Με αφορμή το κτήμα ες αεί

By Κώστας Θεολόγου Διδάσκει Ιστορία και Φιλοσοφία του Πολιτισμού στο ΕΜΠκαι Ανθρωπογεωγραφία στο ΕΑΠ ktheolog@central.ntua.gr
Η αφορμή μου αναφέρεται σε ένα πολιτικό βιβλίο γραμμένο από τον Θεσσαλονικιό κλασικό φιλόλογο Αντώνη Σαχπεκίδη.* Ο πιο πολιτικός από τους δραματικούς ποιητές μας, ο Αισχύλος, ξεκινάει την τραγωδία «Επτά επί Θήβας» λέγοντας στους πολίτες «Χρη λέγειν τα καίρια» και αυτό είναι μια κρίσιμη παραίνεση προς όλους τους γράφοντες και ομιλούντες για ζητήματα επίκαιρα και άκρως πολιτικά.Ο Θουκυδίδης είναι διαχρονικός και γι’ αυτό επίκαιρος, οπότε ο πολιτικά στοχαζόμενος Αντώνης Σαχπεκίδης λέγει ομοίως τα καίρια. Το βιβλίο είναι τίμιο, ειλικρινές, γραμμένο με πάθος και ψυχή και -πέρα από τις πολιτικές και συγγραφικές αρετές του- διαθέτει αξίες, ηθικές, συμπεριφορικές και διδακτικές. Μάλιστα, βασικότατο προσόν του βιβλίου είναι η απλή και κατανοητή γλώσσα του και σε τούτο ασφαλώς συμβάλλει η εξαιρετική διόρθωση του χειρογράφου από τη Μαρία Ντότσικα.

Η κύρια θέση του Σαχπεκίδη είναι ότι στην ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου υπάρχει συγκροτημένη μία πλήρης θεωρία υψηλής στρατηγικής. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η παγκόσμια κρίση της εποχής μας, σε συνδυασμό με την κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων, με τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν τα πολιτικά συστήματα και με τη συντελούμενη γεωπολιτική αναδιάταξη του συσχετισμού δυνάμεων, έχει καταστήσει απελπιστικό τον προβληματισμό σε ατομικό και σε συλλογικό (κρατικό) επίπεδο για την πορεία της ανθρωπότητας.

Για τους λόγους αυτούς, ιδιαίτερα από την εποχή της πρώτης επέμβασης των Αμερικανών στο Ιράκ, η μέχρι τότε κυρίαρχη δύναμη του πλανήτη αναζητεί επίμονα στον Θουκυδίδη απαντήσεις στα αδιέξοδά της (Ιράκ, Αφγανιστάν, Ιράν, Βόρεια Κορέα, Συρία και πάλι Ιράκ, Κίνα…).Αλλά και στην Ευρώπη, η ενασχόληση ξανά με τον Θουκυδίδη δείχνει αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για τον μεγάλο ιστορικό, σε μια προσπάθεια εξήγησης των παγκόσμιων φαινομένων στις μέρες μας στο γεωπολιτικό πεδίο και πρόβλεψης των επερχόμενων παγκόσμιων οικονομικών εξελίξεων και αντιμετώπισής τους.

Αυτή η ματιά δικαιώνει την οιονεί φιλοσοφική θεώρηση της Ιστορίας, που εκλαμβάνει την ιστορία ως «κτήμα ες αιεί», και καθιστά επίκαιρο τον Θουκυδίδη που είναι ασφαλής οδηγός για τον ενεργό πολίτη, που θέλει να παρακολουθεί, να κατανοεί και να ερμηνεύει εις βάθος τα εθνικά και τα διεθνή θέματα, ιδιαίτερα στη σημερινή κοινωνία, που τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ως συστημικοί μηχανισμοί παραπλάνησης και ενορχηστρωμένης παραπληροφόρησης, ασκούν ολοκληρωτικό έλεγχο στις πληροφορίες και στη σκέψη των ανθρώπων, και μέσα από μια ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική χειραγώγηση διαμορφώνουν συνειδήσεις (σ. 15).

Κατά πόσο όμως είναι δόκιμο υπό το πρίσμα της θουκυδίδειας ιστορίας, όσο περιεκτική κι αν είναι, να διερωτάται κάποιος για το νήμα που συνδέει τον αρχαίο Πελοποννησιακό πόλεμο με τους δύο Παγκόσμιους πολέμους του 20^ού αιώνα, για το ποιους εξυπηρετεί σήμερα η παγκόσμια κρίση για ποια δημοκρατία μιλάμε αιώνες τώρα και σε τι είδους δημοκρατία ζούμε;

Ως προς αυτά τα ερωτήματα που απέσπασα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου ο Σαχπεκίδης ισχυρίζεται ότι αν η αξία της ιστορίας βρίσκεται στο βαθμό που συμβάλλει στην αυτοσυνειδησία ενός λαού, ο Θουκυδίδης είναι κατεξοχήν χρήσιμος για την πολιτική διαπαιδαγώγησή του.
Κατά τον Άγγελο Ελεφάντη «η πολιτική τροφοδοτείται με ποικίλους τρόπους από την ιστορία, από την πραγματικότητα μέσα στη χρονικότητά της», αλλά ταυτόχρονα η πολιτική παράγει ιστορία, είναι ‘ἱστορία ἐν τῷ γεννᾶσθαι’, έτσι ώστε η ιστορική συνείδηση να μπορεί να γίνεται πολιτική κριτική συνείδηση. Από αυτήν τη σύζευξη της ιστορίας με την πολιτική που πετυχαίνει ο Θουκυδίδης, και μάλιστα ως πρωτοπόρος σε αυτήν τη διαλεκτική σύνθεση, δίνει νέες διαστάσεις τόσο στην ιστορία, που δεν είναι δυνατό να παρακάμπτει την πολιτική, όσο και στην πολιτική, που δεν μπορεί να αγνοεί την ιστορία… (σ. 415).

Η ένστασή μου αφορά στην αξιοποίηση εργαλείων του παρελθόντος, για να εξηγήσουμε σύγχρονα φαινόμενα και το αντίστροφο. Συνεπώς δεν αποδέχομαι επιστημολογικά την ιστορική αναγωγή των συνθηκών και των καταστάσεων που επικρατούσαν πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια, για να ερμηνεύσω ή να κατανοήσω τη σημερινή κατάσταση. Ούτε μπορώ να υιοθετήσω σημερινούς όρους δανεισμένους από τις Διεθνείς Σχέσεις, την Ανθρωπολογία ή την Κοινωνιολογία, ώστε να αναλύσω εύστοχα τον Θουκυδίδη. Δεν νιώθω ασφαλής ούτε εξουσιοδοτημένος να το πράξω. Δεν θα αναλύσω, λόγου χάρη, με εργαλεία του Jürgen Habermas την Θρησκευτική Μεταρρύθμιση του 16^ου αι.

Εξάλλου θεωρώ ότι έργα τόσο περιεκτικά αναβαθμίζονται κατά πολύ εκδοτικά με την ύπαρξη ενός ευρετηρίου όρων, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα σε διεστραμμένους αναγνώστες σαν κι εμένα να κάνουν διάφορες διασταυρώσεις και αναφορές. Ίσως, τέλος, η μετάφραση αυτού του βιβλίου να είχε ενδιαφέρον για την ξενόγλωσση αγορά και τη διεθνή βιβλιογραφία, διότι νομίζω ότι ουδείς από τους Έλληνες «θουκυδιδιστές» (Ελευθέριος Βενιζέλος, Ηλίας Ηλιού, Κώστας Ζουράρις κτλ) έχει μεταφραστεί.


* Αντώνη Σαχπεκίδη, 2014, Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος στον 21ο αιώνα, αναζητώντας τα αιτία της σύγχρονης παγκόσμιας κρίσης μέσα από τη διεισδυτική ματιά του Θουκυδίδη, Αθήνα: Ελληνοεκδοτική