ΤΟ ΒΗΜΑ - ΤΗΕ PROJECT SYNDICATE
Δυο χρόνια αφότου οι λαϊκές επαναστάσεις άρχισαν να συνταράσσουν τη
Μέση Ανατολή, λίγοι εξακολουθούν ακόμη να μιλούν για «Αραβική Άνοιξη».
Δεδομένου του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, η άνοδος στην εξουσία
ισλαμικών δυνάμεων μέσω ελεύθερων εκλογών, η ολοένα και πιο βαθιά
πολιτική κι οικονομική κρίση στην Αίγυπτο και την Τυνησία, η αυξανόμενη
αστάθεια στο Ιράκ, η αβεβαιότητα για το μέλλον του Λιβάνου και της
Ιορδανίας και η απειλή πολέμου με αφορμή το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν,
έχουν σβήσει την ελπίδα για μια νέα Μέση Ανατολή.
Προσθέστε σε αυτά και τις ανατολικές και δυτικές περιφέρειες της
περιοχής, το Αφγανιστάν και τη Βόρεια Αφρική (συμπεριλαμβανομένου του
Νοτίου Σουδάν και του Σαχέλ) και η εικόνα γίνεται ακόμη πιο δυσοίωνη.
Όντως, η Λιβύη ολοένα και είναι πιο ασταθής, η αλ Κάιντα είναι ενεργά
αναμεμειγμένη στη περιοχή του Σαχέλ (όπως δείχνει η σύρραξη στο Μάλι)
και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τί θα συμβεί στο Αφγανιστάν μετα την
αποχώρηση των αμερικανικών και Νατοϊκών στρατευμάτων από εκεί το 2014.
Όλοι μας τείνουμε να επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά το ίδιο λάθος:
σκεφτόμαστε στην απαρχή μιας επανάστασης πως η ελευθερία και η
δικαιοσύνη επικράτησαν έναντι της δικτατορίας και της βαρβαρότητας.
Ωστόσο η Ιστορία μάς διδάσκει πως αυτό που συνήθως ακολουθεί δεν είναι
καλό. Μια επανάσταση δεν ανατρέπει απλώς ένα καταπιεστικό καθεστώς, αλλά
επίσης καταστρέφει την παλιά τάξη πραγμάτων, ανοίγοντας το δρόμο για
μια βάρβαρη, αν όχι αιματηρή μάχη για εξουσία, ώστε να εγκαθιδρυθεί μια
νέα εξουσία - κι αυτή η διαδικασία επηρεάζει το ίδιο την εξωτερική και
την εσωτερική πολιτική.
Φυσιολογικά, τις επαναστάσεις ακολουθούν πάντα επικίνδυνοι
περίοδοι. Οι εξαιρέσεις στο κανόνα αυτό είναι ελάχιστες: μια είναι η
Νότια Αφρική, κάτι το οποίο το οφείλει στην μεγαλοφυΐα ενός από τους
σημαντικότερους ηγέτες του περασμένου αιώνα, τον Νέλσον Μαντέλα.
Η Κεντρική και η Ανατολική Ευρώπη μετά το 1989, παρόλο που αποτελεί
πάντα ένα ενδιαφέρον σημείο αναφοράς για τους αναλυτές των αραβικών
επαναστάσεων, δεν είναι καλό παράδειγμα γιατί η νέα εσωτερική και
εξωτερική τάξη πραγμάτων της περιοχής αυτής αποτέλεσμα της αλλαγής στις
εξωτερικές συνθήκες, ως απόρροια της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης.
Στο εσωτερικό, κάθε ένα από αυτά τα κράτη είχε μια ξεκάθαρη ιδέα του τι
ακριβώς ήθελε: δημοκρατία, ελευθερία, οικονομία της αγοράς και προστασία
από τυχόν επιστροφή στη ρωσική αυτοκρατορία. Ήθελαν τη Δύση, οπότε η
ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν το επόμενο λογικό
βήμα.
Τίποτα απ' αυτά δεν ισχύει στη κρίση της ζώνης της Μέσης Ανατολής.
Καμία δύναμη πουθενά, εντός ή εκτός της περιοχής, δεν είναι διατεθειμένη
και ικανή να εφαρμόσει έστω λενα αχνόμοντέλο νέας τάξης. Το χάος συιστά
μόνιμη απειλή, με όλα τα ρίσκα για την παγκόσμια ειρήνη.
Μαζί με τη φτώχεια, την οπισθοδρομικότητα, την καταπίεση, τη
ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, τα θρησκευτικά και εθνική μίση και τους
λαούς χωρίς κράτη (όπως οι Κούρδοι και οι Παλαιστίνιοι), η περιοχή
διαθέτει επίσης ασταθή σύνορα. Κάποια απ' αυτά σχεδιάστηκαν από τις
αποικιακές δυνάμεις, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία μετα τον Α'
Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ τα περισσότερα - εξαιρουμένων των συνόρων του Ιράν
και της Αιγύπτου - αμφισβητούνται. Και σαν να μην ήταν αυτά αρκετά,
κάποιες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και
του μικρού (αλλά πλούσιου) Κατάρ, φιλοδοξούν να γίνουν σημαντικές
δυνάμεις της περιοχής, επιδεινώνοντας την ήδη τεταμένη κατάσταση.
Όλες αυτές οι αντιφάσεις συναντώνται κι εκρήγνυνται αυτή τη στιγμή
στη Συρία, ο πληθυσμός της οποίας υφίσταται μια ανθρωπιστική καταστροφή,
ενώ η υφήλιος κάθεται και κοιτάει, μέχρι στιγμής απρόθυμη να επέμβει -
αν γίνει χρήση χημικών όπλων, η επέμβαση θα είναι αναπόφευκτη. Παρόλο
που μια επέμβαση θα ήταν προσωρινή και τεχνικά περιορισμένη, όλοι
μοιάζουν να την αποφεύγουν επειδή το διακύβευμα είναι υψηλό: όχι μόνο
ένας καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος και ανθρωπιστική καταστροφή, αλλά
και μια νέα τάξη πραγμάτων για όλη τη Μέση Ανατολή.
Οποιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση θα σήμαινε όχι μόνο μια
αντιπαράθεση με το στρατό της Συρίας (που υποστηρίζεται από τη Ρωσία και
τη Κίνα), αλλά και με το σιιτικό Ιράν και τον σύμμαχο του στο Λίβανο,
τη Χεζμπολάχ. Επιπροσθέτως, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί πως η επέμβαση
αυτή δεν θα οδηγούσε γρήγορα σε έναν ακόμη πόλεμο αυτή τη φορά με το
Ισραήλ. Οι κίνδυνοι τόσο από μια τυχόν δράση, οσο κι από μια αδράνεια,
είναι πολύ μεγάλοι.
Το πιο πιθανό αποτέλεσμα στη Συρία είναι πως η ανθρωπιστική αυτή
καταστροφή θα συνεχιστεί μέχρι να καταρρεύσει το καθεστώς του προέδρου
Μπασάρ αλ Ασαντ. Μετά απ' αυτό, η χώρα θα διασπαστεί πολύ πιθανά με βάση
εθνοτικές και θρησκευτικές γραμμές. Και η αποσύνθεση της Συρίας μπορεί
να «βαλκανοποιήσει» περαιτέρω τη Μέση Ανατολή, με το ξέσπασμα ενός νέου
κύματος βίας. Κράτη που βρίσκονται σε καίριες θέσεις, όπως ο Λίβανος, το
Ιράκ και η Ιορδανία δεν θα καταφέρουν να μείνουν αμέτοχα από την
αποσυντιθέμενη Συρία. Τι θα συμβεί με τους Κούρδους της Συρίας και τους
Παλαιστίνιους, τους Χριστιανούς, τους Δρούζους και τις μικρότερες
μουσουλμανικές μειονότητες; Τι θα γίνει με τους Αλεβίτες (την
ραχοκοκαλιά του καθεστώτος Ασαντ), οι οποίοι μπορεί να αντιμετωπίσουν
μια τρομερή μοίρα, ανεξαρτήτως του αν η χώρα διασπαστεί ή όχι;
Τα αναπάντητα ερωτήματα αφθονούν. Φυσικά, ακόμη και ενώπιον μιας
τέτοιας δυστυχίας, δεν μπορούμε να χάσουμε την ελπίδα μας για τυχόν
συμφωνίες που μπορεί να επιτευχθούν διπλωματικά. Αλλά, ρεαλιστικά, οι
πιθανότητες μειώνονται μέρα με τη μέρα. Όλη η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε
κίνηση και μια νέα και σταθερή τάξη πραγμάτων θα πάρει χρόνο μέχρι να
εγκαθιδρυθεί. Μέχρι τότε, η περιοχή θα παραμείνει εξαιρετικά επικίνδυνη,
όχι μόνο στο εσωτερικό της κάθε χώρας, αλλά επίσης για την ίδια την
Ευρώπη και την υφήλιο.
*O Γιόσκα Φίσερ υπήρξε πρώην υπουργός Εξωτερικών και
αντικαγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας (1998-2005) καθώς και
ηγετικό στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων.
