Τουρκία: Εκλογές με φόντο το Κουρδιστάν

• Τρίκκας Μιχάλης
Έχει αναμετρηθεί τόσο με τους πυλώνες του κεμαλικού κράτους όσο και με ένα πρωτοφανές κίνημα διαμαρτυρίας. Έχει επιβιώσει από συγκρούσεις με ισχυρούς συμμάχους του παρελθόντος και έχει βγει αλώβητος από οικονομικά σκάνδαλα που θα κατέστρεφαν άλλους. Έχει κερδίσει έξι εκλογικές αναμετρήσεις από το 2002. Και τώρα ετοιμάζεται να μεταπηδήσει στην προεδρία, παρατείνοντας την παραμονή του στην εξουσία για ακόμη μία δεκαετία. Πριν από λίγες μέρες, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε και επίσημα κάτι που οι περισσότεροι πολιτικοί της χώρας του θεωρούσαν δεδομένο εδώ και καιρό: την υποψηφιότητά του για τις προεδρικές εκλογές της 10ης Αυγούστου. Οι προεδρικές εκλογές -αν χρειαστεί δεύτερος γύρος θα διεξαχθεί δύο εβδομάδες μετά- έχουν ιστορική σημασία. Θα είναι η πρώτη φορά που ο πρόεδρος της χώρας εκλέγεται απευθείας από τον λαό.
 

Ο 60χρονος Ερντογάν υπόσχεται να θέσει τις βάσεις της "νέας Τουρκίας" εφόσον εκλεγεί και δεν κρύβει ότι η επίλυση του κουρδικού προβλήματος έχει κεντρική θέση στα σχέδιά του. Οι αντίπαλοί του θεωρούν ότι ενδιαφέρεται μόνο για τις ψήφους των εκατομμυρίων Κούρδων της χώρας, οι οποίοι, παρ' ότι διαθέτουν τον δικό τους υποψήφιο, τον 41χρονο συμπρόεδρο του BDP Σελαχατίν Ντεμίρτας, αναμένεται να υποστηρίξουν στην πλειοψηφία τους τον Τούρκο πρωθυπουργό σε έναν ενδεχόμενο δεύτερο γύρο.
 

Η προτίμησή τους δεν μοιάζει αβάσιμη καθώς, κατά γενική ομολογία, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει κάνει πολλά περισσότερα από κάθε άλλη στο παρελθόν για τη διευθέτηση του "κουρδικού προβλήματος". O Ερντογάν ήταν άλλωστε ο πρώτος Τούρκος πρωθυπουργός που το χαρακτήρισε με αυτόν τον τρόπο το 2005, εγκαταλείποντας τον όρο "πρόβλημα τρομοκρατίας" που αναμασούσαν οι προκάτοχοί του.
 

Το "πακέτο εκδημοκρατισμού" που παρουσίασε πέρσι η κυβέρνησή του μπορεί να μην ικανοποίησε πλήρως την κουρδική κοινότητα, ωστόσο έσπασε κάποια παραδοσιακά ταμπού του τουρκικού κράτους, όπως η μείωση του ορίου για κοινοβουλευτική εκπροσώπηση και η εισαγωγή της κουρδικής γλώσσας στην εκπαίδευση.



Επενδύσεις στο Ντιγιαρμπακίρ...

Και δεν είναι μόνο αυτό. Η ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων δεν άφησε απέξω τις επαρχίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Το μέσο εισόδημα αυξήθηκε και η ανεργία μειώθηκε - παρ' ότι παραμένει σε διπλάσια επίπεδα από τον εθνικό μέσο όρο. Το Ντιγιαρμπακίρ θα διαθέτει σύντομα το πέμπτο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας, συνδέοντας την πόλη με την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και, για πρώτη φορά, με άλλες κουρδικές πόλεις. Σε κεντρικούς δρόμους του Ντιγιαρμπακίρ βλέπει πια κανείς σε κοινή θέα σημαίες του ΡΚΚ. Πριν από μερικούς μήνες κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Όμως τον Μάιο οι Κούρδοι ακτιβιστές πέτυχαν μια σημαντική πολιτική νίκη αναγκάζοντας -έπειτα από κινητοποιήσεις που στοίχισαν τη ζωή σε δύο διαδηλωτές- την κυβέρνηση να σταματήσει την κατασκευή δύο νέων βάσεων του τουρκικού στρατού στην περιοχή.

Στα τέλη Ιουνίου, η κυβέρνηση Ερντογάν ανακοίνωσε νέες μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνουν για πρώτη φορά και την αμνήστευση μαχητών του ΡΚΚ. Ο φυλακισμένος ηγέτης της οργάνωσης Αμπντουλάχ Οτσαλάν χαρακτήρισε "ιστορική" την de facto αναγνώριση του ΡΚΚ ως εταίρου στις διαπραγματεύσεις.Όλα αυτά συνδέονται φυσικά με τις τελευταίες εξελίξεις στο Ιράκ. Γιατί, πόσο τυχαίο μπορεί να είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος του ιρακινού Κουρδιστάν Μασούντ Μπαρζανί επέλεξε να ανακοινώσει το σχέδιό του για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής την ίδια ημέρα που ο Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωνε την υποψηφιότητά του για τις προεδρικές εκλογές της 10ης Αυγούστου;

Μια σειρά Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν άλλωστε προετοιμάσει τις τελευταίες εβδομάδες το έδαφος για το σπάσιμο ακόμη ενός ταμπού: τη σταθερή αντίθεση στην δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Και εδώ η εκλογική αριθμητική παίζει πράγματι ρόλο. Οι δημοτικές εκλογές του Μαρτίου επιβεβαίωσαν μεν την πρωτοκαθεδρία του Ερντογάν και του Α.Κ. αλλά έδωσαν στο κυβερνών κόμμα ένα ποσοστό που δεν ξεπερνούσε το 43%, τη στιγμή που τα δύο βασικότερα κόμματα της αντιπολίτευσης συγκέντρωναν μαζί 44%. Στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου, τα δύο κεμαλικά κόμματα, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ), συμφώνησαν να υποστηρίξουν από κοινού τον Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, γνωστό κυρίως ως πρώην γενικό γραμματέα του Οργανισμού της Ισλαμικής Διάσκεψης.

Ο Ερντογάν θέλει επομένως κάτι περισσότερο από το 43% για να γίνει όχι μόνο ο πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας που εκλέγεται απευθείας από τον λαό, αλλά και ένας ηγέτης με σαρωτική λαϊκή εντολή. Το επιτελείο του έχει πειστεί ότι ο κουρδικός πληθυσμός της Τουρκίας θα αποτελέσει τον ρυθμιστή και πως η υποστήριξη για το ιρακινό Κουρδιστάν αποτελεί τον καλύτερο δρόμο για την προσέλκυσή του. Για δεκαετίες, η ίδρυση κουρδικού κράτους αποτελούσε ανάθεμα για την τουρκική ηγεσία, που θεωρούσε ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε αναπόφευκτα και στην απόσχιση των Κούρδων της Τουρκίας. Ωστόσο, η αμερικανική εισβολή και κατοχή του Ιράκ άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τη δυναμική των τουρκοκουρδικών σχέσεων. Έπειτα από μια σύντομη αντιπαράθεση, η τουρκική κυβέρνηση κατέληξε σε συνεννόηση με τον ηγέτη των ιρακινών Κούρδων Μασούντ Μπαρζανί.



...και μπίζνες στο Ερμπίλ

Την τελευταία δεκαετία, η Άγκυρα άνοιξε τέσσερα προξενεία στο Ιράκ (με ένα από αυτά στο Ερμπίλ) και προχώρησε σε σημαντικές επενδύσεις στις βόρειες επαρχίες της χώρας. Εκτιμάται ότι περισσότερες από 1.000 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σήμερα στο ιρακινό Κουρδιστάν, ενώ πέρσι οι εξαγωγές της Τουρκίας στο Ιράκ έφτασαν τα 8,7 δισεκατομμύρια ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να πηγαίνει και πάλι στην περιοχή του Κουρδιστάν.
 

 Η προέλαση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους στο Βόρειο Ιράκ επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ο Μπαρζανί εκμεταλλεύτηκε τις περιστάσεις για να αναλάβει τον πλήρη έλεγχο της περιοχής και η Άγκυρα πείστηκε ότι το σχέδιο διαμελισμού του Ιράκ -που εξυπηρετεί την Ουάσιγκτον, καθώς μπορεί να αποτρέψει τη μετατροπή της χώρας σε δορυφόρο του Ιράν- μπορεί να έχει και τη θετική του πλευρά.
 

Η Τουρκία περιμένει να ολοκληρωθεί η νέα φάση της ιρακινής τραγωδίας, κρατώντας ίσες αποστάσεις και από τις δύο πλευρές. Το τελευταίο διάστημα, η Άγκυρα επαναλαμβάνει την υποστήριξή της στην κυβέρνηση της Βαγδάτης και "σε ένα ενιαίο Ιράκ" την ώρα που υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του Α.Κ. -όπως ο Χουσεΐν Τσελίκ- αναγνωρίζουν με δηλώσεις τους το δικαίωμα των ιρακινών Κούρδων για αυτοδιάθεση.
 

Η εκλογή του Ερντογάν στην προεδρία δεν αποτελεί άλλωστε το μοναδικό κίνητρο. Η Γκιουλτέν Κισανάκ, που τον περασμένο Μάρτιο έγινε η πρώτη γυναίκα δήμαρχος του Ντιγιαρμπακίρ, εκτιμά ότι η τουρκική υποστήριξη στην ανεξαρτητοποίηση του ιρακινού Κουρδιστάν αποτελεί μια προσπάθεια ανάσχεσης του κουρδικού αυτονομιστικού κινήματος στην ίδια την Τουρκία.
 

"Νομίζουν ότι αν επιτρέψουν σε ένα μικρό Κουρδιστάν να ιδρυθεί έξω από τα σύνορα της Τουρκίας, θα αποτρέψουν ένα μεγαλύτερο" σημειώνει. Πόσο βέβαιο όμως μπορεί να θεωρείται κάτι τέτοιο; Ιδίως όταν η βαλκανοποίηση του Ιράκ αναμένεται να παρασύρει ολόκληρη την περιοχή -από το Λίβανο ώς το Ιράν- σε έναν νέο κύκλο αναταραχής με εντελώς απρόβλεπτα αποτελέσματα.