Πολλοί θεωρούν ότι η Ρωσία είναι η μεγάλη χαμένη στην Ουκρανία. Αυτό, όπως και η ενότητα της τελευταίας, θα κριθούν στο χρόνο.
Το κρισιμότερο αυτή τη στιγμή είναι τι θα επακολουθήσει στην Κριμαία, στον απόηχο των τελευταίων εξελίξεων. Η Ρωσία τα τελευταία δύο 24ωρα έχει κλιμακώσει την πίεση προς όλες
τις κατευθύνσεις. Ειδικότερα προς τη μεταβατική κυβέρνηση, την οποία δεν
έχει ακόμη αναγνωρίσει, στέλνει ένα μήνυμα να μην την υποτιμήσει.
Εκμεταλλευόμενη δε το εμφανές κενό εξουσίας στη χώρα, προβαίνει σε
επίδειξη δύναμης, καταδεικνύοντας, παράλληλα, την ετοιμότητά της να
υπερασπιστεί το ρωσόφωνο και ρωσικό στοιχείο. Μέχρι τώρα οι ενέργειες της είναι υπολογισμένου ρίσκου, καθότι γνωρίζει ότι οι ουκρανικές αρχές δεν είναι σε θέση, ούτε προθυμοποιούνται να απαντήσουν με στρατιωτικά μέσα, με τη Δύση να διστάζει –επί του παρόντος- για κάτι παραπάνω από δημόσιες προτροπές. Η Μόσχα, κάνοντας χρήση της συμφωνίας του 1997, που επικαιροποιήθηκε το 2010 και η οποία προβλέπει την εγκατάσταση μέχρι και 25 χιλ. στρατιωτών, 388 πλοίων και 181 αεροσκαφών, ναι μεν δεν ξεφεύγει από τη νομιμότητα, ωστόσο, ο χρόνος που επέλεξε να αναπτύξει τις δυνάμεις της δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ύποπτος. Εκτιμώ, πάντως, ότι εν συνεχεία θα μετρήσει καλά τις επόμενες κινήσεις της, φροντίζοντας να τις βασίζει είτε στη συμφωνία του 2010 (υπενθυμίζοντας ποιος είναι ο de facto κυρίαρχος στην Κριμαία), είτε σε εκκλήσεις του ρωσικού στοιχείου (στο πλαίσιο της υπεράσπισης των πολιτών της), είτε σε –δήθεν- επιθετικές ενέργειες από πλευράς Κιέβου (που θα την υποχρεώνουν να τις αποτρέπει με κάθε μέσο), είτε στην απώλεια ελέγχου, του νόμου και της τάξης, που σε συνάρτηση με την έντονη δράση ακραίων, νεοναζιστικών στοιχείων ενδέχεται να επιχειρηθεί η αποσταθεροποίηση περιοχών που βρίσκονται υπό ρωσικό έλεγχο ή στις οποίες είναι ισχυρό το ρωσόφωνο στοιχείο, είτε ακόμη και με βάση τον Γιαννουκόβιτς, τον οποίο, παρότι «άδειασε» μεγαλοπρεπώς το προηγούμενο διάστημα, φέρεται έτοιμη να τον χρησιμοποιήσει για να δικαιολογήσει δικές της σκοπιμότητες. Μία επιμονή του Κρεμλίνου στη συμφωνία Γιαννουκόβιτς, αντιπολίτευσης, τριών ευρωπαίων ΥΠΕΞ, άρνηση αναγνώρισης της νέας κατάστασης και νομιμοποίησης του μέχρι πρότινος Ουκρανού προέδρου θα επιφέρει ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση και δύσκολα θα επιλυθεί.
Η ουκρανική κυβέρνηση, από την πλευρά της, με τα περιορισμένα εργαλεία και την έμφαση της να βρίσκεται στη διάσωση της οικονομίας, συνειδητοποεί με τον πλέον δυσάρεστο τρόπο ότι δεν μπορεί να περιφρονήσει τη Ρωσία. Τακτικιστικά, επικαλούμενη πληροφορίες που προς το παρόν δεν επιβεβαιώνονται (άραγε οι αμερικανικοί δορυφόροι δεν αντελήφθησαν την κολοσσιαία επιχείρηση που απαιτεί η δια αέρος μεταφορά χιλιάδων στρατιωτών), προσπαθεί να «δεσμεύσει» τους δυτικούς εταίρους στην έμπρακτη και όχι μόνο λεκτική προστασία της, φοβούμενη ότι η παρατεταμένη αδυναμία της να ασκήσει την εξουσία της στην Κριμαία όχι μόνο θα αποθρασύνει τους Ρώσους, αλλά μπορεί να ενθαρρύνει ανάλογες βλέψεις στο εσωτερικό της χώρας. Προκειμένου να αφαιρέσει επιχειρήματα από τη ρωσική φαρέτρα, οφείλει να επιβάλλει το αμεσότερο δυνατό την τάξη στο εσωτερικό της χώρας και να απομονώσει τα εθνικιστικά και εξτρεμιστικά στοιχεία, τα οποία συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανατροπή Γιαννουκόβιτς και με την ανοχή/στήριξη μέρους της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης έχουν αναλάβει ρόλο ρυθμιστή των εξελίξεων. Τί θα γίνει, όμως, σε περίπτωση προβοκάτσιας από πλευράς τους έναντι της ρωσόφωνης κοινότητας;
Η νέα κυβέρνηση αντιλαμβάνεται, επίσης, ότι η επιδιωκόμενη απομάκρυνση από τη Μόσχα, στην παρούσα φάση, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Πώς θα προχωρήσει στις δύσκολες αλλά αναγκαίες μεταρρυθμίσεις υπό τις παρούσες συνθήκες; Ποιός νοήμων θα τοποθετήσει τα κεφάλαια του και θα διαθέσει ανθρώπινο δυναμικό σε μία χώρα που βρίσκεται στο φάσμα του διαμελισμού; Τί θα γίνει σε περίπτωση που η Gazprom απαιτήσει άμεσα την απόδοση του χρέους του Κιέβου προς αυτήν(το οποίο αγγίζει το 1,5 δις $) ή αποφασίσει να αναθεωρήσει την τιμή προς τα πάνω; Πώς θα καλυφθεί το τεράστιο χρηματοδοτικό κενό της επόμενης διετίας (άνω τω 35 δις $), όταν ΕΕ και ΗΠΑ, αλλά και ΔΝΤ δεν προτίθενται να το καλύψουν συνολικά, και ενώ πάγωσε η εξαγορά 15 δις $ ουκρανικών ομολόγων από τη Ρωσία;
Κλείνοντας με το ερώτημα τι θα κάνει το Κρεμλίνο στην Κριμαία, θα ήταν επιζήμιο να κάνει κάτι εκτός νομιμότητας. Την περιοχή την ελέγχει de facto, ενώ υπάρχουν ισχυροί νόμοι που εξασφαλίζουν τη ρωσική παρουσία. Από την άλλη, δείχνει τη σημασία που αποδίδει στην εν λόγω περιοχή με το να περιφρονεί αντιδράσεις και να ενισχύει τις δυνάμεις, ακόμη και αν δεν επιθυμεί εισβολή.
Ενώ, χρήζει αναφοράς ότι με το τύπωμα
διαβατηριών ρωσικής υπηκόοτητας κατασκευάζει προσχήματα για δυνητική
χρήση, αξιοπιώντας τη συγκυρία για να προβεί σε μία ενέργεια που υπό
κανονικές συνθήκες θα κρίνονταν αντιπαραγωγική. Μην εκπλαγούμε αν τις επόμενες μέρες δούμε χιλιάδες Ουκρανών να «βαφτίζονται» Ρώσοι υπήκοοι.
Ο Πούτιν αρέσκεται σε κινήσεις brinkmanship (στην κόψη του ξυραφιού). Ειδικότερα στην Ουκρανία για βελτίωση της διαπραγματευτικής θέσης, κατοχύρωση συμφερόντων, σε περίπτωση που η κατάσταση δεν εξελιχθεί όπως το επιθυμεί, και εξαναγκασμού δυτικών και ουκρανικής κυβέρνησης να προσέλθουν σε διάλογο και κατόπιν συμβιβασμό, αντιλαμβανόμενοι τις ρωσικές «ευαισθησίες». Λογικά δεν θα επιθυμεί να χρεωθεί αποσταθεροποιητικές ενέργειες που πιθανόν να φέρουν πιο κοντά Ουκρανία-Δύση, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που το ειδικό status της Κριμαίας προς το παρόν δεν αμφισβητείται από το Κίεβο.
Βέβαια, σε επίπεδο τακτικών ελιγμών, υπονομεύει την κυβέρνηση αφού δείχνει ότι αυτή δεν μπορεί να ασκήσει στοιχειώδη εξουσία στην Χερσόνησο. Επιχειρεί, συνάμα, να δημιουργήσει νέα δεδομένα, εκμεταλλευόμενη τη θεσμική ανυπαρξία, τα οποία δεν θα μπορεί να ανατρέψει η επόμενη κυβέρνηση, που θα νομιμοποιηθεί μέσα από από εκλογές, εν αντιθέσει με την αδύναμη τωρινή μεταβατική. Έτσι, η Μόσχα εκτιμά ότι κατοχυρώνεται έναντι μελλοντικών κινδύνων ή αμφισβητήσεων της ισχύος της στην ευρύτερη περιοχή. Εντούτοις, αρκούνται τα μεγαλεπήβολα σχέδια της στη δημιουργία μία ζώνης ναυτικού ελέγχου, αντί της χειραγώγησης του συνόλου της Ουκρανίας, που είναι, άλλωστε το μεγάλο διακύβευμα; Μόνο στην περίπτωση που ο Πούτιν συνάγει ότι η υπόθεση Ουκρανία είναι χαμένη, θα κινηθεί με γνώμονα την εξασφάλιση της Κριμαίας. Το αποτυχημένο υπόδειγμα της φιλοαμερικανικής/φιλοδυτικής πορτοκαλί επανάστασης του 2004, ωστόσο, σε συνάρτηση με την οικονομκή κατάρρευση της χώρας, του αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας για την κατάληξη του τωρινού εγχειρήματος. Θα εξακολουθεί, όμως, η χώρα να έχει την ίδια αξία, αν όλοι συντελέσουν στον κατακερματισμό της;
*Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διεθνολόγος και Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Follow on Twitter: @confilis
