Κυνήγι ελαφιού και όχι λαγού!

Σπύρος Λίτσας Εχουμε εγκλωβιστεί στη «φούσκα» της ήσσονος προσπάθειας και στο δόγμα «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα». Ο θάνατος του John Forbes Nash Jr, ενός εκ των σημαντικότερων μαθηματικών του 20ού αιώνα, μου θυμίζει τον σημαντικό ρόλο της θεωρίας παιγνίων στην πολιτική, αλλά και το τι έχει να πει για το ελληνικό ζήτημα. Ενα από τα πλέον ενδιαφέροντα παίγνια στην Πολιτική Θεωρία και, κατά προέκταση, στη Διεθνή Θεωρία είναι το «Κυνήγι του Ελαφιού». Θεωρητικός εμπνευστής είναι ο Ζαν Ζακ Ρουσό και το αφήγημα επικεντρώνεται στις προοπτικές και, κατά συνέπεια, στις ευκαιρίες που το συνεργατικό μοντέλο προσφέρει στους συμμετέχοντες.Το σενάριο εξελίσσεται ακολούθως: Δύο κυνηγοί αποφασίζουν να πάνε για κυνήγι στο δάσος. Εκεί έχουν τις ακόλουθες επιλογές: ή θα κυνηγήσουν ένα ελάφι, που είναι πιο δύσκολο και απαιτεί τη συνεργασία και των δύο, ή θα κυνηγήσουν έναν λαγό, που είναι πιο εύκολος ως θήραμα, δεν απαιτεί συνεργασία, αλλά το αποτέλεσμα θα είναι πιο φτωχό και ίσως να μη δικαιολογεί το κόστος της προετοιμασίας του κυνηγιού. Στη θεωρία παιγνίων αυτό το σενάριο αποτελεί και το πλέον χαρακτηριστικό ζήτημα που, αιώνες αργότερα, κάλυψε ο Nash ως προς τα ισόρροπα δεδομένα τα οποία διαμορφώνουν ρόλο στην εξέλιξη μιας θεωρίας.

Το «Κυνήγι του Ελαφιού» έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τον κοινωνικό επιστήμονα αλλά και τον πολίτη, αφού αποτυπώνει την πραγματική δυναμική ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου· τη δυνατότητά του να συνεργάζεται για το κοινό καλό ή την τάση του να αποστασιοποιείται, να απομονώνεται και να αναζητά την επίτευξη ευτελών στόχων, που στο τέλος της ημέρας δεν θα ικανοποιήσουν ούτε μέρος των προσωπικών αναγκών του. Αν τοποθετήσουμε τους εαυτούς μας ως ελληνική κοινωνία στο αφήγημα του Ρουσό, θα διαπιστώσουμε ότι όχι μόνο επιλέγουμε απευθείας τον λαγό, αλλά και είμαστε έτοιμοι να κάνουμε φασαρία για να διώξουμε το ελάφι, ώστε να μην μπορεί να το κυνηγήσει και ο άλλος. Εχουμε εγκλωβιστεί στη μεταφυσική «φούσκα» της ήσσονος προσπάθειας και στο δόγμα «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα».

Είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να πάμε και πολύ πιο πέρα με αυτά τα χαρακτηριστικά, είτε διότι τα αναπτύξαμε στην πορεία, λόγω της ελλειμματικής σχέσης μας με τον Διαφωτισμό και την αστική συνείδηση, είτε γιατί η συγκρουσιακή πολιτική κουλτούρα, που δεν αποδέχεται το συνεργατικό μοντέλο, αλλά μόνο τον βαθύ και απόλυτο διχασμό μεταξύ ημών και αλλήλων, χαρακτηρίζει τον τρόπο λειτουργίας μας σε συνειδησιακό αλλά και εμπράγματο επίπεδο. Το χειρότερο, μάλιστα, είναι ότι είμαστε πεπεισμένοι πως εξωγενείς παράγοντες, τα κακά πνεύματα του δάσους, μας αναγκάζουν να κυνηγούμε διασπασμένοι λαγούς και όχι ενωμένοι ελάφια, διευρύνοντας τον μύθο ενός περιούσιου λαού, τον οποίο τάχα μισούν και εχθρεύονται όλοι.

Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Και δεν μπορεί να είναι έτσι, γιατί διαφορετικά δεν θα υπήρχε η δυνατότητα να κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα. Πίστη σ' εμάς χρειαζόμαστε και στον διπλανό μας, και όραμα ότι θα μπούμε ξανά στο δάσος για να κυνηγήσουμε ελάφια και όχι λαγούς. Κοινωνική και πολιτική ενότητα χρειάζεται μπροστά στις δύσκολες συγκυρίες, για να βγούμε ξανά στο ξέφωτο του δάσους.
Σπύρος Λίτσας