κι άγγιξε τον ορίζοντα του κόσμου, όλου του κόσμου»
(Τεύκρος Ανθίας)
Του Πάνου Τριγάζη*
Η συμπλήρωση 38 χρόνων από τον θάνατο του Προέδρου Μακαρίου (3.8.1977) είναι ευκαιρία για την εξαγωγή πολλών διδαγμάτων για την υπόθεση της Κύπρου. Να θυμηθούμε τους αγώνες και τις ιδέες του Μακαρίου για το Κυπριακό, του οποίου όλες τις μεγάλες καμπές έζησε ως πρωταγωνιστής.
O Μακάριος υπήρξε μεγάλος ηγέτης, με ισχυρή προσωπικότητα και διεθνή ακτινοβολία, ο οποίος είχε πλήρη συνείδηση, από την πρώτη ημέρα της ανακήρυξης της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους (15.8.1960), ότι το αναγκαίο θεμέλιο για την ύπαρξη του νέου κράτους ήταν η ειρηνική συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων. «Διά την ομαλή λειτουργίαν της νέας πολιτείας και την απρόσκοπτον πρόοδον αυτής" -έλεγε τότε σε ομιλία του- "απαραίτητος προϋπόθεσις τυγχάνουν η ειλικρινής και στενή συνεργασία πάντων των συμβαλλομένων παραγόντων και η αμοιβαία εκτίμησις και ο σεβασμός των εθνικών και πνευματικών ιδεωδών και παραδόσεων των Ελλήνων και των Τούρκων κατοίκων της νήσου».
Εξ αρχής ο Μακάριος αποφάσισε την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, ακολουθώντας πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Η επιλογή του αυτή τον κατέστησε «κόκκινο πανί» για τα «γεράκια» των ΗΠΑ, που τον χαρακτήρισαν «Κάστρο της Μεσογείου».
Μετά την κρίση του 1963-64, ο Μακάριος αναζήτησε στον διακοινοτικό διάλογο και όχι στα «δυναμικά μέσα» την επίλυση της κρίσης που είχε οδηγήσει στις «πράσινες γραμμές» και στην εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στην Κύπρο (από το 1964), ύστερα και από το δικό του λάθος να ζητήσει (το 1963) την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1960.
Με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, άρχισαν το 1968 οι πρώτες διακοινοτικές συνομιλίες με βάση την πολιτική της «εφικτής λύσης», που είχε διακηρύξει ο Μακάριος στις αρχές του χρόνου. Πολιτική που όμως βρήκε αντιμέτωπους τους «υπερπατριώτες» υποστηρικτές της «ένωσης», στην Κύπρο και στην Ελλάδα, οι οποίοι πολέμησαν με χίλιους δυο τρόπους τον Μακάριο, με αποκορύφωμα το χουντικό πραξικόπημα του 1974 για την ανατροπή και τη δολοφονία του. Στα σκοτεινά τους σχέδια είχαν και ξένες δυνάμεις, που χαρακτήριζαν τον Μακάριο «Κάστρο της Μεσογείου», επειδή απέρριπτε λύση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και επέμενε στην ένταξη της Κύπρου στο κίνημα των Αδεσμεύτων.
Επιστρέφοντας από την αυτοεξορία του, μετά την τραγωδία του 1974, ο Μακάριος είχε πεισθεί ακόμη περισσότερο για την ανάγκη της επαναπροσέγγισης των δύο Κοινοτήτων. «Τάσεις σωβινιστικαί" -έλεγε στις 7.2.1974- "παρωχημένων εποχών ή οιασδήποτε φύσεως προκαταλήψεις ούτε τους Ελληνοκυπρίους ούτε τους Τουρκοκυπρίους ωφελούν», συμπληρώνοντας ότι «η σκληρά πείρα του παρελθόντος πρέπει να είναι διδάσκαλος δι' αμφοτέρας τας πλευράς».
Έπειτα από δύο χρόνια και κάτι, ο Μακάριος έκανε το μεγάλο βήμα να αποδεχθεί τη διζωνική - δικοινοτική ομοσπονδία, υπογράφοντας συμφωνία με τον Ντενκτάς, στις 12.2.1977, για «μια ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική ομόσπονδη δημοκρατία».
Ας σημειωθεί ότι η συμφωνία αυτή (όπως και η παρόμοια Κυπριανού - Ντενκτάς, το 1979) έχει ενσωματωθεί στα ψηφίσματα του ΟΗΕ, που αποτελούν τη βάση για τη λύση του Κυπριακού. Άρα, τυχόν απομάκρυνση της ελληνοκυπριακής πλευράς από τη βάση αυτή (όπως προτείνουν σήμερα ορισμένοι υποψήφιοι Πρόεδροι στην Κύπρο) θα ήταν καταστροφική για το Κυπριακό και τις προσπάθειες επανένωσης του νησιού με τον τερματισμό της κατοχής και τη δημιουργία μιας δικοινοτικής-διζωνικής ομοσπονδίας με μία κυριαρχία, μία ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα.
Δυστυχώς, ο Μακάριος πέθανε λίγους μήνες μετά τη συμφωνία κορυφής Μακαρίου - Ντενκτάς. Αν ζούσε, ίσως το Κυπριακό να είχε πάρει καλύτερο δρόμο.
Ο Μακάριος δεν είχε εθνικιστικές παρωπίδες. «Επάνω εις τα χώματά μας" -έλεγε το 1959, επιστρέφοντας στην Κύπρο από την εξορία- "συναντώνται σήμερον η ασιατική εφευρετικότης και σοφία με το πνεύμα της ευρωπαϊκής επιστήμης και τεχνικής. Γύρω από τα πελάγη μας εκτείνονται οι ανήσυχοι επιδιώξεις τριών ηπείρων και δύο κόσμων. Μέσα εις το ταραχώδες τούτο περιβάλλον καλούμεθα να διαδραματίσωμεν τον ρόλο του συναρμοστού και συμφιλιωτού. Καλούμεθα να μεταβάλωμεν την νήσον μας εις την χρυσήν γέφυραν η οποία θα ενώνει και όχι θα χωρίζει τας αντιμαχομένας δυνάμεις...».
Η ηχώ των λόγων του διατηρεί και σήμερα τη δύναμή της, στο ακέραιο. Ας ακουστεί, ιδιαίτερα από τους Ευρωπαίους ηγέτες, οι οποίοι πρέπει να αντιληφθούν ότι στην Κύπρο κρίνεται η ίδια η υπόθεση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ο ρόλος της Ε.Ε. στην Ανατ. Μεσόγειο.
* Ο Πάνος Τριγάζης, συντονιστής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και θεμάτων Ειρήνης του ΣΥΡΙΖΑ, συμμετέχει από το 1975 στη Διεθνή Επιτροπή Αλληλεγγύης με τον κυπριακό λαό.
(Τεύκρος Ανθίας)
Του Πάνου Τριγάζη*
Η συμπλήρωση 38 χρόνων από τον θάνατο του Προέδρου Μακαρίου (3.8.1977) είναι ευκαιρία για την εξαγωγή πολλών διδαγμάτων για την υπόθεση της Κύπρου. Να θυμηθούμε τους αγώνες και τις ιδέες του Μακαρίου για το Κυπριακό, του οποίου όλες τις μεγάλες καμπές έζησε ως πρωταγωνιστής.
O Μακάριος υπήρξε μεγάλος ηγέτης, με ισχυρή προσωπικότητα και διεθνή ακτινοβολία, ο οποίος είχε πλήρη συνείδηση, από την πρώτη ημέρα της ανακήρυξης της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους (15.8.1960), ότι το αναγκαίο θεμέλιο για την ύπαρξη του νέου κράτους ήταν η ειρηνική συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων. «Διά την ομαλή λειτουργίαν της νέας πολιτείας και την απρόσκοπτον πρόοδον αυτής" -έλεγε τότε σε ομιλία του- "απαραίτητος προϋπόθεσις τυγχάνουν η ειλικρινής και στενή συνεργασία πάντων των συμβαλλομένων παραγόντων και η αμοιβαία εκτίμησις και ο σεβασμός των εθνικών και πνευματικών ιδεωδών και παραδόσεων των Ελλήνων και των Τούρκων κατοίκων της νήσου».
Εξ αρχής ο Μακάριος αποφάσισε την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, ακολουθώντας πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Η επιλογή του αυτή τον κατέστησε «κόκκινο πανί» για τα «γεράκια» των ΗΠΑ, που τον χαρακτήρισαν «Κάστρο της Μεσογείου».
Μετά την κρίση του 1963-64, ο Μακάριος αναζήτησε στον διακοινοτικό διάλογο και όχι στα «δυναμικά μέσα» την επίλυση της κρίσης που είχε οδηγήσει στις «πράσινες γραμμές» και στην εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στην Κύπρο (από το 1964), ύστερα και από το δικό του λάθος να ζητήσει (το 1963) την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1960.
Με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, άρχισαν το 1968 οι πρώτες διακοινοτικές συνομιλίες με βάση την πολιτική της «εφικτής λύσης», που είχε διακηρύξει ο Μακάριος στις αρχές του χρόνου. Πολιτική που όμως βρήκε αντιμέτωπους τους «υπερπατριώτες» υποστηρικτές της «ένωσης», στην Κύπρο και στην Ελλάδα, οι οποίοι πολέμησαν με χίλιους δυο τρόπους τον Μακάριο, με αποκορύφωμα το χουντικό πραξικόπημα του 1974 για την ανατροπή και τη δολοφονία του. Στα σκοτεινά τους σχέδια είχαν και ξένες δυνάμεις, που χαρακτήριζαν τον Μακάριο «Κάστρο της Μεσογείου», επειδή απέρριπτε λύση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και επέμενε στην ένταξη της Κύπρου στο κίνημα των Αδεσμεύτων.
Επιστρέφοντας από την αυτοεξορία του, μετά την τραγωδία του 1974, ο Μακάριος είχε πεισθεί ακόμη περισσότερο για την ανάγκη της επαναπροσέγγισης των δύο Κοινοτήτων. «Τάσεις σωβινιστικαί" -έλεγε στις 7.2.1974- "παρωχημένων εποχών ή οιασδήποτε φύσεως προκαταλήψεις ούτε τους Ελληνοκυπρίους ούτε τους Τουρκοκυπρίους ωφελούν», συμπληρώνοντας ότι «η σκληρά πείρα του παρελθόντος πρέπει να είναι διδάσκαλος δι' αμφοτέρας τας πλευράς».
Έπειτα από δύο χρόνια και κάτι, ο Μακάριος έκανε το μεγάλο βήμα να αποδεχθεί τη διζωνική - δικοινοτική ομοσπονδία, υπογράφοντας συμφωνία με τον Ντενκτάς, στις 12.2.1977, για «μια ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική ομόσπονδη δημοκρατία».
Ας σημειωθεί ότι η συμφωνία αυτή (όπως και η παρόμοια Κυπριανού - Ντενκτάς, το 1979) έχει ενσωματωθεί στα ψηφίσματα του ΟΗΕ, που αποτελούν τη βάση για τη λύση του Κυπριακού. Άρα, τυχόν απομάκρυνση της ελληνοκυπριακής πλευράς από τη βάση αυτή (όπως προτείνουν σήμερα ορισμένοι υποψήφιοι Πρόεδροι στην Κύπρο) θα ήταν καταστροφική για το Κυπριακό και τις προσπάθειες επανένωσης του νησιού με τον τερματισμό της κατοχής και τη δημιουργία μιας δικοινοτικής-διζωνικής ομοσπονδίας με μία κυριαρχία, μία ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα.
Δυστυχώς, ο Μακάριος πέθανε λίγους μήνες μετά τη συμφωνία κορυφής Μακαρίου - Ντενκτάς. Αν ζούσε, ίσως το Κυπριακό να είχε πάρει καλύτερο δρόμο.
Ο Μακάριος δεν είχε εθνικιστικές παρωπίδες. «Επάνω εις τα χώματά μας" -έλεγε το 1959, επιστρέφοντας στην Κύπρο από την εξορία- "συναντώνται σήμερον η ασιατική εφευρετικότης και σοφία με το πνεύμα της ευρωπαϊκής επιστήμης και τεχνικής. Γύρω από τα πελάγη μας εκτείνονται οι ανήσυχοι επιδιώξεις τριών ηπείρων και δύο κόσμων. Μέσα εις το ταραχώδες τούτο περιβάλλον καλούμεθα να διαδραματίσωμεν τον ρόλο του συναρμοστού και συμφιλιωτού. Καλούμεθα να μεταβάλωμεν την νήσον μας εις την χρυσήν γέφυραν η οποία θα ενώνει και όχι θα χωρίζει τας αντιμαχομένας δυνάμεις...».
Η ηχώ των λόγων του διατηρεί και σήμερα τη δύναμή της, στο ακέραιο. Ας ακουστεί, ιδιαίτερα από τους Ευρωπαίους ηγέτες, οι οποίοι πρέπει να αντιληφθούν ότι στην Κύπρο κρίνεται η ίδια η υπόθεση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ο ρόλος της Ε.Ε. στην Ανατ. Μεσόγειο.
* Ο Πάνος Τριγάζης, συντονιστής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και θεμάτων Ειρήνης του ΣΥΡΙΖΑ, συμμετέχει από το 1975 στη Διεθνή Επιτροπή Αλληλεγγύης με τον κυπριακό λαό.
