ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΙΛΗΣ*
Οι λόγοι για τους οποίους η Τουρκία, σε
μία επανάληψη του φθινοπώρου του 2011 (τότε με τη Navtex 691 είχε
δεσμεύσει περιοχή κοντά στο τεμάχιο Αφροδίτη, όπου η Noble έκανε τις
πρώτες γεωτρήσεις), απέδειξε για πολλοστή φορά την περιφρόνησή της για
το διεθνές δίκαιο, ποικίλλουν.Κατά πρώτον, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ηγεσία του ψευδοκράτους ζήτησε
«κατοχύρωση» των συμφερόντων του, βλέποντας ότι παγιώνεται η δυνατότητα
της Λευκωσίας να αξιοποιεί τον ορυκτό της πλούτο απρόσκοπτα. Επρεπε,
συνεπώς, με κάποιο τρόπο να καταγραφούν διεκδικήσεις αμφισβήτησης, με
την παράλληλη υποσημείωση ότι δεν μπορούν να αποκλείονται οι
Τουρκοκύπριοι από τις διαδικασίες. Ομοίως, η Αγκυρα ανησυχεί ότι θα
μείνει εκτός νυμφώνος, αν δεν προκύψει λύση του Κυπριακού. Ετσι
αποπειράται να κλονίσει την εμπιστοσύνη των εμπλεκόμενων εταιρειών,
δημιουργώντας συνθήκες μερικής ή δυνητικής αποσταθεροποίησης.
Βέβαια, όταν μιλάμε για την ιδιαίτερα απαιτητική αγορά ενέργειας, ο πρωτογονισμός της γείτονος εκλαμβάνεται ως ερασιτεχνικός και τυγχάνει ανάλογης αντιμετώπισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λοιπόν, πρέπει ο επισπεύδων να είναι αποφασισμένος να φτάσει μέχρι τέλους. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι η τουρκική ηγεσία το έχει σταθμίσει έτσι. Δεν αποκλείεται, πάντως, να προσβλέπει σε πακετοποίηση των ανοιχτών ζητημάτων της περιοχής, εκτιμώντας πως έτσι η «συναλλαγή» θα γίνει από καλύτερη αφετηρία. Ομως, εδώ δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ που τελούν υπό πίεση ― αυτή είναι ασφυκτικότερη σε ορισμένους εταίρους τους, με αποτέλεσμα οι επιπόλαιες ενέργειες να έχουν δυνητικά πολλαπλάσια αρνητικό αντίκτυπο σε αυτούς.
Δύο παράμετροι
Δύο επιπλέον παράμετροι, σχετιζόμενες με τη συγκυρία, χρήζουν προσοχής:
Αφενός, το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία μπαίνει στον δεύτερο κύκλο ερευνών, όπου αναλόγως με τα αποτελέσματα, ενδέχεται να αυξηθούν οι παραγωγικές δυνατότητές της σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποκτήσουν νόημα σχέδια που μέχρι σήμερα δεν μπορούν να υπηρετηθούν. Οσο οι ποσότητες μεγαλώνουν τόσο διευρύνονται τα περιθώρια ελιγμών της Λευκωσίας, με την έννοια ότι θα μπορεί χωρίς τη συμπλήρωση με αέριο από άλλες πηγές (οι οποίες θα υπόκεινταν και στις βλέψεις των συνεταίρων της) να επιλέξει την αγορά στην οποία θα διαθέσει τους υδρογονάνθρακές της. Αντίθετα, όσο τα νούμερα περιορίζουν τις εναλλακτικές εξαγωγής, τόσο ελκυστικότερη φαντάζει η εγγύς και διψασμένη τουρκική αγορά.
Αφετέρου, οι συζητήσεις μεταξύ των δύο πλευρών προσέγγιζαν την επόμενη και ουσιαστικότερη φάση τους, με τη συνδρομή του φερέλπιδος, νέου ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ. Φαίνεται πως ο Ερογλου προτίμησε να μη φτάσει στις προεδρικές εκλογές της άνοιξης με ανοιχτό το ενδεχόμενο συμφωνίας. Πλέον, επενδύει στη ρητορική της έντασης, που του ταιριάζει και τον ισχυροποιεί στο εσωτερικό του ψευδοκράτους. Μόνο τυχαία δεν θεωρείται η ξαφνική αλλαγή του Τουρκοκύπριου διαπραγματευτή, από ένα πρόσωπο με αναφορές στον Ντενκτάς.
Ο ξένος παράγοντας
Η στάση του ξένου παράγοντα ήταν μάλλον αναμενόμενη. Η ενεργή ανοχή έναντι της Τουρκίας, κυρίως λόγω της σημασίας της τελευταίας στις περιφερειακές διεργασίες, επιβεβαιώθηκε για μία ακόμη φορά. Παρά την επαμφοτερίζουσα στάση της στην αντιμετώπιση των τζιχαντιστών, τη συνεχιζόμενη δυστροπία έναντι της Δύσης και των επιλογών της, και εν τέλει την προβληματική της αξιοπιστία, η Αγκυρα δεν μπορεί να περιφρονηθεί. Τα συμβολικά, και όχι μόνο, μηνύματα προς τον Ερντογάν είναι εκκωφαντικά, τηρουμένων των αναλογιών και της χρησιμότητας της χώρας του, ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος, κωφεύει, διακατεχόμενος από μία αλαζονική αυτοπεποίθηση. Χάρις σε αυτήν, καθώς και στον ελλειμματικό έλεγχο στο εσωτερικό, συνήθως δεν αξιολογεί γεγονότα ως ήττες της πολιτικής του, επαναλαμβάνοντας τα ίδια λάθη. Προσωρινά, δεν φαίνεται να πλήττεται με τρόπο εμφανή, εντούτοις, αν εξακολουθήσει η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στο εσωτερικό, θα δοθεί η ευκαιρία και σε εξωτερικούς παράγοντες να εντείνουν την αμφισβήτησή τους.
Ενδιαφέρουσα κρίνεται η επανάκαμψη της Ρωσίας, η οποία με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο κατήγγειλε τις τουρκικές ενέργειες. Ομως, ειδικά υπό το πρίσμα της υφιστάμενης κατάστασης στις σχέσεις Μόσχας - Δύσης, αναδύονται περιορισμοί στον βαθμό αναπλήρωσης του κενού που έχει δημιουργήσει η (παροδική;) απογοήτευση του, κατά τεκμήριο, φίλα προσκείμενου στη Δύση Κύπριου προέδρου. Οι τριμερείς επαφές με Ελλάδα και Αίγυπτο, καθώς και η επαναφορά του Ισραήλ στο κάδρο σε μεγάλο βαθμό καταδεικνύουν ότι η Λευκωσία δεν είναι απομονωμένη.
Από την άλλη, στο σύνολό της η πολιτική ελίτ της τελευταίας, έχοντας ως όπλο την πρότερη εμπειρία της, οφείλει να λειτουργεί με ψύχραιμο, υπεύθυνο και αποφασιστικό τρόπο, ορίζοντας από κοινού τα διακυβεύματα. Κυριότερα αυτών, η αδιάλειπτη συνέχιση των εργασιών εκμετάλλευσης του ενεργειακού της πλούτου, και η με όρους επιστροφή στον διάλογο, για να μην της χρεωθούν κωλυσιεργία ή η ευθύνη αποτυχίας.
Η επαναφορά στην κανονικότητα θα επιτευχθεί μόνο σε περίπτωση που αποφευχθεί περαιτέρω όξυνση. Αυτό θα καταστεί εφικτό αν η Τουρκία αρκεστεί στην παρακολούθηση και τις άνευ αντικρίσματος διελεύσεις μέχρι την ολοκλήρωση της Navtex, εφόσον, πέραν των σεισμογραφικών ερευνών, δεν δύναται να προχωρήσει σε γεωτρήσεις χωρίς τη συνδρομή εταιρειών, που εύλογα δεν θα στέρξουν στην αναγνώριση μιας κατάφωρης παρανομίας. Υπό τις παρούσες συνθήκες, το status quo μιας παγωμένης διένεξης, ακόμη και με εδραιωμένη την πεποίθηση μη στρατιωτικής εμπλοκής, μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω. Είναι προς το συμφέρον όλων να το διαφυλάξουν με κάθε μέσο.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Στόχος να κλονιστεί η εμπιστοσύνη των εμπλεκόμενων εταιρειών, δημιουργώντας συνθήκες αποσταθεροποίησης.
Οι λόγοι για τους οποίους η Τουρκία, σε
μία επανάληψη του φθινοπώρου του 2011 (τότε με τη Navtex 691 είχε
δεσμεύσει περιοχή κοντά στο τεμάχιο Αφροδίτη, όπου η Noble έκανε τις
πρώτες γεωτρήσεις), απέδειξε για πολλοστή φορά την περιφρόνησή της για
το διεθνές δίκαιο, ποικίλλουν.Κατά πρώτον, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ηγεσία του ψευδοκράτους ζήτησε
«κατοχύρωση» των συμφερόντων του, βλέποντας ότι παγιώνεται η δυνατότητα
της Λευκωσίας να αξιοποιεί τον ορυκτό της πλούτο απρόσκοπτα. Επρεπε,
συνεπώς, με κάποιο τρόπο να καταγραφούν διεκδικήσεις αμφισβήτησης, με
την παράλληλη υποσημείωση ότι δεν μπορούν να αποκλείονται οι
Τουρκοκύπριοι από τις διαδικασίες. Ομοίως, η Αγκυρα ανησυχεί ότι θα
μείνει εκτός νυμφώνος, αν δεν προκύψει λύση του Κυπριακού. Ετσι
αποπειράται να κλονίσει την εμπιστοσύνη των εμπλεκόμενων εταιρειών,
δημιουργώντας συνθήκες μερικής ή δυνητικής αποσταθεροποίησης.Βέβαια, όταν μιλάμε για την ιδιαίτερα απαιτητική αγορά ενέργειας, ο πρωτογονισμός της γείτονος εκλαμβάνεται ως ερασιτεχνικός και τυγχάνει ανάλογης αντιμετώπισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λοιπόν, πρέπει ο επισπεύδων να είναι αποφασισμένος να φτάσει μέχρι τέλους. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι η τουρκική ηγεσία το έχει σταθμίσει έτσι. Δεν αποκλείεται, πάντως, να προσβλέπει σε πακετοποίηση των ανοιχτών ζητημάτων της περιοχής, εκτιμώντας πως έτσι η «συναλλαγή» θα γίνει από καλύτερη αφετηρία. Ομως, εδώ δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ που τελούν υπό πίεση ― αυτή είναι ασφυκτικότερη σε ορισμένους εταίρους τους, με αποτέλεσμα οι επιπόλαιες ενέργειες να έχουν δυνητικά πολλαπλάσια αρνητικό αντίκτυπο σε αυτούς.
Δύο παράμετροι
Δύο επιπλέον παράμετροι, σχετιζόμενες με τη συγκυρία, χρήζουν προσοχής:
Αφενός, το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία μπαίνει στον δεύτερο κύκλο ερευνών, όπου αναλόγως με τα αποτελέσματα, ενδέχεται να αυξηθούν οι παραγωγικές δυνατότητές της σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποκτήσουν νόημα σχέδια που μέχρι σήμερα δεν μπορούν να υπηρετηθούν. Οσο οι ποσότητες μεγαλώνουν τόσο διευρύνονται τα περιθώρια ελιγμών της Λευκωσίας, με την έννοια ότι θα μπορεί χωρίς τη συμπλήρωση με αέριο από άλλες πηγές (οι οποίες θα υπόκεινταν και στις βλέψεις των συνεταίρων της) να επιλέξει την αγορά στην οποία θα διαθέσει τους υδρογονάνθρακές της. Αντίθετα, όσο τα νούμερα περιορίζουν τις εναλλακτικές εξαγωγής, τόσο ελκυστικότερη φαντάζει η εγγύς και διψασμένη τουρκική αγορά.
Αφετέρου, οι συζητήσεις μεταξύ των δύο πλευρών προσέγγιζαν την επόμενη και ουσιαστικότερη φάση τους, με τη συνδρομή του φερέλπιδος, νέου ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ. Φαίνεται πως ο Ερογλου προτίμησε να μη φτάσει στις προεδρικές εκλογές της άνοιξης με ανοιχτό το ενδεχόμενο συμφωνίας. Πλέον, επενδύει στη ρητορική της έντασης, που του ταιριάζει και τον ισχυροποιεί στο εσωτερικό του ψευδοκράτους. Μόνο τυχαία δεν θεωρείται η ξαφνική αλλαγή του Τουρκοκύπριου διαπραγματευτή, από ένα πρόσωπο με αναφορές στον Ντενκτάς.
Ο ξένος παράγοντας
Η στάση του ξένου παράγοντα ήταν μάλλον αναμενόμενη. Η ενεργή ανοχή έναντι της Τουρκίας, κυρίως λόγω της σημασίας της τελευταίας στις περιφερειακές διεργασίες, επιβεβαιώθηκε για μία ακόμη φορά. Παρά την επαμφοτερίζουσα στάση της στην αντιμετώπιση των τζιχαντιστών, τη συνεχιζόμενη δυστροπία έναντι της Δύσης και των επιλογών της, και εν τέλει την προβληματική της αξιοπιστία, η Αγκυρα δεν μπορεί να περιφρονηθεί. Τα συμβολικά, και όχι μόνο, μηνύματα προς τον Ερντογάν είναι εκκωφαντικά, τηρουμένων των αναλογιών και της χρησιμότητας της χώρας του, ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος, κωφεύει, διακατεχόμενος από μία αλαζονική αυτοπεποίθηση. Χάρις σε αυτήν, καθώς και στον ελλειμματικό έλεγχο στο εσωτερικό, συνήθως δεν αξιολογεί γεγονότα ως ήττες της πολιτικής του, επαναλαμβάνοντας τα ίδια λάθη. Προσωρινά, δεν φαίνεται να πλήττεται με τρόπο εμφανή, εντούτοις, αν εξακολουθήσει η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στο εσωτερικό, θα δοθεί η ευκαιρία και σε εξωτερικούς παράγοντες να εντείνουν την αμφισβήτησή τους.
Ενδιαφέρουσα κρίνεται η επανάκαμψη της Ρωσίας, η οποία με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο κατήγγειλε τις τουρκικές ενέργειες. Ομως, ειδικά υπό το πρίσμα της υφιστάμενης κατάστασης στις σχέσεις Μόσχας - Δύσης, αναδύονται περιορισμοί στον βαθμό αναπλήρωσης του κενού που έχει δημιουργήσει η (παροδική;) απογοήτευση του, κατά τεκμήριο, φίλα προσκείμενου στη Δύση Κύπριου προέδρου. Οι τριμερείς επαφές με Ελλάδα και Αίγυπτο, καθώς και η επαναφορά του Ισραήλ στο κάδρο σε μεγάλο βαθμό καταδεικνύουν ότι η Λευκωσία δεν είναι απομονωμένη.
Από την άλλη, στο σύνολό της η πολιτική ελίτ της τελευταίας, έχοντας ως όπλο την πρότερη εμπειρία της, οφείλει να λειτουργεί με ψύχραιμο, υπεύθυνο και αποφασιστικό τρόπο, ορίζοντας από κοινού τα διακυβεύματα. Κυριότερα αυτών, η αδιάλειπτη συνέχιση των εργασιών εκμετάλλευσης του ενεργειακού της πλούτου, και η με όρους επιστροφή στον διάλογο, για να μην της χρεωθούν κωλυσιεργία ή η ευθύνη αποτυχίας.
Η επαναφορά στην κανονικότητα θα επιτευχθεί μόνο σε περίπτωση που αποφευχθεί περαιτέρω όξυνση. Αυτό θα καταστεί εφικτό αν η Τουρκία αρκεστεί στην παρακολούθηση και τις άνευ αντικρίσματος διελεύσεις μέχρι την ολοκλήρωση της Navtex, εφόσον, πέραν των σεισμογραφικών ερευνών, δεν δύναται να προχωρήσει σε γεωτρήσεις χωρίς τη συνδρομή εταιρειών, που εύλογα δεν θα στέρξουν στην αναγνώριση μιας κατάφωρης παρανομίας. Υπό τις παρούσες συνθήκες, το status quo μιας παγωμένης διένεξης, ακόμη και με εδραιωμένη την πεποίθηση μη στρατιωτικής εμπλοκής, μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω. Είναι προς το συμφέρον όλων να το διαφυλάξουν με κάθε μέσο.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
