ΤΗΣ ΦΑΝΟΥΛΑΣ ΑΡΓΥΡΟΥ-Προβληματίζονταν πώς η Λευκωσία θα μπορούσε να περάσει στη μια πλευρά Οι Βρετανοί, από το 1957, έκαναν μελέτες ώστε να βρεθεί φόρμουλα για
διχοτόμηση και αποφαίνονταν ότι η αναλογία Τ/κ - Ε/κ ήταν 1: 4,67
Μέρος α΄
Νέα βρετανικά έγγραφα, στα οποία μας παραχωρήθηκε ειδική πρόσβαση, μας αποκαλύπτουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τους βρετανικούς σχεδιασμούς το 1957 για διχοτόμηση της Κύπρου. Τα έγγραφα αυτά συμπληρώνουν τα όσα μέχρι σήμερα είχαμε μελετήσει στο Βρετανικό Αρχείο και δημοσιεύσει. Ενδιαφέρουσες οι νεότερες σκέψεις και απόψεις των τότε διαφόρων τμημάτων στο Λονδίνο και στη Λευκωσία για διχοτόμηση.
Στο πρώτο μέρος θα αναφερθούμε απευθείας στη δεύτερη Μελέτη για διχοτόμηση που ζήτησε το Λονδίνο (τον Απρίλιο του 1957, η πρώτη είχε σταλεί τον Οκτώβριο του 1956 και είχε ζητηθεί τον Ιούνιο του 1956) από την αποικιακή κυβέρνηση Χάρτινγκ στη Λευκωσία και στη συνέχεια στα υπόλοιπα έγγραφα σε σχέση με τη Μελέτη εκείνη.
Τονίζουμε ότι τα σχέδια διχοτόμησης ήταν βρετανικής εμπνεύσεως, ραδιουργίας και επεξεργασίας (σε συνεργασία με τους Τούρκους) και καμία ανάμειξη δεν είχαν οι Αμερικανοί. Πρώτα, όμως, ένα σύντομο ενημερωτικό ιστορικό ως βοήθημα στους αναγνώστες και στους νεότερους που δεν γνωρίζουν για το θέμα (Σημ. Η Σημερινή είχε σε αποκλειστικότητα δημοσιεύσει εκτενή έρευνά μας για τα βρετανικά σχέδια διχοτόμησης/ομοσπονδίας κ.ά. το 1989-90 και αργότερα εκδώσαμε και το βιβλίο «Έτσι κατέστρεψαν την Κύπρο» ).
Σύντομο ενημερωτικό ιστορικό
Η Βρετανία, για να μπορέσει να προχωρήσει με τα σχέδια διχοτόμησης, έπρεπε η Τουρκία να επανέλθει ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό, εφόσον με τη Συμφωνία της Λοζάνης είχε απολέσει τον ρόλο αυτό. Την επανέφερε με την περιβόητη Τριμερή του Λονδίνου, τέλος Αυγούστου 1955. Νωρίτερα, όμως, στις 21 Ιουνίου 1955, το Φόρείν Όφις διαβεβαίωνε την τουρκική κυβέρνηση πως το βρετανικό σχέδιο θα διασφάλιζε τα τουρκικά συμφέροντα και θα έθετε την τουρκική κυβέρνηση επί ίσοις όροις με την ελληνική...
Ακολούθησαν διαβουλεύσεις μεταξύ Βρετανίας και Τουρκίας. Τον Ιούνιο του 1956 το Λονδίνο ζητεί από την αποικιακή κυβέρνηση στην Κύπρο να ετοιμάσει σχέδια διχοτόμησης της Κύπρου.
Τα πρώτα σχέδια με χάρτες, υπολογισμούς και αναλύσεις για τέτοιο ενδεχόμενο ετοιμάστηκαν και στάλθηκαν στο Λονδίνο τον Οκτώβριο του 1956. Στις 13 Οκτωβρίου 1956 η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» δημοσίευσε από τον ανταποκριτή της στο Λονδίνο, Μπέντζαμιν Γουέλς, τα εξής: «Το σχέδιο για διχοτόμηση της Κύπρου σε δύο ζώνες, μια ελληνική και μία τουρκική, σταδιακά κερδίζει υποστήριξη σε υψηλά στρώματα της βρετανικής κυβέρνησης. Με το σχέδιο αυτό η Βρετανία θα διατηρήσει δικαιώματα για στρατιωτικές βάσεις... Ανταλλαγή πληθυσμού, να συγκεντρωθούν οι εθνικώς Τούρκοι, που αριθμούν σε 100.000 σε σύγκριση με τις περίπου 400.000 εθνικώς Ελλήνων, στη μισή τουρκική Κύπρο...».
Στις 30 Νοεμβρίου 1956 γίνεται στο Λονδίνο συνάντηση μεταξύ Βρετ. Υπ. Εξωτερικών και αξιωματούχων του Φόρεϊν Όφις περιλαμβανομένου και του σερ Άιβον Κιρκπάτρικ και του Τούρκου πρωθυπουργού Α. Μεντερές και του επιτελείου του. Οι Τούρκοι απαιτούν διχοτόμηση.
Μυστική συμφωνία
Το αποκορύφωμα της συμπαιγνίας αυτής ήταν στις 16 Δεκεμβρίου 1956, όταν ο Βρετανός Υπ. Αποικιών Λένοξ Μπόιτ και το επιτελείο του, σε συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη με τον Τούρκο πρωθυπουργό Α. Μεντερές, έφθασαν σε μυστική συμφωνία για διχοτόμηση. Εκεί ο Μεντερές επέβαλε ακριβώς τι έπρεπε να κάνει και τι να πει ο Λένοξ Μπόιτ στις 19 Δεκεμβρίου 1956 στη Βουλή των Κοινοτήτων (Λεπτομέρειες στο βιβλίο της γράφουσας «Διζωνική Εκτέλεση της Κυπριακής Δημοκρατίας 1955-2011»). Στις 19 Δεκεμβρίου 1956 ο Λένοξ Μπόιτ, επισημοποιώντας στη Βουλή των Κοινοτήτων τις Προτάσεις Ράτκλιφ, συμπλήρωσε με την υπόσχεση για διχοτόμηση σε τελική λύση του Κυπριακού, όπως ακριβώς είχαν συμφωνήσει στην Κωνσταντινούπολη τρεις μέρες νωρίτερα...
«Μέθοδοι, δαπάνες και επιπτώσεις της διχοτόμησης»
Στη μελέτη αυτή, που έγινε το 1957, οι σχεδιαστές της έλαβαν υπόψη το σύνολο του πληθυσμού, πολιτών άνω των 12 ετών, και έβρισκαν ότι οι Έλληνες αριθμούσαν 414.811 οι Τούρκοι 88.827 και άλλοι 17.955 (σύνολο 521.593) και σημείωναν: «Ίσως η αναλογία μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων, δηλαδή 1: 4,67, να αυξάνεται ελάχιστα, λόγω του ότι ο αριθμός των Τούρκων στην Αστυνομία είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνο των Ελλήνων, συν τους κρατουμένους. Όμως η αναλογία στην απογραφή του 1946 ήταν 1: 4,48.
Αξία ακίνητης περιουσίας
Η συνολική αξία ακίνητης περιουσίας που ανήκε σε άλλους ήταν ύψους £7.228.000. Το σύνολο αξίας ακίνητης περιουσίας άλλης από εκείνη που κρατούσαν οι Άγγλοι ήταν £216.752.000. Σ΄ αυτούς τους αριθμούς περιλαμβάνονταν και περίπου αξίας £8.484.000 ακίνητα που ανήκαν σε διάφορα ελληνορθόδοξα ιδρύματα της Εκκλησίας, και αξίας £724.000 ακίνητα κάτω από την εξουσία του ΕΒΚΑΦ.
Πρόβλημα με τη Λευκωσία
Πέραν των πολλών άλλων παραμέτρων που αρίθμησαν στη λεπτομερέστατή τους μελέτη, οι σχεδιαστές έγραψαν: «Είναι φανερό ότι οι Τούρκοι θα προτιμούν την τουρκική ζώνη να είναι στο βόρειο μέρος της νήσου, άσχετο αν η αναλογία των Τούρκων προς Έλληνες είναι μεγαλύτερη σε άλλες περιοχές στον νότο. Μάλλον δεν θα δέχονται η βόρεια ακτή να βρίσκεται σε ελληνικά χέρια και αντιλαμβανόμαστε ότι έχουν έντονα αισθήματα για την Αμμόχωστο... Η πόλη της Λευκωσίας παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Υπήρξε η πρωτεύουσα για αρκετούς αιώνες και ήταν η κύρια έδρα της τουρκικής κυβέρνησης πριν από τη βρετανική κατοχή. Επιπλέον 16,5 χιλιάδες Τούρκων ζουν στο βόρειο ήμισυ της παλαιάς πόλης και στα βορειοδυτικά προάστια. Από την άλλη, είναι επίσης σημαντικού συναισθηματικού γοήτρου και εμπορικής αξίας για τους Έλληνες. Έτσι, καμία πλευρά δεν θα θέλει εύκολα να απομακρυνθεί από την πόλη».
Σύνορα - δύο ζώνες
Το σύνορο μεταξύ των δύο ζωνών θα πρέπει να είναι όσο σύντομο γίνεται, τόνιζαν. Και επειδή η κανονική διαχωριστική γραμμή που είχαν υπόψη τους βρισκόταν σε περιοχές με βουνά και δάση, η γραμμή έπρεπε για διάφορους λόγους να χαραχτεί σε πεδιάδα, όπου θα μπορούν καλύτερα και φρουρούνται τα σύνορα. Για την τουρκική ζώνη, έγραφαν, πρέπει να δοθεί περισσότερη γη, πέραν της αναλογίας του πληθυσμού των Τούρκων. Το σχέδιο Χ προς Χ έδιδε την περιοχή Αμμοχώστου στους Τούρκους με ένα μικρό κομμάτι των περιοχών Λευκωσίας, Λάρνακας και Κερύνειας. Το σχέδιο Y προς Y έδιδε τις περιοχές Αμμοχώστου και Κερύνειας στους Τούρκους μαζί με ένα μικρό κομμάτι των περιοχών Λευκωσίας και Λάρνακας.
ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ
Ερευνήτρια/Δημοσιογράφος
Νέα βρετανικά έγγραφα, στα οποία μας παραχωρήθηκε ειδική πρόσβαση, μας αποκαλύπτουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τους βρετανικούς σχεδιασμούς το 1957 για διχοτόμηση της Κύπρου. Τα έγγραφα αυτά συμπληρώνουν τα όσα μέχρι σήμερα είχαμε μελετήσει στο Βρετανικό Αρχείο και δημοσιεύσει. Ενδιαφέρουσες οι νεότερες σκέψεις και απόψεις των τότε διαφόρων τμημάτων στο Λονδίνο και στη Λευκωσία για διχοτόμηση.
Στο πρώτο μέρος θα αναφερθούμε απευθείας στη δεύτερη Μελέτη για διχοτόμηση που ζήτησε το Λονδίνο (τον Απρίλιο του 1957, η πρώτη είχε σταλεί τον Οκτώβριο του 1956 και είχε ζητηθεί τον Ιούνιο του 1956) από την αποικιακή κυβέρνηση Χάρτινγκ στη Λευκωσία και στη συνέχεια στα υπόλοιπα έγγραφα σε σχέση με τη Μελέτη εκείνη.
Τονίζουμε ότι τα σχέδια διχοτόμησης ήταν βρετανικής εμπνεύσεως, ραδιουργίας και επεξεργασίας (σε συνεργασία με τους Τούρκους) και καμία ανάμειξη δεν είχαν οι Αμερικανοί. Πρώτα, όμως, ένα σύντομο ενημερωτικό ιστορικό ως βοήθημα στους αναγνώστες και στους νεότερους που δεν γνωρίζουν για το θέμα (Σημ. Η Σημερινή είχε σε αποκλειστικότητα δημοσιεύσει εκτενή έρευνά μας για τα βρετανικά σχέδια διχοτόμησης/ομοσπονδίας κ.ά. το 1989-90 και αργότερα εκδώσαμε και το βιβλίο «Έτσι κατέστρεψαν την Κύπρο» ).
Σύντομο ενημερωτικό ιστορικό
Η Βρετανία, για να μπορέσει να προχωρήσει με τα σχέδια διχοτόμησης, έπρεπε η Τουρκία να επανέλθει ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό, εφόσον με τη Συμφωνία της Λοζάνης είχε απολέσει τον ρόλο αυτό. Την επανέφερε με την περιβόητη Τριμερή του Λονδίνου, τέλος Αυγούστου 1955. Νωρίτερα, όμως, στις 21 Ιουνίου 1955, το Φόρείν Όφις διαβεβαίωνε την τουρκική κυβέρνηση πως το βρετανικό σχέδιο θα διασφάλιζε τα τουρκικά συμφέροντα και θα έθετε την τουρκική κυβέρνηση επί ίσοις όροις με την ελληνική...
Ακολούθησαν διαβουλεύσεις μεταξύ Βρετανίας και Τουρκίας. Τον Ιούνιο του 1956 το Λονδίνο ζητεί από την αποικιακή κυβέρνηση στην Κύπρο να ετοιμάσει σχέδια διχοτόμησης της Κύπρου.
Τα πρώτα σχέδια με χάρτες, υπολογισμούς και αναλύσεις για τέτοιο ενδεχόμενο ετοιμάστηκαν και στάλθηκαν στο Λονδίνο τον Οκτώβριο του 1956. Στις 13 Οκτωβρίου 1956 η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» δημοσίευσε από τον ανταποκριτή της στο Λονδίνο, Μπέντζαμιν Γουέλς, τα εξής: «Το σχέδιο για διχοτόμηση της Κύπρου σε δύο ζώνες, μια ελληνική και μία τουρκική, σταδιακά κερδίζει υποστήριξη σε υψηλά στρώματα της βρετανικής κυβέρνησης. Με το σχέδιο αυτό η Βρετανία θα διατηρήσει δικαιώματα για στρατιωτικές βάσεις... Ανταλλαγή πληθυσμού, να συγκεντρωθούν οι εθνικώς Τούρκοι, που αριθμούν σε 100.000 σε σύγκριση με τις περίπου 400.000 εθνικώς Ελλήνων, στη μισή τουρκική Κύπρο...».
Στις 30 Νοεμβρίου 1956 γίνεται στο Λονδίνο συνάντηση μεταξύ Βρετ. Υπ. Εξωτερικών και αξιωματούχων του Φόρεϊν Όφις περιλαμβανομένου και του σερ Άιβον Κιρκπάτρικ και του Τούρκου πρωθυπουργού Α. Μεντερές και του επιτελείου του. Οι Τούρκοι απαιτούν διχοτόμηση.
Μυστική συμφωνία
Το αποκορύφωμα της συμπαιγνίας αυτής ήταν στις 16 Δεκεμβρίου 1956, όταν ο Βρετανός Υπ. Αποικιών Λένοξ Μπόιτ και το επιτελείο του, σε συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη με τον Τούρκο πρωθυπουργό Α. Μεντερές, έφθασαν σε μυστική συμφωνία για διχοτόμηση. Εκεί ο Μεντερές επέβαλε ακριβώς τι έπρεπε να κάνει και τι να πει ο Λένοξ Μπόιτ στις 19 Δεκεμβρίου 1956 στη Βουλή των Κοινοτήτων (Λεπτομέρειες στο βιβλίο της γράφουσας «Διζωνική Εκτέλεση της Κυπριακής Δημοκρατίας 1955-2011»). Στις 19 Δεκεμβρίου 1956 ο Λένοξ Μπόιτ, επισημοποιώντας στη Βουλή των Κοινοτήτων τις Προτάσεις Ράτκλιφ, συμπλήρωσε με την υπόσχεση για διχοτόμηση σε τελική λύση του Κυπριακού, όπως ακριβώς είχαν συμφωνήσει στην Κωνσταντινούπολη τρεις μέρες νωρίτερα...
«Μέθοδοι, δαπάνες και επιπτώσεις της διχοτόμησης»
Στη μελέτη αυτή, που έγινε το 1957, οι σχεδιαστές της έλαβαν υπόψη το σύνολο του πληθυσμού, πολιτών άνω των 12 ετών, και έβρισκαν ότι οι Έλληνες αριθμούσαν 414.811 οι Τούρκοι 88.827 και άλλοι 17.955 (σύνολο 521.593) και σημείωναν: «Ίσως η αναλογία μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων, δηλαδή 1: 4,67, να αυξάνεται ελάχιστα, λόγω του ότι ο αριθμός των Τούρκων στην Αστυνομία είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνο των Ελλήνων, συν τους κρατουμένους. Όμως η αναλογία στην απογραφή του 1946 ήταν 1: 4,48.
Αξία ακίνητης περιουσίας
Η συνολική αξία ακίνητης περιουσίας που ανήκε σε άλλους ήταν ύψους £7.228.000. Το σύνολο αξίας ακίνητης περιουσίας άλλης από εκείνη που κρατούσαν οι Άγγλοι ήταν £216.752.000. Σ΄ αυτούς τους αριθμούς περιλαμβάνονταν και περίπου αξίας £8.484.000 ακίνητα που ανήκαν σε διάφορα ελληνορθόδοξα ιδρύματα της Εκκλησίας, και αξίας £724.000 ακίνητα κάτω από την εξουσία του ΕΒΚΑΦ.
Πρόβλημα με τη Λευκωσία
Πέραν των πολλών άλλων παραμέτρων που αρίθμησαν στη λεπτομερέστατή τους μελέτη, οι σχεδιαστές έγραψαν: «Είναι φανερό ότι οι Τούρκοι θα προτιμούν την τουρκική ζώνη να είναι στο βόρειο μέρος της νήσου, άσχετο αν η αναλογία των Τούρκων προς Έλληνες είναι μεγαλύτερη σε άλλες περιοχές στον νότο. Μάλλον δεν θα δέχονται η βόρεια ακτή να βρίσκεται σε ελληνικά χέρια και αντιλαμβανόμαστε ότι έχουν έντονα αισθήματα για την Αμμόχωστο... Η πόλη της Λευκωσίας παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Υπήρξε η πρωτεύουσα για αρκετούς αιώνες και ήταν η κύρια έδρα της τουρκικής κυβέρνησης πριν από τη βρετανική κατοχή. Επιπλέον 16,5 χιλιάδες Τούρκων ζουν στο βόρειο ήμισυ της παλαιάς πόλης και στα βορειοδυτικά προάστια. Από την άλλη, είναι επίσης σημαντικού συναισθηματικού γοήτρου και εμπορικής αξίας για τους Έλληνες. Έτσι, καμία πλευρά δεν θα θέλει εύκολα να απομακρυνθεί από την πόλη».
Σύνορα - δύο ζώνες
Το σύνορο μεταξύ των δύο ζωνών θα πρέπει να είναι όσο σύντομο γίνεται, τόνιζαν. Και επειδή η κανονική διαχωριστική γραμμή που είχαν υπόψη τους βρισκόταν σε περιοχές με βουνά και δάση, η γραμμή έπρεπε για διάφορους λόγους να χαραχτεί σε πεδιάδα, όπου θα μπορούν καλύτερα και φρουρούνται τα σύνορα. Για την τουρκική ζώνη, έγραφαν, πρέπει να δοθεί περισσότερη γη, πέραν της αναλογίας του πληθυσμού των Τούρκων. Το σχέδιο Χ προς Χ έδιδε την περιοχή Αμμοχώστου στους Τούρκους με ένα μικρό κομμάτι των περιοχών Λευκωσίας, Λάρνακας και Κερύνειας. Το σχέδιο Y προς Y έδιδε τις περιοχές Αμμοχώστου και Κερύνειας στους Τούρκους μαζί με ένα μικρό κομμάτι των περιοχών Λευκωσίας και Λάρνακας.
ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ
Ερευνήτρια/Δημοσιογράφος
