντί να τη διαγράψει, της είχε παραχωρήσει λίγη παραπάνω κατανόηση και μια γωνιά για να ησυχάσει, να ξαποστάσει.Χωρίς να παριστάνω την ειδική σε ζητήματα ψυχικής υγείας, βλέπω να αυξάνονται οι «περιπλανώμενες ψυχές» ανάμεσα σε νέους και λιγότερο νέους ανθρώπους, ευάλωτους στην αγωνία και την ψυχική αποσταθεροποίηση.
Αν και το κοινωνικό δεν αντανακλάται ευθύγραμμα στο ψυχικό επίπεδο, δεν χωρά αμφιβολία ότι η αγωνία αυτή εγγράφεται επώδυνα σε νέους ανθρώπους που η ζωή τούς αρνείται τα στοιχειώδη.
«Διάλεξα το όνομα Νατζά», έλεγε η ηρωίδα του Μπρετόν, «γιατί έτσι αρχίζει το ρωσικό όνομα Ναντέζντα, που θα πει Ελπίδα».Και ανάμεσα ακριβώς στα στοιχειώδη απ' όσα συμβαίνουν γύρω μας συνεχίζουν να στερούν από τα παιδιά μας, από την όλο και πιο μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας, την ελπίδα ότι έστω και με κόπο, με θυσίες, η ζωή μπορεί να γίνει καλύτερη.Διαβάζω στον Τύπο και στο διαδίκτυο διαγωνίως τα περί του μαθήματος των θρησκευτικών και γενικότερα του διαλόγου εκκλησίας και κράτους.
Και ομολογώ ότι ο λόγος που με αφήνουν αρκετά αδιάφορη είναι πως τα βλέπω σαν μια μάχη χαρακωμάτων ανάμεσα σε κατεστημένους θεσμούς που ο καθένας κοιτά να περιφρουρήσει τα κεκτημένα.Μια ατέρμονη παρτίδα ανάμεσα σε σκακιστές που ο καθένας κοιτά να προχωρήσει τη βασίλισσα, τον τρελό ή το πιόνι του. Και αναρωτιέμαι: πόση σχέση μπορούν να έχουν όλα αυτά με την αυθεντική πίστη ή και με την αθεΐα, που όταν είναι αυθεντική μπορεί, έλεγε ο Μπαλζάκ, να είναι μια άλλη πίστη.
Σκέφτομαι τον αγαπημένο μου Πατέρα Πυρουνάκη, τον αποσυνάγωγο από το εκκλησιαστικό κατεστημένο, τον παπά των ηθοποιών και των αντιστασιακών, και τα πνευματικά του παιδιά που συνεχίζουν σήμερα επάξια το έργο του στον Αγιο Αντρέα κοντά στην πλατεία Αμερικής.
Και σκέφτομαι τον επίσης αγαπημένο Μανώλη Γλέζο, που δεν είδα να παρευρίσκεται στην τελετή στην Ακρόπολη για την απελευθέρωση της Αθήνας, αλλά που ένιωθα συνεχώς την εικόνα του, ακόμα πιο παρούσα μέσα στην απουσία της.Μπορεί οι ιδέες τους, που ταυτίζονταν στον έρωτα για τη δημοκρατία, να διέφεραν σε πολλά - και γιατί όχι.
Και λέω: Η πίστη στον Θεό ή/ και στον άνθρωπο δεν μπορεί να είναι εξουσία και επάγγελμα. Η Αριστερά δεν μπορεί να είναι εξουσία και επάγγελμα. Και τότε τι;Τότε αυτό που μένει στον πάτο του πίθου της Πανδώρας, του πιθαριού των τραυματισμένων οραμάτων μας, είναι αυτό που μας χαρίζουν κάποιοι γενναίοι και γενναιόδωροι: η αίσθηση ότι μπορεί να υπάρξει αυτό το «παραπάνω του ανθρώπου», η δύναμη εκείνη, η πιο δική μας, που δεν την αξιοποιούμε, δεν τη χαιρόμαστε, γιατί την αγνοούμε και οι ίδιοι, πρωτίστως οι ίδιοι.Αυτή τη δύναμη που έχουμε ανάγκη όλοι όσοι λυγίζουμε, πέφτουμε, στέκουμε ξανά στα πόδια μας, χάνουμε και ξαναβρίσκουμε τον νου μας.
Και που ένα από τα ονόματά της είναι και ελπίδα: στα ρωσικά, όπως έλεγε το γλυκό κορίτσι που αγάπησε ο Μπρετόν, Ναντέζντα.
