Οι εξαγωγές θέλουν κόπο και... τρόπο

του Νίκου Αρχοντή*

Πρόσφατα στοιχεία για την πορεία των εξαγωγών, επιβεβαίωσαν ένα δεύτερο σερί ιστορικό ρεκόρ εξωστρέφειας.Η αξία των ελληνικών εξαγωγών πλέον αγγίζει τα 24 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της πρόβλεψης για τα πετρελαιοειδή, και το 13% του ΑΕΠ της χώρας.Αν στις εξαγωγές των προϊόντων προστεθούν και οι εξαγωγές των υπηρεσιών (μεταφορές, ναυτιλία, τουρισμός, χρηματοοικονομικά), το «αποτύπωμα» της εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα ενδέχεται να ξεπερνά το 25% του ΑΕΠ.

Κατ’ αρχήν είναι εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι οι εξαγωγές, η εξωστρέφεια και η διεθνοποίηση των επιχειρήσεων, χάρη στις επιδόσεις των υφιστάμενων, αλλά και νεοφυών επιχειρήσεων, έχει τεθεί στο επίκεντρο της αναπτυξιακής ατζέντας της χώρας, με συχνή πλέον την επωδό «του μονοδρόμου για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας».

Από τα ανώτερα κλιμάκια της Επίσημης Πολιτείας, σε όλο σχεδόν το φάσμα του πολιτικού κόσμου και από εταιρείες παραδοσιακά εσωστρεφείς ως τους απλούς πολίτες της χώρας, είναι ευρεία πια, σε επίπεδο έστω συνθηματολογίας, η συνειδητοποίηση της σημασίας μείωσης του εμπορικού μας ελλείμματος, η διεύρυνση μέσω εξαγωγών της «μικρής» ελληνικής αγοράς και τελικά ο μετασχηματισμός προς ένα νέο παραγωγικό πρότυπο, πιο διεθνοποιημένο.

Μπορούν όμως να αυξάνονται εσαεί οι ελληνικές εξαγωγές; Ή ακόμα καλύτερα, μπορούν να γίνουν όλοι αυτόματα εξαγωγείς; Η απάντηση είναι ένα απόλυτο, αντικειμενικό όχι. Όπως όμως συχνά έχει συμβεί και στο παρελθόν με μόδες, τάσεις και trends στην Ελλάδα, μία πιο προσεκτική ανάγνωση των δεδομένων αναδεικνύει τον κίνδυνο η μετάβαση από την «Εξωστρέφεια Ανάγκης» (τον ουσιαστικό εξαναγκασμό σε αναζήτηση πελατών στο εξωτερικό εξαιτίας της κατάρρευσης της εσωτερικής ζήτησης) στην «Εξωστρέφεια Προοπτικής», να μείνει ημιτελής, να αποτελέσει ένα ακόμα μετέωρο βήμα, που ποτέ δε θα ολοκληρωθεί.

Ερευνα του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων έδειξε ότι από τις εταιρείες που δημιουργήθηκαν μετά το 2010 με σκοπό τις εξαγωγές ή απέκτησαν εξαγωγικό προγραμματισμό για πρώτη φορά, το 30% δραστηριοποιείται στον κλάδο των Τροφίμων, το 10% στον Κλάδο των Μηχανημάτων, ενώ στην τρίτη θέση ισοψηφούν Μεταφορές-Υλικό Μεταφορών και Εκτυπώσεις-Υλικά Συσκευασίας (6,6%). Το 75% αυτών των επιχειρήσεων έχει έδρα την Αττική.

Αν αναλογιστεί κανείς ότι σε ένα σημαντικό ποσοστό οι εταιρείες που δηλώνουν δραστηριότητα στον κλάδο των τροφίμων δεν έχουν οι ίδιες παραγωγή, αλλά εμπορεύονται προϊόντα άλλων και σε αυτές προστεθεί ένα ποσοστό της τάξης του 5% που δηλώνουν εξαρχής Ατζέντηδες-Μεσίτες Εξαγωγών, καταλήγει σε 2 συμπεράσματα:

1. Στην Ελλάδα δημιουργείται μία νέα αγορά υπηρεσιών και συμπληρωματικών προς τις εξαγωγές δραστηριοτήτων.

2. Αυξάνεται ο αριθμός εταιρειών που επιθυμούν να έχουν εξαγωγική δραστηριότητα με ρυθμούς μεγαλύτερους αυτών των εταιρειών που παράγουν εξ αρχής τα προς εξαγωγή προϊόντα.

Σε πρώτη ανάγνωση, θα πει κάποιος ότι είναι σημαντικό και ευκταίο να δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο, θα πρέπει να εξεταστεί η προοπτική βιωσιμότητας όλων αυτών των επιχειρήσεων και χιλιάδων ακόμη που ακόμη εξετάζουν ή σκέφτονται το ενδεχόμενο να εξάγουν.

Με δεδομένη πλέον την ευαισθησία όλων γύρω από την εξωστρέφεια, θα πρέπει να ηχήσουν και τα πρώτα προειδοποιητικά σήματα. Είναι νωπές ακόμη οι μνήμες με τις μαζικές επιδοτήσεις, μέσω κοινοτικών και εθνικών κονδυλίων, που ενίσχυσαν τις προηγούμενες δεκαετίες οικονομικές δραστηριότητες και επαγγελματικούς κλάδους, τουλάχιστον αμφιλεγόμενης επίδρασης στην επέκταση της παραγωγικής βάσης της χώρας.

Τα χιλιάδες κομμωτήρια, μανικιούρ-πεντικιούρ, γήπεδα 5Χ5, πλυντήρια αυτοκινήτων που άνοιξαν όλα τα προηγούμενα χρόνια χάρη σε επιδοτήσεις και πλέον έχουν βάλει οριστικά λουκέτα, εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία. Δε δημιούργησαν αντίστοιχες θέσεις εργασίας, δεν αξιοποίησαν ελληνικές πρώτες ύλες, δεν ευνόησαν την ανάπτυξη νέων, καινοτόμων προϊόντων.

Σε αντίθεση με την επίκαιρη πρωτοβουλία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, και τις «παστίλιες για τον πόνο του άλλου», δυστυχώς «η Εξωστρέφεια με την παραγωγή του άλλου», δεν είναι ούτε βιώσιμη, ούτε αποτελεσματική.

Εκτός, ενδεχομένως, από τις ιδιαίτερες περιπτώσεις των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και ειδικής τεχνογνωσίας ή γεωμορφολογίας, όπου επίσης σημειώνονται μεγάλες επιτυχίες από ελληνικές επιχειρήσεις και νέους κυρίως ανθρώπους, οι Εξαγωγές είναι συνυφασμένες με το κρίσιμο μέγεθος παραγωγής.

Σήμερα, στην Ελλάδα εξαγωγική δραστηριότητα έστω και συγκυριακή ασκεί μόλις το 1,57% του συνόλου των ενεργών επιχειρήσεων. Ποσοστό πάνω από το 60% του συνόλου των εξαγωγών προέρχεται από 200 μεγάλες επιχειρήσεις. Το 51% των εξαγωγών προέρχεται από την Περιφέρεια της Αττικής.

Την ίδια στιγμή, ενδιαφέρον να...εξάγουν έχει εκδηλώσει μόνο στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Εξαγωγέων, την τελευταία 3ετία, πάνω από 1800 άνθρωποι και επιχειρήσεις, που δεν είχαν πριν καμία αντίστοιχη εμπειρία.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν μεγάλη πίστη στο προϊόν τους και θεωρούν ότι έχουν και μεγάλη παραγωγή ικανή να προσελκύσει ξένους αγοραστές. Δυστυχώς, στην πλειοψηφία τους, χωρίς τη δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων, δε θα καταφέρουν κάτι περισσότερο από μία-δύο συγκυριακές αποστολές. Γιατί;

Γιατί:

-Με 3 τόνους λάδι δεν μπορείς να εξάγεις στην Κίνα. Και αν εξάγεις, ζήτημα θα είναι να εισπράξεις 9.000 ευρώ, αφού πρώτα θα πρέπει να το εμφιαλώσεις, να το συσκευάσεις και να το τυποποιήσεις.

-Με 2 τόνους μέλι δε θα μπεις ποτέ σε αλυσίδα ξένου σούπερ-μάρκετ.

-Η δημιουργία «e-shop ελληνικών παραδοσιακών προϊόντων», δε συνεπάγεται σίγουρη επιτυχία. Θα πρέπει να συνοδεύεται από επενδύσεις (άρα έξοδα) και συνεργασίες (άρα μικρότερο περιθώριο κέρδους) για αποθήκες, logistics και μεταφορές και απευθύνεται σε τελικούς καταναλωτές, που αγοράζοντας από το ίντερνετ θέλουν και μεγαλύτερες εκπτώσεις στις τιμές.

-Τα 10-20 στρέμματα που διατίθενται σε ανέργους και νέους καλλιεργητές δεν επαρκούν για να παράξουν ποσότητες ικανές προς εξαγωγή.

-Η «ειδική τεχνογνωσία» αν δεν καλύπτεται από πατέντες και το «δυνατό brand name» από κατοχυρώσεις εμπορικών σημάτων και ουσιαστική προώθηση-προβολή, θα γίνει αντικείμενο αντιγραφών, όπως έχει συμβεί ακόμη και με μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις.

-Οι ξένοι αγοραστές απαιτούν εγγυήσεις και παρατείνουν το χρόνο αποπληρωμής των προϊόντων που έχουν εισάγει από την Ελλάδα και άρα ο Έλληνας παραγωγός θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένη ρευστότητα για να ετοιμάσει την επόμενη παρτίδα.

-Δεν είναι δυνατόν να εξάγεις αν δεν γνωρίζεις ξένες γλώσσες και δεν έχεις στοιχειώδεις γνώσεις διοίκησης επιχειρήσεων και marketing.

Για να μη χάσουμε ως χώρα (και αυτό) το στοίχημα ή τον ίδιο τον δρόμο προς την Εξωστρέφεια Προοπτικής και την ουσιαστική διεθνοποίηση των ελληνικών επιχειρήσεων και ειδικά των μικρομεσαίων είναι απαραίτητη η διαμόρφωση ορισμένων συνθηκών:

1. Αξιοποίηση του ΕΣΠΑ με βάρος στην παραγωγή προϊόντων, με κλαδική προσέγγιση και στόχευση, και όχι γενικά και αόριστα στην επιχειρηματικότητα, αλλά στην ενίσχυση-ανάπτυξη δυναμικών και βιώσιμων επιχειρηματικών μονάδων και συνεργατικών συνεταιρισμών.

2. Μετασχηματισμό του συνεταιριστικού-συνεργατικού μοντέλου ειδικά στον αγροτικό τομέα, στη βάση οικονομιών κλίμακας και συγκέντρωσης ικανού μεγέθους παραγωγής, αλλά και μείωση του κόστους παραγωγής ελληνικών προϊόντων.

3. Κίνητρα για συγχωνεύσεις και δικτύωση επιχειρήσεων.

4. Υποστήριξη επενδύσεων σε τομείς δραστηριότητας που ευνοούν την παραγωγή εξαγώγιμων προϊόντων (συσκευαστήρια, τυποποιητήρια, υποδομές logistics, μεταφορών), με χωροταξικό σχεδιασμό, σε σχέση με τις πύλες εξόδου από τη χώρα (λιμάνια, αεροδρόμια, οδικοί άξονες).

5. Διασύνδεση της ελληνικής παραγωγής, των ελληνικών προϊόντων και πρώτων υλών με τους διεθνοποιημένους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, τον τουρισμό και τις μεταφορές.

6. Μεταφορά τεχνογνωσίας εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας, από διαρκείς και πιστοποιημένες δομές, από ικανούς συμβούλους-συνεργάτες των Ελλήνων παραγωγών.

7. Από τη μόνιμη, επιθετική παρουσία-προβολή της Ελλάδα στις διεθνείς αγορές και ειδικά σε χώρες-στόχους.

Η συγκυρία για την αύξηση των ελληνικών εξαγωγών είναι θετική. Αλλά η αντιμετώπιση της εξωστρέφειας δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι συγκυριακή. Απαιτεί όραμα, εμπειρία, ειδικές γνώσεις, σχεδιασμό και συνεκτικές στρατηγικές.

Η εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας αποτελεί κατ’ ουσίαν πολλαπλασιαστή της ανάπτυξης. Αλλά από την εξίσωση θα πρέπει να απαλειφθούν οι αφαιρέτες της παραγωγής και οι διαιρέτες των προοπτικών διεθνοποίησης της πραγματικής οικονομίας, της χώρας. Ήτοι η υπερφορολόγηση, η ατιμωρησία της εισφοροδιαφυγής και της παράνομης φοροαποφυγής, το δυσθεώρητο ενεργειακό κόστος, το πανάκριβο κόστος δανεισμού και τα βαρίδια γραφειοκρατίας.

Παραφράζοντας τον (συγγραφέα) Σάμουελ Τζάκσον «η παραγωγή προϊόντων δε δίνει μόνο πλούτη σε ένα έθνος, αλλά δίνει τα μόνα πλούτη που πραγματικά μπορεί να θεωρεί δικά του».

Σε διαφορετική περίπτωση, απλά στα θρυλικά «γκαρσόνια της Ευρώπης», θα προστεθούν και (ορισμένοι λίγοι) «βαστάζοι της Μεσογείου», που απλά διαμετακομίζουν, μεταφέρουν, μεσολαβούν και διευκολύνουν τη διακίνηση προϊόντων που παράγονται και παράγουν υπεραξία αλλού.

* Ο Νίκος Αρχοντής είναι Σύμβουλος Ερευνών & Επενδύσεων του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων