Τα όρια της εξουσίας του ενδέχεται να ανακαλύψει ο
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις επόμενες τουρκικές εκλογές. Η λίρα καταρρέει,
η οικονομία είναι στάσιμη και η ηγετική ομάδα πίσω από τον Τούρκο ηγέτη
φαίνεται ανεπαρκής.Αυτό που διακυβεύεται στις γενικές εκλογές της 7ης
Ιουνίου είναι το μέλλον της Τουρκίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το
κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) θα τις κερδίσει.Το
ερώτημα όμως είναι αν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τρεις φορές πρωθυπουργός
και τώρα πρόεδρος, θα κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία μέσω της οποίας
σκοπεύει να αλλάξει το κοινοβουλευτικό σύστημα της χώρας, τοποθετώντας
τη βουλή κάτω από την εξουσία μιας εκτελεστικής προεδρίας. Ωστόσο,
υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Τ. Ερντογάν, που επεμβαίνει ήδη
σε κάθε αντίδραση της δικαστικής εξουσιας και των ΜΜΕ έναντι της
αυξανόμενης τάσης για συγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπό του, δε θα πάρει
αυτή τη φορά αυτό που θέλει.
Υπάρχει μια αίσθηση ύβρεως γύρω από
τον ίδιο από τότε που ξέσπασαν διαδηλώσεις κατά του παρεμβατικού,
νεοϊσλαμικού του κράτους στο πάρκο Gezi, οι οποίες εξαπλώθηκαν σε
ολόκληρη τη μητροπολιτική και παράκτια Τουρκία πριν από δύο χρόνια. Ο
Ερντογάν εξακολουθεί να κυριαρχεί έναντι των εθνικιστών
της αντιπολίτευσης και των κεμαλιστών, κληρονόμων του Μουσταφά Κεμάλ
Ατατούρκ, ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, οι οποίοι έχουν μείνει στον
περασμένο αιώνα. Αλλά ένας νέος, φιλοκουρδικός συνασπισμός, το
Δημοκρατικό Κόμμα του Λαού (HDP), ο οποίος συγκεντρώνει την υποστήριξη
των κοσμικών Τούρκων, των φιλελεύθερων και των ακτιβιστών της Αριστεράς, θα μπορούσε να χαλάσει το πάρτι του προέδρου.
Το HDP, με επικεφαλής τον Selahattin Demirtas, έναν χαρισματικό πρώην ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποστηρίζει πρώτα απ' όλα την αυτονομία και την ειρήνη για τους Κούρδους της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Κατηγορεί τον κ Ερντογάν ότι οπισθοχωρεί αφού πρώτα ξεκίνησε συνομιλίες με Κούρδους αντάρτες. Όμως με το να δίνει έμφαση στα δικαιώματα των εργαζομένων, των γυναικών και των μειονοτήτων, το HDP έχει διευρύνει την απήχησή του. Όταν ο S. Demirtas δήλωσε στο κοινοβούλιο το Μάρτιο «Εμείς ποτέ δεν θα σας επιτρέψουμε [κ. Ερντογάν] να γίνετε εκτελεστικός πρόεδρος» κι έγινε ήρωας τόσο των κεμαλιστών όσο και των πρώην διαδηλωτών του Gezi.
Ο Τ. Ερντογάν έχει εγκαταλείψει ακόμα και τα τελευταία προσχήματα, ότι δήθεν είναι ο αμερόληπτος πρόεδρος που προβλέπει το σύνταγμα της Τουρκίας. Αντίθετα προσβλέπει στην ψήφο των θρησκευόμενων Κούρδων, ενώ οργώνει τη χώρα κραδαίνοντας μια βολικά πρωτοεμφανιζόμενη κουρδική μετάφραση του κορανίου. Το κεντροαριστερό HDP απαντά με κινητοποίηση των κουρδικών φυλών και των δικών τους δομών. Υπήρξαν όμως και άσχημα περιστατικά, συμπεριλαμβανομένων και βομβιστικών επιθέσεων στις εγκαταστάσεις του HDP, όπως και μια προσπάθεια το Κουρδικό Κόμμα να σταμπαριστεί ως τρομοκρατικό.
Εάν το HDP αποτύχει να κερδίσει πάνω από το 10% των ψήφων -το (αρκετά υψηλό) όριο για την είσοδο στο κοινοβούλιο-, το ΑΚΡ θα κερδίσει περίπου 60 επιπλέον έδρες, και ίσως δώσει στον Τ. Ερντογάν τους αριθμούς που χρειάζεται για να ξαναγράψει το Σύνταγμα, προσαρμόζοντάς το στα δικά του γούστα.
Τα κίνητρα για μαγείρεμα της ψηφοφορίας της 7ης Ιουνίου είναι, επομένως, τεράστια. Αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίο μία άλλη ακτιβιστική πρωτοβουλία που γεννήθηκε από τις διαδηλώσεις του 2013 -η Oy ve Ötesi- αναπτύσσει έναν στρατό περίπου 120.000 εθελοντών που θα επιβλέπουν την ψηφοφορία, προσπαθώντας έτσι να εξασφαλίσει ότι κανείς δεν θα προσπαθήσει να κατασκευάσει μια αποθέωση του Τ. Ερντογάν.
Ένας τρίτος λόγος που ο πρόεδρος μπορεί να μην πάρει τελικά αυτό που θέλει είναι πιο πεζός. Ο Τ. Ερντογάν έχει μια εξωπραγματική ταύτιση με τους συντηρητικούς Τούρκους της ενδοχώρας της Ανατολίας. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό λόγω της ευημερίας που έχουν φέρει εκεί οι κυβερνήσεις του. Τώρα όμως η υψηλή ανάπτυξη της τελευταίας δεκαετίας έχει μείνει στάσιμη, οι επενδύσεις έχουν καθηλωθεί και η ανεργία αυξάνεται. Ως απάντηση σε αυτό, το στρατόπεδο του Ερντογάν κατηγορεί ένα άυλο κι υπερφυσικό λόμπι επιτοκίων ότι συνωμοτεί εναντίον της Τουρκίας. Μάλιστα ο πρόεδρος έχει κατηγορήσει επωνύμως τον Erdem Basci, διοικητή της κεντρικής τράπεζας, ως προδότη διότι δεν έχει μειώσει τα επιτόκια.
Το δίλημμα της Τουρκίας είναι ότι από τη μία είναι ευάλωτη στις βραχυπρόθεσμες ροές κεφαλαίων, από την άλλη όμως δεν μπορεί να συμβιβαστεί ακόμα με τη σταδιακή κατάργηση της άφθονης και εύκολης πίστωσης των τελευταίων ετών, στην οποία βασίστηκε η επιτυχία της. Η λίρα έχει χάσει περίπου το 40 τοις εκατό της αξίας της μετά την εξέγερση του Gezi.
Μία ακόμα πιο κρίσιμη λεπτομέρεια: η οικονομική ομάδα πίσω από την επιτυχία της Τουρκίας είναι πιθανό να παραιτηθεί μετά τις εκλογές. Ο σολιψιστικός κύκλος των συμβούλων γύρω από τον πρόεδρο, αντίθετα, είναι γεμάτος από συνωμοσιολόγους, των οποίων ορισμένες δηλώσεις ξεπερνούν ακόμα και το όριο της σάτιρας. Ο Berat Albayrak, γαμπρός του Τ. Ερντογάν, προορίζεται για τσάρος της οικονομίας. Ένας εκ των δύο στενότερων συμβούλων του έχει καταγγείλει συνωμοσία από το εξωτερικό για δολοφονία του αφεντικού του μέσω τηλεκίνησης. Κι ενώ η λίρα έφτανε σε νέα χαμηλά έναντι του δολαρίου και του ευρώ, ο άλλος είχε την ιδέα μιας συμφωνίας εκκαθάρισης συναλλάγματικών συναλλαγών με τη Ρωσία και το Ιράν.
Η βάση του ΑΚΡ αδιαφόρησε την περασμένη χρονιά απέναντι στις πειστικές αποδείξεις διαφθοράς του κόμματος, η οποία έφθανε βαθιά μέχρι και τον κλειστό κύκλο του Τ. Ερντογάν. Κι έτσι ο τελευταίος εξελέγη πρόεδρος. Μπορεί όμως να είναι λιγότερο επιεικής έναντι της κατάρρευσης της τουρκικής λίρας και των εκδηλώσεων αλαζονείας τόσο του κόμματος όσο και του ηγέτη του, μετά από τόσο καιρό στην εξουσία.
Ένα από τα αγαπημένα κι ενίοτε εκφοβιστικά μηνύματα του προέδρου έναντι των επικριτών του είναι "να γνωρίζετε τα όριά σας". Πολλά εκατομμύρια Τούρκοι -θρησκευτικοί ή κοσμικοί, μέλη μιας πλουραλιστικής κοινωνίας που απορρίπτει την ασφυκτική αγκαλιά του πατερναλισμού του- ελπίζουν ότι αυτές οι εκλογές θα δείξουν στον πρόεδρο τα δικά του όρια.
EURO2DAY.GR
Το HDP, με επικεφαλής τον Selahattin Demirtas, έναν χαρισματικό πρώην ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποστηρίζει πρώτα απ' όλα την αυτονομία και την ειρήνη για τους Κούρδους της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Κατηγορεί τον κ Ερντογάν ότι οπισθοχωρεί αφού πρώτα ξεκίνησε συνομιλίες με Κούρδους αντάρτες. Όμως με το να δίνει έμφαση στα δικαιώματα των εργαζομένων, των γυναικών και των μειονοτήτων, το HDP έχει διευρύνει την απήχησή του. Όταν ο S. Demirtas δήλωσε στο κοινοβούλιο το Μάρτιο «Εμείς ποτέ δεν θα σας επιτρέψουμε [κ. Ερντογάν] να γίνετε εκτελεστικός πρόεδρος» κι έγινε ήρωας τόσο των κεμαλιστών όσο και των πρώην διαδηλωτών του Gezi.
Ο Τ. Ερντογάν έχει εγκαταλείψει ακόμα και τα τελευταία προσχήματα, ότι δήθεν είναι ο αμερόληπτος πρόεδρος που προβλέπει το σύνταγμα της Τουρκίας. Αντίθετα προσβλέπει στην ψήφο των θρησκευόμενων Κούρδων, ενώ οργώνει τη χώρα κραδαίνοντας μια βολικά πρωτοεμφανιζόμενη κουρδική μετάφραση του κορανίου. Το κεντροαριστερό HDP απαντά με κινητοποίηση των κουρδικών φυλών και των δικών τους δομών. Υπήρξαν όμως και άσχημα περιστατικά, συμπεριλαμβανομένων και βομβιστικών επιθέσεων στις εγκαταστάσεις του HDP, όπως και μια προσπάθεια το Κουρδικό Κόμμα να σταμπαριστεί ως τρομοκρατικό.
Εάν το HDP αποτύχει να κερδίσει πάνω από το 10% των ψήφων -το (αρκετά υψηλό) όριο για την είσοδο στο κοινοβούλιο-, το ΑΚΡ θα κερδίσει περίπου 60 επιπλέον έδρες, και ίσως δώσει στον Τ. Ερντογάν τους αριθμούς που χρειάζεται για να ξαναγράψει το Σύνταγμα, προσαρμόζοντάς το στα δικά του γούστα.
Τα κίνητρα για μαγείρεμα της ψηφοφορίας της 7ης Ιουνίου είναι, επομένως, τεράστια. Αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίο μία άλλη ακτιβιστική πρωτοβουλία που γεννήθηκε από τις διαδηλώσεις του 2013 -η Oy ve Ötesi- αναπτύσσει έναν στρατό περίπου 120.000 εθελοντών που θα επιβλέπουν την ψηφοφορία, προσπαθώντας έτσι να εξασφαλίσει ότι κανείς δεν θα προσπαθήσει να κατασκευάσει μια αποθέωση του Τ. Ερντογάν.
Ένας τρίτος λόγος που ο πρόεδρος μπορεί να μην πάρει τελικά αυτό που θέλει είναι πιο πεζός. Ο Τ. Ερντογάν έχει μια εξωπραγματική ταύτιση με τους συντηρητικούς Τούρκους της ενδοχώρας της Ανατολίας. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό λόγω της ευημερίας που έχουν φέρει εκεί οι κυβερνήσεις του. Τώρα όμως η υψηλή ανάπτυξη της τελευταίας δεκαετίας έχει μείνει στάσιμη, οι επενδύσεις έχουν καθηλωθεί και η ανεργία αυξάνεται. Ως απάντηση σε αυτό, το στρατόπεδο του Ερντογάν κατηγορεί ένα άυλο κι υπερφυσικό λόμπι επιτοκίων ότι συνωμοτεί εναντίον της Τουρκίας. Μάλιστα ο πρόεδρος έχει κατηγορήσει επωνύμως τον Erdem Basci, διοικητή της κεντρικής τράπεζας, ως προδότη διότι δεν έχει μειώσει τα επιτόκια.
Το δίλημμα της Τουρκίας είναι ότι από τη μία είναι ευάλωτη στις βραχυπρόθεσμες ροές κεφαλαίων, από την άλλη όμως δεν μπορεί να συμβιβαστεί ακόμα με τη σταδιακή κατάργηση της άφθονης και εύκολης πίστωσης των τελευταίων ετών, στην οποία βασίστηκε η επιτυχία της. Η λίρα έχει χάσει περίπου το 40 τοις εκατό της αξίας της μετά την εξέγερση του Gezi.
Μία ακόμα πιο κρίσιμη λεπτομέρεια: η οικονομική ομάδα πίσω από την επιτυχία της Τουρκίας είναι πιθανό να παραιτηθεί μετά τις εκλογές. Ο σολιψιστικός κύκλος των συμβούλων γύρω από τον πρόεδρο, αντίθετα, είναι γεμάτος από συνωμοσιολόγους, των οποίων ορισμένες δηλώσεις ξεπερνούν ακόμα και το όριο της σάτιρας. Ο Berat Albayrak, γαμπρός του Τ. Ερντογάν, προορίζεται για τσάρος της οικονομίας. Ένας εκ των δύο στενότερων συμβούλων του έχει καταγγείλει συνωμοσία από το εξωτερικό για δολοφονία του αφεντικού του μέσω τηλεκίνησης. Κι ενώ η λίρα έφτανε σε νέα χαμηλά έναντι του δολαρίου και του ευρώ, ο άλλος είχε την ιδέα μιας συμφωνίας εκκαθάρισης συναλλάγματικών συναλλαγών με τη Ρωσία και το Ιράν.
Η βάση του ΑΚΡ αδιαφόρησε την περασμένη χρονιά απέναντι στις πειστικές αποδείξεις διαφθοράς του κόμματος, η οποία έφθανε βαθιά μέχρι και τον κλειστό κύκλο του Τ. Ερντογάν. Κι έτσι ο τελευταίος εξελέγη πρόεδρος. Μπορεί όμως να είναι λιγότερο επιεικής έναντι της κατάρρευσης της τουρκικής λίρας και των εκδηλώσεων αλαζονείας τόσο του κόμματος όσο και του ηγέτη του, μετά από τόσο καιρό στην εξουσία.
Ένα από τα αγαπημένα κι ενίοτε εκφοβιστικά μηνύματα του προέδρου έναντι των επικριτών του είναι "να γνωρίζετε τα όριά σας". Πολλά εκατομμύρια Τούρκοι -θρησκευτικοί ή κοσμικοί, μέλη μιας πλουραλιστικής κοινωνίας που απορρίπτει την ασφυκτική αγκαλιά του πατερναλισμού του- ελπίζουν ότι αυτές οι εκλογές θα δείξουν στον πρόεδρο τα δικά του όρια.
EURO2DAY.GR
