Γράφει: Θανάσης Γκότοβος
Άλλες φορές, πάλι, τα πράγματα – ιδέες, πρακτικές, συλλογικότητες – υπήρχαν και υπάρχουν, αλλά η στάση των κοινωνιών απέναντι σ’ αυτά έχει αλλάξει και η γλώσσα πασχίζει να εκφράσει τις αλλαγές με άλλες λέξεις ή με άλλες σημασίες των ίδιων λέξεων.
Και κάτι τελευταίο: οι ομιλητές της γλώσσας στις σύγχρονες κοινωνίες δεν έχουν όλοι την ίδια γλωσσική ισχύ, αν με τον όρο αυτό ονομάσουμε τη δυνατότητα επιβολής εκ μέρους του ομιλητή μιας συγκεκριμένης χρήσης της γλώσσας, δηλαδή την πιθανότητα αυτή η χρήση να βρει μιμητές, να διαδοθεί και να καθιερωθεί πλέον ως γενικευμένη χρήση, με άλλα λόγια να γίνει νέα γλωσσική νόρμα. Η ανισότητα αυτή ως προς την κανονιστική δύναμη που έχουν ορισμένοι ομιλητές μιας γλώσσας έναντι των υπολοίπων έχει σχέση με την οργάνωση της δημόσιας γλωσσικής παραγωγής, δηλαδή πρωτίστως με την πολιτική εξουσία και με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Η πρώτη επιβάλλει δια της νομοθεσίας συγκεκριμένες λέξεις με συγκεκριμένες σημασίες, προκειμένου να περιγράψει πολιτικές – αποφάσεις, μέτρα – που υιοθετούνται και εφαρμόζονται, και να τις φωτίσει θετικά. Έτσι προκύπτουν οι θεσμικοί ευφημισμοί: γνωστές λέξεις που ιστορικά έχουν θετικές νοηματοδοτήσεις χρησιμοποιούνται για να ονομαστούν καταστάσεις και συμπεριφορές που κανονικά θα έπρεπε να ονομάζονται πολύ διαφορετικά, δηλαδή με τα αντώνυμα της λέξης που τα ονομάζει.
Οι λέξεις «γύφτος», «νέγρος» και «κίναιδος» (και τα περισσότερα από τα αξιακώς επιβαρυμένα λαϊκά συνώνυμα του τελευταίου όρου) επισήμως έχουν μπει ήδη στο χρονοντούλαπο της γλωσσικής ιστορίας, αν και δεν βλέπω πώς μια γλωσσική κοινότητα μπορεί να ξεμπερδέψει τελεσίδικα με παρόμοιες λέξεις, όταν αυτές χρησιμοποιούνται με μεταφορική σημασία, καθώς το «έλα ρε γκέυ μου…» δεν μπορεί να υποκαταστήσει το παραδοσιακό, ελάχιστα υβριστικό, νοηματικό ισοδύναμο. Άλλες λέξεις χρησιμοποιούνται πια για την ονομασία των κοινοτήτων και των πρακτικών που δήλωναν στο παρελθόν οι ακατάλληλοι τώρα όροι.Οι κοινότητες αναβαθμίστηκαν στη συνείδηση της κοινωνίας, τουλάχιστον στα ανώτερα στρώματα, το ίδιο και οι μέχρι χθες καταδικαστέες πρακτικές ερωτικής απόλαυσης.
Οι παρελάσεις των ομοφυλοφίλων στους δρόμους (και των οπαδών τους στις οθόνες) και η προσοχή που δίνεται από τους πολιτικούς στο γεγονός αυτό καθιστούν τις διαμαρτυρίες όσων εκκλησιαστικών παραγόντων (οι περισσότεροι έχουν ήδη συμβιβαστεί με τη νέα πολιτισμική τάξη) επιμένουν στις παραδοσιακές σημασιοδοτήσεις των συμπεριφορών με αντίστοιχες λέξεις περίπου γραφικές και τους ομιλητές αυτούς σχεδόν…ξενόγλωσσους, παρότι μιλούν ελληνικά. Αυτό, στην καλύτερη περίπτωση. Διότι οι διαμαρτυρίες μπορούν εύκολα να στοιχειοθετήσουν το αδίκημα της «εχθροπάθειας», όταν με το καλό ψηφιστεί και στην Ελλάδα ο εκ Βρυξελλών προωθούμενος αντιρατσιστικός νόμος που στο όνομα της καταπολέμησης των διακρίσεων – μην ανησυχείτε, δεν εννοούν διακρίσεις στα πεδία του πλούτου, της ισχύος, της απόδοσης δικαιοσύνης ή της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την εργασία, αυτές επιτρέπονται – θα θέσει εκτός νόμου γλωσσικές χρήσεις και παραδόσεις αιώνων.
Τι γίνεται, όμως, με τις λέξεις «μεταρρύθμιση», «πρόοδος» και «σωτηρία»; Και οι τρεις έχουν θετικές νοηματοδοτήσεις. Υπάρχει κανείς που να μην θέλει «πρόοδο», «μεταρρύθμιση» και «σωτηρία»; Αμφιβάλλω. Ίσως ο Διογένης αντιδρούσε, αν κάποιος του υποσχόταν ένα από αυτά τα τρία αγαθά ή και τα τρία μαζί. Αλλά ο Διογένης ήταν ιδιόρρυθμος άνθρωπος, και πολύ καχύποπτος αναφορικά με όσα του έταζε η εξουσία. Από το 2010 μέχρι σήμερα η Ελλάδα διαρκώς μεταρρυθμίζεται, προοδεύει και σώζεται. Η λέξη «μεταρρύθμιση» χρησιμοποιείται για αναφορά σε μέτρα και καταστάσεις που θα έπρεπε να δηλώνονται ως απορρύθμιση ή κατεδάφιση. Η λέξη «πρόοδος» δηλώνει πια οπισθοδρόμηση σε καταστάσεις του μεσοπολέμου και ακόμη πιο πριν. Η λέξη «σωτηρία» χρησιμοποιείται εκεί που ταιριάζουν τα αντίθετά της: καταδίκη, χαντάκωμα, εξόντωση. Σώνει και καλά να ονομάσουμε με θεσμικούς ευφημισμούς το μαύρο άσπρο, το δυσάρεστο ευχάριστο, το βλαβερό ωφέλιμο.
Τι διαφορετικό, όμως, ήταν η Βαβέλ; Τι συμβαίνει σε μια κοινωνία όταν τα μέλη της διχάζονται ως προς τις σημασίες των λέξεων; Τι γίνεται όταν η γλωσσική κοινότητα δεν είναι πλέον «κοινότητα», διότι εξ ορισμού κοινότητα υπάρχει όταν υφίστανται κοινές λέξεις αλλά κυρίως κοινές σημασίες για τα πράγματα;
Ζούμε σε μια πολύ παράξενη στροφή του χρόνου, μια περίεργη παράκαμψη του οδικού χάρτη της Ιστορίας. Γιατί μόνο σε τέτοιες στροφές μπορεί ακόμη και ο Πάπας να καταδικάζει δημοσίως – προς τιμήν του – τις καθιερωμένες στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις παγκόσμιες αξίες του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, σύμφωνα με τις οποίες – το παράδειγμα της αμερικανικής Δικαιοσύνης στο ζήτημα των οφειλών της Αργεντινής σε «επενδυτές» ασφάλισης κινδύνων είναι αρκούντως σαφές – η ικανοποίηση των απαιτήσεων κερδοφορίας των «ορνέων της αγοράς» έχουν προτεραιότητα έναντι των αναγκών ενός ολόκληρου λαού.Όχι, δεν πρόκειται για θεσμοθετημένο σκληρό ρατσισμό, αλλά για τήρηση των κανόνων μιας «δίκαιης συναλλαγής»…
Όμως όλα αυτά μπορούν να ξεχαστούν πολύ γρήγορα με μια υπέροχη παρέλαση υπέρ των δικαιωμάτων των υπερήφανων gays. Why not? Η παρέλαση αλλάζει την ατζέντα – και τη συνείδηση του μέσου θεατή. Η Αργεντινή και τα hedge funds είναι το πρόβλημα; Σιγά το πρόβλημα… Απλά οι λεξικογράφοι πρέπει να ξαναδούν τα λεξικά τους.
