ΤΟ ΒΗΜΑ ανοίγει τα αρχεία του: Τα παιχνίδια της ιστορίας και η Αριστερά

60 χρόνια πολιτικού βίου: Από τις μυστικές συναντήσεις της Φρειδερίκης και τον πόλεμο στον Αλέξανδρο Παπάγο, μέχρι το δέλεαρ του Ηλία Τσιριμώκου στην ΕΔΑ για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνησή του.

Ψυχάρης Σταύρος Π.  

Στην πολιτική ζωή της Ελλάδας και γενικότερα στον δημόσιο βίο της χώρας κυριάρχησαν, τα τελευταία εξήντα χρόνια, δύο φαντάσματα: ο αντικομμουνισμός, στο όνομα του οποίου συχνά καταπατήθηκαν στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα, και ο αντιαμερικανισμός, που έφθασε στο αποκορύφωμά του όταν οι Ελληνες κατελόγισαν στις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ τις κύριες ευθύνες για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η Δεξιά με σημαία της τον αντικομμουνισμό εκμεταλλεύτηκε τις φοβίες της πλειοψηφίας των πολιτών. Οι απλοί πολίτες, οι συγκροτούντες τη ραχοκοκαλιά της χώρας, πέρασαν από την μπότα του Δυνάστη της Κατοχής στην αυταρχική εξουσία του Αντάρτη. Οι συνθήκες του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε μονιμοποίησαν την ουσιαστική κυριαρχία της Δεξιάς στις πολιτικές εξελίξεις.Η Αριστερά με επικεφαλής το ΚΚΕ πλήρωσε ακριβά, ακόμη και με αίμα, τα λάθη της αλλά επέζησε. Με σύνθημα τον αντιαμερικανισμό προσπάθησε να συνασπίσει τον λαό εναντίον των «ιμπεριαλιστών» του ΝΑΤΟ, των μονοπωλίων κ.λπ. Τελικά έχασε όλες τις ευκαιρίες που της παρουσιάστηκαν τα τελευταία εξήντα χρόνια.  

Η σχέση της Αριστεράς με το Κέντρο, τα Ανάκτορα και το παρασκήνιο
Ο Γεώργιος Παπανδρέου υποδέχεται στη Μητρόπολη τη βασιλική οικογένεια, τη Φρειδερίκη, τον Κώνσταντίνο και την Αννα-Μαρία

Είναι Σαββατόβραδο της 28ης Αυγούστου 1965, η Βουλή συνεδριάζει από το απόγευμα σε ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη. Το Κοινοβούλιο καλείται να αποφασίσει αν θα δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Ηλία Τσιριμώκου.

Είναι η δεύτερη απόπειρα να σχηματιστεί κυβέρνηση από τους αποστάτες που διέσπασαν το κυβερνών κόμμα της Ενώσεως Κέντρου στις 15 Ιουλίου 1965. Η πρώτη απόπειρα έχει αποτύχει παταγωδώς. Ο εκλεκτός των Ανακτόρων Γ. Αθανασιάδης-Νόβας όχι μόνο απέτυχε να λάβει την εμπιστοσύνη της Βουλής, κατέστη, το χειρότερο, περίγελος της δημόσιας ζωής.

Ο τότε βασιλεύς Κωνσταντίνος ακολουθώντας τις υποδείξεις των συμβούλων του έχει αναθέσει την εντολή σχηματισμού νέας κυβερνήσεως στον Ηλία Τσιριμώκο, προς γενική κατάπληξη. Ο Τσιριμώκος θεωρείται αριστερός και ιδρυτικό μέλος του ΕΑΜ.

Μετά την εκλογική νίκη της Ενώσεως Κέντρου το 1963 ο Γεώργιος Παπανδρέου ως πρωθυπουργός και αρχηγός της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας έχει προτείνει στο Κοινοβούλιο τον Ηλία Τσιριμώκο ως υποψήφιο να εκλεγεί Πρόεδρος της Βουλής.  Η υποψηφιότητα δεν πέρασε, η Ενωσις Κέντρου έδειξε να έχει το σπέρμα της διασπάσεως και ο Γ. Παπανδρέου, σχολιάζοντας το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στη Βουλή που δεν ενέκρινε την υποψηφιότητα Τσιριμώκου, δήλωσε «κατέστημεν η χλεύη των ηττημένων...».

Το Σαββατόβραδο της 28ης Αυγούστου 1965 είναι η τελευταία ημέρα του πενθημέρου κατά το οποίο συζητείται η παροχή ή όχι ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Ηλία Τσιριμώκου. Η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη, καθώς πλησιάζουμε στα μεσάνυχτα, οπότε και θα διεξαχθεί η ψηφοφορία. Οι βουλευτές από του βήματος της Βουλής εκφωνούν λόγους με υβριστικό περιεχόμενο χωρισμένοι ουσιαστικά σε δημοκρατικούς και βασιλόφρονες.

Οσο πλησιάζει η δωδεκάτη νυχτερινή τόσο τα πνεύματα οξύνονται. Μένουν λίγα λεπτά πριν από την ψηφοφορία και αναμένεται η είσοδος στο βουλευτήριο του Ηλία Τσιριμώκου, ο οποίος κατά το Σύνταγμα είναι ο τελευταίος ομιλητής. Ο Τσιριμώκος όμως δεν φαίνεται και το προεδρείο της Βουλής καθυστερεί την έναρξη της ψηφοφορίας. Ο εκλεκτός των Ανακτόρων είναι κλεισμένος στο γραφείο του Προέδρου της Βουλής, δυο βήματα από την αίθουσα συνεδριάσεως. Μετέχει σε μια μυστική συνάντηση με τους βουλευτές της ΕΔΑ Ηλία Ηλιού και Σταύρο Ηλιόπουλο. Τους προτείνει να δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνησή του με αντάλλαγμα την κατάργηση των εκτάκτων μέτρων και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

Η πρόταση Τσιριμώκου βρίσκει απροετοίμαστους τους δύο βουλευτές της ΕΔΑ. Πολύ περισσότερο διότι αν και η Κοινή Γνώμη ταύτιζε την ΕΔΑ με το εν παρανομία ΚΚΕ εν τούτοις στην ΕΔΑ υπήρχαν και αριστεροί μη εντεταγμένοι στο ΚΚΕ. Ο Ηλίας Ηλιού και ο Σταύρος Ηλιόπουλος ήσαν αριστεροί απολαμβάνοντες γενική εκτίμηση τόσο εντός όσο και εκτός Κοινοβουλίου.

Από τα τέλη της δεκαετίας του '40 το ΚΚΕ ηττημένο στον εμφύλιο πόλεμο έχει κηρυχθεί παράνομο και τα μέλη του πληρώνουν ακόμη και με αίμα το τίμημα της ήττας. Στελέχη και μέλη του κόμματος στέλνονται σε εξορίες, φυλακίζονται με ποινές συχνά ισόβια ή εκτελούνται, όπως ο Νίκος Μπελογιάννης. Ολες αυτές οι διώξεις γίνονται με βάση τους νόμους 509 (περί προστασίας του πολιτεύματος) και 375 (περί  κατασκοπείας). Οι νικητές του εμφυλίου πολέμου απονέμουν στους ηττημένους τον χαρακτηρισμό του κατασκόπου δρώντος προς το συμφέρον της τότε Σοβιετικής Ενώσεως. Ούτε οι μεν ούτε οι δε είχαν καταλάβει ότι ο κόσμος, ιδιαιτέρως τα Βαλκάνια, είχαν μοιραστεί ανάμεσα στον Τσόρτσιλ και στον Στάλιν.

Οι δύο βουλευτές επιφυλάχθηκαν να απαντήσουν, ενώ ο Τσιριμώκος κοιτούσε με αγωνία το ρολόι του. Επρεπε να εμφανιστεί στη Βουλή για να μιλήσει και να ολοκληρωθεί η διαδικασία προκειμένου να γίνει η ψηφοφορία.

Τη λύση έδωσε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Μετέχων ως υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση Τσιριμώκου ήταν πίσω από κάθε παρασκήνιο της Αποστασίας. Ο Μητσοτάκης παρενέβη στη συζήτηση και βεβαίωσε τους δύο βουλευτές ότι η πρόταση ήταν εν γνώσει του βασιλέως, ο οποίος συμφωνούσε για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Και είπε στον Τσιριμώκο να πάει και να αρχίσει την ομιλία του στη Βουλή και «να το τραβήξει» για να δοθεί χρόνος στους δύο βουλευτές της Αριστεράς να συζητήσουν με τους συναδέλφους τους την πρόταση.

Ο Τσιριμώκος πήγε στην αίθουσα των συνεδριάσεων και εξεφώνησε έναν λόγο που έσπασε όλα τα ρεκόρ: μιλούσε επαναλαμβάνοντας τα ίδια και τα ίδια επί μιάμιση ώρα σε ένα Κοινοβούλιο όπου οι περισσότεροι, αν δεν τον έβριζαν, τον λοιδορούσαν.

Ο Τσιριμώκος έπαυσε όταν ήρθε η αρνητική απάντηση της ΕΔΑ στην πρόταση για την κατάργηση των εκτάκτων μέτρων επ' ανταλλάγματι των ψήφων της Αριστεράς και την εμμέσως από τη Βουλή έγκριση του βασιλικού πραξικοπήματος του Ιουλίου 1965.

Η κυβέρνηση Τσιριμώκου έπεσε, για να ακολουθήσει η ανάθεση εντολής σχηματισμού κυβερνήσεως στον Στέφανο Στεφανόπουλο. Τα Ανάκτορα βρήκαν στο πρόσωπο του γηραιού αντιπροέδρου της Ενώσεως Κέντρου τον υπάκουο πρωθυπουργό τους. Οι δυνάμεις και οι παράγοντες που στήριξαν τον Στέφανο Στεφανόπουλο κατάφεραν να κερδίσουν, προσωρινά τουλάχιστον, το παιχνίδι.

Η Ιστορία σε ό,τι αφορά την Αριστερά μπορεί να διαβαστεί με δύο αντίθετους τρόπους. Ηταν λάθος η άρνηση παρασκηνιακής συμφωνίας με τους αποστάτες και εν τοις πράγμασι με τα Ανάκτορα;

Θα άλλαζε η πολιτική ζωή αν γινόταν ένα σημαντικό βήμα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ;

Αν δεν υπήρχε η εχθρότης σημαντικής μερίδας του λαού απέναντι στους ηττημένους του εμφυλίου πολέμου, αν δεν υπήρχε η φοβία του μεγαλυτέρου μέρους του λαού, αν δεν υπήρχε ο άκριτος αντικομμουνισμός των Ανακτόρων, θα μπορούσε να ευδοκιμήσει η συνωμοσία των αξιωματικών που οργάνωσαν το πραξικόπημα του Απριλίου 1967;

Ο στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος με τη βασίλισσα Φρειδερίκη

Η απριλιανή δικτατορία ήταν η αναπόφευκτη συνέχεια μιας άτυπης εξουσίας η οποία καλλιεργήθηκε στους κήπους των Ανακτόρων. Στο όνομα του αντικομμουνισμού εκατομμύρια Ελληνες διώχθηκαν, εκλήθησαν στα κατά τόπους τμήματα ασφαλείας, υποχρεώθηκαν να... αποδεικνύουν ότι «εμφορούνται από υγιή εθνικά φρονήματα» ακόμη και για να πάρουν άδεια οδηγήσεως... αυτοκινήτου!

Δεν μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα ότι αν εκείνη τη νύχτα του Αυγούστου το κόμμα της Αριστεράς (η ΕΔΑ) δεχόταν την πρόταση των αποστατών θα είχε αλλάξει η μοίρα της χώρας. Το πραξικόπημα του Απριλίου 1967 με την επίκληση του μύθου περί ενόπλων κομμουνιστών που επρόκειτο να καταλάβουν την εξουσία οργανώθηκε και εξετελέσθη από τους συνωμότες.

Στα αρχεία του «Βήματος» υπάρχει η αφήγηση του στρατηγού Παπαδάτου, ο οποίος ήταν όταν έγινε το πραξικόπημα διοικητής ΑΣΔΕΝ, για τον τρόπο με τον οποίο συνελήφθη:

Ο στρατηγός Παπαδάτος (που ήταν κουμπάρος του πραξικοπηματία ταξιάρχου Τεθωρακισμένων Στ. Παττακού) το βράδυ του πραξικοπήματος ήταν στην ΑΣΔΕΝ (περιοχή Μακρυγιάννη). Προήδρευε του πειθαρχικού συμβουλίου και έφυγε λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Οταν έφτασε στη γωνία του σπιτιού του με στρατιωτικό τζιπ, είδε το ΙΧ αυτοκίνητό του να φεύγει. Κατά σύμπτωση τα δύο αυτοκίνητα συναντήθηκαν κατά πρόσωπον και ο στρατηγός ρώτησε ανήσυχος τον γιο του: «Πού πας, παιδί μου; Τι συμβαίνει;».

«Μπαμπά, ήρθαν μερικοί άνδρες που είπαν ότι ήταν αξιωματικοί και σε αναζητούν. Τους είπα ότι δεν είσαι εδώ και έφυγαν». «Είσαι βέβαιος; Τους είδες καλά; Μήπως ήταν μεταμφιεσμένοι;».

Διηγούμενος αυτή τη σκηνή ο στρατηγός Παπαδάτος στο (καφε-μπαρ) Πίντσι, της οδού Βουκουρεστίου, εξιστορούσε και τη συνέχεια: Επέστρεψε μόνος στα γραφεία της ΑΣΔΕΝ, όπου υπήρχε μόνο η φρουρά υπηρεσίας. Επήγε στο γραφείο του και ζήτησε καφέ. Την ίδια στιγμή έφθανε στην ΑΣΔΕΝ ο συνταγματάρχης Αλεξανδρόπουλος, τον οποίο μόλις είδε ο στρατηγός τον ρώτησε θυμωμένος:

• Τι γυρεύεις εδώ, Αλεξανδρόπουλε;

• Περνούσα και είδα φως, και ήρθα να δω μήπως συμβαίνει τίποτα...

• Ανέβα αμέσως επάνω και βγάλε μου τα Ανάκτορα!

• Μάλιστα, στρατηγέ, είπε ο συνταγματάρχης και έφυγε για τον επάνω όροφο.

• Ο άτιμος ανέβηκε στον επάνω όροφο και έκοψε τις επικοινωνίες της ΑΣΔΕΝ  με τον υπόλοιπο κόσμο.

[Για την Ιστορία, σημειώνεται ότι ο συνταγματάρχης Αλεξανδρόπουλος ήταν μέλος της επαναστατικής επιτροπής των Απριλιανών και μετά το πραξικόπημα ανέλαβε τη διοίκηση του ΟΤΕ, τον οποίο διοίκησε επιτυχώς επ' ωφελεία του Δημοσίου. Είναι αυτός που έσπασε το μονοπώλιο της Siemens στην Ελλάδα αγοράζοντας σε λιγότερο από μισή τιμή τηλεφωνικά κέντρα της Ανατολικής Γερμανίας, τα οποία οι υπηρεσιακοί παράγοντες του ΟΤΕ απέκλειαν επειδή δεν τα ήθελε το ΝΑΤΟ!]

Την ίδια ώρα, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, δύο άλλοι συνταγματάρχες και ο ταξίαρχος (κουμπάρος του στρατηγού) έκρουαν τη θύρα της εξοχικής κατοικίας στο Τατόι. Το πραξικόπημα ήταν εν εξελίξει. Ομάδα κομάντος (τους οποίους ο τότε βασιλεύς θεωρούσε δικούς του) είχε περικυκλώσει το Τατόι.

Το Παλάτι είχε πέσει στον λάκκο που έσκαβαν οι πιστοί του αξιωματικοί για τους άλλους.

Χρειάστηκε βέβαια μεγάλη προσπάθεια για να γίνουν τα Ανάκτορα ανυπόφορα ακόμη και για τους φανατικούς βασιλόφρονες. Αξίζει να διαβάσει κανείς όσα αφηγείται η Ελένη Βλάχου, ιδιοκτήτρια και εκδότρια της «Καθημερινής», η οποία εθεωρείτο ως η περισσότερο φίλα προσκείμενη εφημερίδα της χώρας.

Δύο μυστικές συναντήσεις

Γράφει η Ελένη Βλάχου: «Παρασκευή, 17 Αυγούστου 1951, 11.30 πρωί.

Λίγες μέρες μετά τον θάνατο του πατέρα μου (πέθανε στις 10 Αυγούστου 1951), η Βασίλισσα Φρειδερίκη με καλεί στα Ανάκτορα, υποθέτω για να με συλλυπηθεί. Το κάνει αμέσως, μάλλον ψυχρά και σύντομα.

Προτείνει ν' ανεβούμε στο Τατόι, να γευματίσουμε εκεί, "για να έχουμε καιρό και ησυχία να μιλήσουμε"...

Φεύγουμε μόνες. Η Βασίλισσα οδηγεί ένα δικό της κόκκινο "Μ.G.", ανοικτό, διθέσιο, αρκετά καλά, λίγο γρήγορα για μένα, πάντα ανήσυχη επιβάτιδα.

Περνάμε στην τραπεζαρία, και ύστερα από ένα φαγητό λιτό και μέτριο, όπως ήταν πάντοτε στο Παλάτι, είτε επίσημο το γεύμα είτε ανεπίσημο, πάμε στο διπλανό σαλονάκι για καφέ.

Αμέσως φάνηκε, από τις πρώτες ερωτήσεις, ότι το ενδιαφέρον της ήταν αποκλειστικά "Η Καθημερινή". Ηταν "δική μου"; Είχε οικονομικά προβλήματα;... Και ποια γραμμή είχε σκοπό να κρατήσει στις εκλογές που πλησίαζαν;

Σ' αυτό το σημείο δεν θα έπρεπε να έχει καμία αμφιβολία, γιατί είχαμε εκδηλωθεί θερμά υπέρ του Στρατάρχου. Ηταν γνωστό ότι ο πατέρας μου από καιρό επίεζε τον Παπάγο να κατέβει στις εκλογές, επιμένοντας ότι επιτελούσε το "καθήκον" του, ελπίζοντας ότι αυτή η μαγική λέξη θα επηρέαζε τον στρατιωτικό.

Εν τούτοις, η Βασίλισσα Φρειδερίκη δεν δυσκολεύθηκε διόλου να ξανοιχτεί, με τη συνηθισμένη της άνεση, και, χωρίς καμία επιφύλαξη, να επιτεθεί εναντίον του Παπάγου:

• Θέλω να σας πω την αλήθεια για την υπόθεση Παπάγου. Τους λόγους γιατί ο άνδρας μου και εγώ θεωρούμε ότι θα είναι καταστροφή να κερδίσει αυτός ο άνθρωπος τις εκλογές!...

(Με τη Βασίλισσα μιλούσαμε πάντοτε αγγλικά, αλλά μεταφέρω εδώ κατά λέξη, με απόλυτη ακρίβεια, τα όσα "εκπληκτικά" μου είπε:)

• Εάν ο Βασιλεύς δεν ήταν τόσο καλός, δεν θα τον είχε συγχωρήσει ποτέ! Επρεπε να τον είχε εκτελέσει!...

• Μα ΓΙΑΤΙ; Για ποιον λόγο; ΤΙ ΕΙΧΕ ΣΥΜΒΕΙ;

Δεν κατάλαβα, και δεν μου εξηγούσε, μόνο που προχωρούσε σε αόριστες κατηγορίες με πείσμα και φανατισμό:

• ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕ ΠΙΣΤΕΨΕΤΕ!... Σας δίδω ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ μου ότι αυτός ο άνθρωπος θα καταστρέψει την Ελλάδα και τη Βασιλεία!

Αυτή τη στιγμή που γράφω, θυμάμαι καθαρά την έκπληξη της νέας, εγωκεντρικής γυναίκας, όταν της απάντησα:

• Μεγαλειοτάτη, είστε νεότερή μου, και δεν γνωρίζετε τα ελληνικά πράγματα και τους ανθρώπους όπως τα γνωρίζω εγώ... Βεβαίως σας πιστεύω! Δηλαδή, πιστεύω ότι πιστεύετε αυτά που μου λέτε... Αλλά όχι ότι είναι ΣΩΣΤΑ!...

• Μα σας ΕΔΩΣΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΜΟΥ!... Ο λόγος τιμής μιας Βασίλισσας δεν σας φθάνει; Σας δίνω τον λόγο μου - επανέλαβε - ότι όλα αυτά που σας λέω είναι ΣΩΣΤΑ! Δεν μπορώ να πιστέψω ότι θα αφήσετε την "Καθημερινή" να υποστηρίξει τον Παπάγο ύστερα από αυτά που σας είπα!...

Τελειώσαμε. Είχε ύφος φιλικό, κολακευτικό, με τη βεβαιότητα που είχε πάντοτε για τον εαυτό της και το δίκιο της, και ότι είχε πείσει τον συνομιλητή της.

Είχε έρθει το αυτοκίνητο της "Καθημερινής" να με πάρει, και όταν κατέβηκα στα γραφεία, μίλησα με Χορμούζιο και Ζαφειρόπουλο - πίσω από κλειστές πόρτες. Τους τα είπα όλα, αλλά τους είπα συγχρόνως να μη βγάλουν άχνα για τα περί Παπάγου και να συνεχίσουν τη γραμμή της "Καθημερινής".

Πέμπτη, 23 Αυγούστου 1951

Νέα πρόσκληση, πρωινή, λίγες ημέρες αργότερα, στα Ανάκτορα Αθηνών. Η Βασίλισσα με δέχθηκε αμέσως, και πήγαμε στο μικρό σαλονάκι, στο δεύτερο πάτωμα. Μείναμε μαζί από τις 11.30 έως τις 1.20.

Ατμόσφαιρα ήρεμη, αλλά η ίδια πικρία και συνεχείς φανατικές υπερβολές:

• Τώρα πλέον, ο Βασιλεύς και εγώ ένα πράγμα φοβόμαστε: Να μην πέσει ο Στρατός ΠΑΛΙ στα χέρια του Παπάγου! Τώρα που απεκαλύφθη ο ΙΔΕΑ!

• Καλά, έστω και αν υπάρχει ο ΙΔΕΑ, έχετε αποδείξεις ότι είναι του Παπάγου;

• Η ευθύνη της υπάρξεως του ΙΔΕΑ ανήκει εξ ολοκλήρου στον Παπάγο. Είναι ένοχος εσχάτης προδοσίας. Σας ΔΙΝΩ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΜΟΥ ότι ο ΙΔΕΑ υπάρχει και σκοπός του είναι να διαλύσει τον Στρατό...

Δική μου απορία:

• Καλά, μόλις προ δέκα ημερών, ο Βασιλεύς έδωσε συνέντευξη στον Sedgwick και έλεγε ότι θα ήθελε ο Παπάγος να αφήσει την πολιτική και να γυρίσει στον Στρατό...

• Αυτά ήταν προ δέκα ημερών! Τώρα όμως ο ΙΔΕΑ απεκαλύφθη φανερά! Τώρα μάθαμε τρομερά πράγματα!

Με πείσμα και επιμονή, η Βασίλισσα επανέλαβε αυτήν τη φράση που δυσκολεύομαι να τη μεταφράσω:

• As a human being, as a moral human being, Papagos failed completely... He failed us completely...

Συνεχίσαμε χωρίς να προχωρούμε και να φθάνουμε πουθενά. Η ώρα που περάσαμε μαζί δεν με βοήθησε να μαντέψω καν τι είχε συμβεί, και αυτά που σημειώνω, δικαίως, μοιάζουν ασυνάρτητα - γιατί ήταν.

Το βράδυ της ίδιας εκείνης ημέρας, κάθισα και έγραψα ένα γράμμα, προσωπικό, στη Βασίλισσα Φρειδερίκη, και το άλλο πρωί τηλεφώνησα στη Μαίρη Καρόλου, τη συνάντησα, της το παρέδωσα και την παρακάλεσα να το δώσει στη Βασίλισσα. Δεν έλαβα ποτέ καμία απάντηση. Ούτε έμαθα αν το διάβασε.

Γραμμένο αγγλικά, στη γραφομηχανή, επαναλάμβανε όσα της είχα πει στις δυο συναντήσεις.

Το παραθέτω εδώ, σε ακριβή μετάφραση:

"Μεγαλειοτάτη,

Η μακρά συνομιλία με την οποία με τιμήσατε χθες, εξακολουθεί να βαραίνει τη σκέψη μου. Αυτές οι λίγες γραμμές που ακολουθούν εκφράζουν μερικές από τις σκέψεις που πιστεύω ότι έχω την υποχρέωση να σας κάμω γνωστές.

Αυτές οι σκέψεις, είναι - σας παρακαλώ να με πιστέψετε - απολύτως ειλικρινείς. Και αν δεν αντιπροσωπεύουν την "αλήθεια", ασφαλώς αντιπροσωπεύουν την αλήθεια στην οποία εγώ, Ελληνίδα χωρίς άλλο πόθο παρά το καλό του τόπου μου, πιστεύω ειλικρινά.

Αυτός ο πόλεμος που έχει αρχίσει, Μεγαλειοτάτη, προσφέρει αμέριστη χαρά σε όλους τους κομμουνιστές, τους δοσιλόγους, τα ύποπτα πρόσωπα και τους εχθρούς της Ελλάδος.

Και, από την άλλη πλευρά, προβληματίζει την πλειοψηφία των απλών, τίμιων Ελλήνων. Στην εποχή που ζούμε, Μεγαλειοτάτη, οι άνθρωποι δεν πιστεύουν "στα τυφλά". Οταν βλέπουν ανθρώπους να μάχονται, είτε είναι παιδιά που καβγαδίζουν στον δρόμο, είτε οι ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους, προσπαθούν να καταλάβουν ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο. Θέλουν να μάθουν. Τώρα διερωτώνται: Σε τι φταίει ο τιμημένος μας ήρωας; Πού στηρίζεται ο λόγος για την άγρια επίθεση; Οι Ελληνες μπορεί να είναι απλοί άνθρωποι, αλλά είναι έξυπνοι και έχουν αντίληψη. Δεν μπορούν να καταλάβουν πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που θεωρείται από πολλούς ως ο καλύτερος αρχηγός που είχε ποτέ ο Ελληνικός Στρατός - η Α.Μ. ο Βασιλεύς δεν το επανέλαβε τελευταίως; Και αυτό μετά όλες τις φήμες περί ΙΔΕΑ;... -, δεν μπορούν να πιστέψουν ότι είναι δυνατόν να είναι επικίνδυνος επικεφαλής μιας δημοκρατικής Κυβερνήσεως. Εάν είναι καλός ο Αρχηγός του Στρατού - ό,τι πολυτιμότερου διαθέτει η Ελλάς -, σημαίνει ότι είναι καλός ως ηγέτης.

Τώρα είμαστε πολλοί που έχουμε ξαφνικά αντιληφθεί ότι θα πρέπει να πάρουμε την απόφαση να διαλέξουμε... και διαλέγοντας, θα χάσουμε κάτι το ανεκτίμητο: ή τον θαυμασμό για ένα εθνικό ήρωα, ή την πίστη για τη σοφία των Βασιλέων μας.

Τολμώ να σας παρακαλέσω σ' αυτή την κρίσιμη στιγμή να ξανασκεφθείτε το όλον θέμα. Και ΜΟΝΗ ΣΑΣ!... Να ξανασκεφθείτε ποιος θα κερδίσει από τη φθορά των ανωτάτων αξιών...

Μεγαλειοτάτη, θα ήμουν ευτυχής αν θα θέλατε να μου δίδατε μια συνέντευξη που θα χρησίμευε να δώσει ένα τέλος σ' αυτή την επικίνδυνη κατάσταση. Μια συνέντευξη που θα χαροποιούσε την καρδιά χιλιάδων ανήσυχων Ελλήνων που θέλουν να εξακολουθήσουν να αγαπούν και να θαυμάζουν έναν Βασιλέα και μια Βασίλισσα, που έχουν μάθει όλα τα περασμένα πικρά χρόνια να τιμούν και να σέβονται...".

Το γράμμα τελειώνει με την καθιερωμένη αλλά αμετάφραστη αγγλική φράση: "I remain your obedient servant"...

Επήρε τον δρόμο του, χωρίς να μάθω αν τις επόμενες μέρες είχε διαβαστεί. Πάντως, δεν χρησίμευσε... Η Βασίλισσα εξακολουθούσε να κάνει προεκλογική εκστρατεία υπέρ του Κέντρου. Είχε επισκεφθεί και το "Τάγμα των Ευζώνων", που βρίσκεται ακριβώς απέναντί μας, και μάθαμε ότι τους συμβούλευσε φανερά να ψηφίσουν Κέντρο...

(Μετεκλογική πληροφορία: Ψήφισαν, ΟΛΟΙ, ΠΑΠΑΓΟ!...)

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Πέμπτη, 30 Αυγούστου 1951

Χθες, έγιναν στην Καστοριά τα αποκαλυπτήρια των μνημείων των ηρώων του Γράμμου-Βίτσι.

Μια ακόμα εχθρική πράξη των Βασιλέων εναντίον του Παπάγου!

ΔΕΝ ΤΟΝ ΚΑΛΕΣΑΝΕ να παραστεί!

ΔΕΝ τον μνημονεύσανε ούτε μια φορά!

ΦΡΟΝΤΙΣΑΝΕ να ΜΗΝ είναι έτοιμο το άγαλμα του Παπάγου, και ας είχε παραγγελθεί συγχρόνως με το άγαλμα του Βασιλέως και του Βαν Φλητ...

ΚΑΙ ΑΚΟΜΗ:

ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΗΣΑΝ επιδεικτικά άλλους Αντιστρατήγους (Βεντήρη, Τσακαλώτο, Μανιδάκη, Γρηγορόπουλο, Πεντζόπουλο) και όχι τον Παπάγο!...».

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

ΗΛΙΑΣ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ 1907-1968
Δεύτερος κατά σειρά από τους τρεις πρωθυπουργούς της Αποστασίας του 1965, ο Ηλίας Τσιριμώκος είχε την καινοφανή για την εποχή ιδιαιτερότητα ότι προερχόταν από τις τάξεις της Αριστεράς, αν και το ξεκίνημά του στην πολιτική είχε γίνει με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Μέλος του ΕΑΜ, με τη Φιλελεύθερη Δημοκρατική Ενωση είχε συμβάλει λίγα χρόνια πριν στη δημιουργία της Ενώσεως Κέντρου. Οπως και ο προκάτοχός του Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, έτσι και ο Τσιριμώκος καταψηφίστηκε τελικά στη Βουλή και παραιτήθηκε οκτώ ημέρες μετά την τοποθέτησή του για να τον διαδεχθεί ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Ο Τσιριμώκος, δικηγόρος από το 1931 και για πρώτη φορά βουλευτής το 1936 στις τελευταίες προπολεμικές εκλογές, ανήκε σε πολιτική οικογένεια της Φθιώτιδας και αντιτάχθηκε στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας Μεταξά την 4η Αυγούστου. Μετατοπίστηκε ιδεολογικά και λειτουργικά προς την Αριστερά στη διάρκεια της Κατοχής, μπήκε γρήγορα στην Εθνική Αντίσταση και έγινε συνιδρυτής, με τον Αλέξανδρο Σβώλο, της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας, ενός εκ των πυλώνων δημιουργίας του ΕΑΜ τον Σεπτέμβριο του 1941. Εγκατέλειψε όμως το ΕΑΜ με το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών και τελικά εξελέγη βουλευτής Αθηνών το 1950 με το Σοσιαλιστικό Κόμμα - ΕΛΔ, του οποίου μαζί πάλι με τον Σβώλο υπήρξε συνιδρυτής, για να εκλεγεί το 1958 ως συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ. Τότε ίδρυσε τη Δημοκρατική Ενωση, με την οποία κατέληξε να συμμετέχει στην ίδρυση της Ενώσεως Κέντρου. Στις κυβερνήσεις Γεωργίου Παπανδρέου διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών και Πρόεδρος της Βουλής. Καταψήφισε την κυβέρνηση Νόβα το καλοκαίρι του 1965 τασσόμενος υπέρ του Γεωργίου Παπανδρέου αλλά δέχθηκε την επόμενη εντολή σχηματισμού κυβέρνησης αμέσως μετά.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 1888-1968
Τρεις φορές πρωθυπουργός, έμεινε στην Ιστορία ως ο «Γέρος της Δημοκρατίας». Γεννήθηκε το 1888 στο Καλέντζι της Αχαΐας. Στον Εθνικό Διχασμό διορίστηκε (1915) από τον Ελευθέριο Βενιζέλο νομάρχης Λέσβου και εν συνεχεία ανέλαβε τη διεύθυνση του Πολιτικού του Γραφείου. Μετά το επαναστατικό κίνημα του 1922 έγινε πολιτικός σύμβουλος του στρατηγού Πλαστήρα και υπουργός Εσωτερικών στην επαναστατική κυβέρνηση (1923) του Στ. Γονατά. Διώχθηκε και εξορίστηκε τρεις φορές, αρχικά από τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο, το 1935 μετά το αποτυχημένο κίνημα και, τέλος, από τη δικτατορία Μεταξά το 1936. Στη διάρκεια της τριπλής κατοχής εργάστηκε για την ενοποίηση της εθνικής αντίστασης αλλά συνελήφθη και φυλακίστηκε. Εγινε πρωθυπουργός της εξόριστης κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή τον Απρίλιο του 1944. Εφθασε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1944 ως πρώτος πρωθυπουργός μετά την απελευθέρωση. Δεν κατάφερε να αποσοβήσει τον Εμφύλιο και υπό το βάρος των δραματικών γεγονότων αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Στις εκλογές του 1952, αφού συνεργάστηκε ως ανεξάρτητος με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλ. Παπάγου, επέστρεψε στους Φιλελευθέρους. Μετά τις εκλογές του 1958 ανέλαβε πρωτοβουλία για τη σύσταση ενός μεγάλου συνασπισμού που κατέληξε στη δημιουργία της Ενώσεως Κέντρου. Αμφισβήτησε το αποτέλεσμα των εκλογών του 1961 επικαλούμενος «βία και νοθεία» και ξεκίνησε  τον «ανένδοτο αγώνα» καταγγέλλοντας την κυβέρνηση της ΕΡΕ. Στις εκλογές του 1963 πέτυχε την πρώτη εκλογική νίκη (χωρίς κοινοβουλευτική αυτοδυναμία) και στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1964 έλαβε το 53%. Με την κρίση του Ιουλίου 1965 διαφώνησε έντονα με το Παλάτι. Ακολούθησαν οι τρεις κυβερνήσεις της Αποστασίας και εν τέλει η πολιτική αστάθεια έφερε την εκτροπή της 21ης Απριλίου 1967. Ο Παπανδρέου φυλακίστηκε και έναν χρόνο αργότερα έφυγε από τη ζωή. Η κηδεία του εξελίχθηκε στην πρώτη μεγάλη αντιχουντική διαμαρτυρία.

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ, βασίλισσα των Ελλήνων 1917-1981
Σύζυγος του βασιλέα της Ελλάδας Παύλου και μητέρα του  Κωνσταντίνου. Εγγονή του Κάιζερ, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Γερμανία ως πριγκίπισσα του Ανόβερο. Ηταν βασίλισσα της Ελλάδας από το 1948 ως το 1964. Είχε εξαιρετικά έντονη αλλά και αμφιλεγόμενη πολιτική παρουσία αλλά και μεγάλη κοινωνική δράση, ενώ διατηρούσε στενές σχέσεις με πολύ σημαντικούς ξένους παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους και ο αμερικανός στρατηγός και υπουργός Εξωτερικών Μάρσαλ, ο οποίος γράφει στα Απομνημονεύματά του για τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η Φρειδερίκη στο να οδηγηθούν ο ίδιος και οι ΗΠΑ στις αποφάσεις για τη διαμόρφωση του Σχεδίου Μάρσαλ στην Ελλάδα. Πριν από τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα κατέβαλε  προσπάθειες να πείσει γερμανούς παράγοντες να μην εκτελέσουν τη Βαλκανική Εκστρατεία και να μην επιτεθούν στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, το 1947, η Φρειδερίκη ίδρυσε τις «Παιδουπόλεις», ένα δίκτυο 53 ιδρυμάτων στην Ελλάδα. Η πολιτική της στάση έγινε συχνά αντικείμενο μεγάλων πολιτικών συγκρούσεων στη χώρα. Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του βασιλέως Κωνσταντίνου τον Δεκέμβριο του 1967 να ανατρέψει τη χούντα των συνταγματαρχών που είχαν καταλάβει την εξουσία με το  απριλιανό πραξικόπημα έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Ιταλία. Πέθανε στη Μαδρίτη το 1981 και ετάφη στο Τατόι.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΓΟΣ 1883-1955
Νικητής του εμφυλίου πολέμου, πολιτικός και πρωθυπουργός της Ελλάδος στη μεταπολεμική περίοδο. Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 9 Δεκεμβρίου 1883 και πέθανε τον Οκτώβριο του 1955, ύστερα από παρατεταμένη ασθένεια με ασαφή διάγνωση. Νεαρός αξιωματικός υπηρέτησε ως υπασπιστής του Βενιζέλου (1910) και διακρίθηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους. Στον Εθνικό Διχασμό ακολούθησε τον Κωνσταντίνο Α’ και μετά την επικράτηση της βενιζελικής πλευράς παραιτήθηκε και εξορίστηκε στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Ακολούθησε έκτοτε μια μακρά πορεία απομακρύνσεων και επαναφορών του στο στράτευμα ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις. Στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας επέστρεψε στο στράτευμα ως αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Οταν άρχισε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, ανέλαβε την ανώτατη διοίκηση του στρατού και ως αρχηγός του ΓΕΣ οδήγησε στη νίκη κερδίζοντας την εκτίμηση όλων. Στην Κατοχή παρέμεινε δύο χρόνια έγκλειστος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία ώσπου τον απελευθέρωσαν οι Αμερικανοί. Το 1947, εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, διορίστηκε αρχιστράτηγος. Τον Ιανουάριο του 1949, η κυβέρνηση Σοφούλη τού παραχώρησε την πλήρη δικαιοδοσία όλων των Ενόπλων Δυνάμεων προκειμένου να τερματιστεί ο Εμφύλιος έπειτα από μια σειρά αποτυχημένων αλλαγών στην ηγεσία  του  στρατού. Ο Παπάγος μέσα σε έξι μήνες με τη βοήθεια και των Αμερικανών συνέτριψε τον Δημοκρατικό Στρατό. Το 1951, στα πρότυπα του στρατηγού Ντε Γκωλ, ίδρυσε ένα νέο πολιτικό κόμμα, τον Ελληνικό Συναγερμό. Στις εκλογές του 1951, με τη συνεργασία κορυφαίων στελεχών του Λαϊκού Κόμματος, κατέλαβε την πρώτη θέση σε σχετική  πλειοψηφία χωρίς να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες. Επεδίωξε όμως την καθολική νίκη απέναντι στον στρατηγό Πλαστήρα και στις εκλογές του 1952 έλαβε περίπου το 50% των ψήφων κυβερνώντας τη χώρα για τρία χρόνια μέχρι τον θάνατό του.

ΗΛΙΑΣ ΗΛΙΟΥ 1904-1985
Δικηγόρος, βουλευτής και πρόεδρος της ΕΔΑ. Γεννήθηκε στο Κάστρο της Λήμνου το 1904. Στην Κατοχή προσχώρησε στο ΕΑΜ και έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Μέλος του ΚΚΕ έγινε το 1945. Για την πολιτική του δραστηριότητα εκτοπίστηκε από το 1947 ως το 1951. Ως το 1967 ήταν μόνιμος κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ, ενώ εθεωρείτο ένας από τους κορυφαίους κοινοβουλευτικούς της εποχής του και μεγάλος πολιτικός ρήτορας. Ως νομικός με σπάνια γενική παιδεία και μετριοπαθής πολιτικός έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από όλες τις πολιτικές πτέρυγες της Βουλής. Μεγάλο διαπαραταξιακό σεβασμό προκαλούσε και το ήθος του, καθώς και η διαρκής ανυστερόβουλη πολιτική παρουσία και προσφορά του στα κοινά. Μετά την πτώση της χούντας ανασυγκρότησε την ΕΔΑ, της οποίας έγινε πρόεδρος. Αποσύρθηκε από την πολιτική το 1981, ιδιαίτερα πικραμένος από την ηγεσία του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα.

ΕΛΕΝΗ ΒΛΑΧΟΥ 1911-1995
Κόρη του ιδρυτή και ιστορικού εκδότη της «Καθημερινής» Γεωργίου Βλάχου και διάδοχός του στην ηγεσία της εφημερίδας, με κεντρικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις, ιδιαίτερα στον δεξιό πολιτικό χώρο. Εγραψε το πρώτο της κείμενο στην «Καθημερινή» σε ηλικία 24 ετών, το 1935 – ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Απω Ανατολή – και αμέσως καθιερώθηκε ως κορυφαία χρονογράφος υπογράφοντας ως «Ε», μια πορεία που συνέχισε για 50 χρόνια. Το επόμενο έτος συμμετέχει στην ελληνική αποστολή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου του 1936 υπό τον διάδοχο του θρόνου πρίγκιπα Παύλο, με τη συμμετοχή του πρώτου ολυμπιονίκη των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων Σπύρου Λούη, όπου και συναντά τον Χίτλερ και τους άλλους κύριους ηγέτες της ναζιστικής Γερμανίας. Ανέπτυξε έντονη και πρωτοπόρο εκδοτική δραστηριότητα η οποία διακόπηκε με την απόφασή της να κλείσει την «Καθημερινή» αμέσως μετά την εκδήλωση της δικτατορίας του 1967 και λίγο μετά να φύγει για το Λονδίνο, όπου και έζησε ως την πτώση της δικτατορίας, όταν και επέστρεψε στην Ελλάδα και επανεξέδωσε την «Καθημερινή», ενώ έγινε και βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας. Πούλησε την «Καθημερινή» στον Γιώργο Κοσκωτά.