Η συριακή κρίση και ο τουρκικός ρόλος στην περιοχή

 Του Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη Η κατάσταση στη Συρία πληροί κατά τρόπον ολοκληρωτικό τις συνθήκες ενός εμφυλίου πολέμου, όπου οι περιφερειακοί δρώντες, όπως η Τουρκία, τα κράτη του Κόλπου, η Σαουδική Αραβία και πέραν τούτων μεγάλες δυνάμεις και διεθνείς δρώντες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενεπλάκησαν καθοριστικά στη γένεση και κυρίως στη δυναμική εξέλιξη του εμφυλίου, πράγμα που οδήγησε στην ενδυνάμωση και κορύφωση αποσταθεροποιητικών τάσεων και συγκρουσιακής ρευστότητας, που βρισκόταν ήδη εν εξελίξει στη Μέση Ανατολή. Επομένως, είναι μία σύγκρουση η οποία, στην αρχική της φάση, είχε ενδογενή ταυτότητα, στον βαθμό που υπήρξε αμφισβήτηση του καθεστώτος Άσαντ από μερίδα του συριακού πληθυσμού, η οποία κινητοποιείτο στο πλαίσιο του Ισλάμ, όπως και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Οι παρεμβάσεις τρίτων δυνάμεων και δη διά αντιπροσώπων, όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου, ενώ παράλληλα το Ιράν και η Χεζμπολάχ τάχθηκαν παρά το πλευρόν του καθεστώτος, όλοι αυτοί οι ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες ενεπλάκησαν κατά το μάλλον ή ήττον στη γένεση και κορύφωση του εμφυλίου πολέμου. Το καθεστώς Άσαντ κατάφερε να διατηρηθεί εν ζωή, να ασκεί εξουσία παρά τη συρρίκνωση της δύναμής του επί της επικράτειας και του λαού, και να επιχειρεί ανάκτηση των εδαφών, δυνάμεων και εξουσίας του, χάρη στην υποστήριξη άλλων δυνάμεων, όπως του Ιράν, κυρίως όμως της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η οποία ως μεγάλη δύναμη του κόσμου έθεσε υπό την προστασία της κυριολεκτικά το καθεστώς, εναντιώθηκε στις ΗΠΑ και εν τέλει το διέσωσε.

Η Ρωσία εμπλέκεται στη Μέση Ανατολή, τόσο από τη δεκαετία του 1950 και 1960 με τους αραβοϊσραηλινούς πολέμους ως Σοβιετική Ένωση, αλλά και εσχάτως με τη συριακή κρίση, όπου και παρεμβαίνει ως δύναμη υποστήριξης της Συρίας και επιβίωσης του καθεστώτος Άσαντ, διότι ακριβώς η Συρία είναι το τελευταίο γεωστρατηγικό προπύργιο της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή. Στη συριακή κρίση εμπλέκεται στηρίζοντας το καθεστώς Άσαντ τόσο με εξοπλιστικά προγράμματα, παρέχοντας δηλαδή σύγχρονα οπλικά συστήματα στο καθεστώς, όσο και μέσα από μια ισχυρή πολιτική και διπλωματική υποστήριξη. Θα ήταν απίθανη η επιβίωση του καθεστώτος χωρίς την υποστήριξη της Ρωσίας.

Ο Ερντογάν επιδιώκει την ενεργό εμπλοκή της Τουρκίας στις εξελίξεις γύρω από τη Μοσούλη. Επιδιώκει να αποτρέψει το ενδεχόμενο να παραμείνει η Τουρκία εκτός των πολιτικοδιπλωματικών εξελίξεων που θα καθορίσουν το μέλλον της Μοσούλης, πόλη που αποτελούσε ανέκαθεν στρατηγική επιδίωξη της Τουρκίας. Οι Κούρδοι διαδραματίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο, εξισορροπούν τον τουρκικό παράγοντα, τόσο σε σχέση με τη Συρία όσο και με το Ιράκ. Έχουν την υποστήριξη των Αμερικανών και των Ρώσων, και στοχεύουν στην οικοδόμηση ενός κουρδικού εθνικού κράτους, το οποίο θα εκτείνεται από το βόρειο Ιράκ στη νοτιοανατολική Τουρκία και θα φτάνει μέχρι τις βόρειες περιοχές της Συρίας, όπου και κατοικούν πλειοψηφικά Κούρδοι.

Το μέλλον των αμάχων είναι άδηλο, όπως εξαιρετικά άγνωστο είναι και το μέλλον επίτευξης συμφωνίας ειρήνης στην περιοχή της Συρίας, η οποία θα συνεχίσει να βρίσκεται σε συγκρουσιακή κατάσταση όσο η Τουρκία επιδιώκει την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, και οι μαχητές του ISIS είναι ενεργοποιημένοι και εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για την περιοχή. Η εκεχειρία είναι πολύ σημαντική υπόθεση για την επίτευξη ειρήνης. Το ερώτημα είναι, εάν η εκεχειρία που τίθεται σε εφαρμογή, διατηρείται. Ευρισκόμεθα ενώπιον μίας κατάστασης, όπου επιτίθενται όλοι εναντίον όλων και διεκδικούν αντιτιθέμενα συμφέροντα. Στον βαθμό που ο πόλεμος συνεχίζεται και η ειρήνη δεν επιτυγχάνεται, το κόστος του πολέμου το πληρώνουν οι άμαχοι.

Η εντύπωσή μας είναι ότι ο ISIS έχει υποστεί ορισμένα πλήγματα από τον διεθνή παράγοντα και την Τουρκία, τα οποία αποδυνάμωσαν σε κάποιο βαθμό την επιχειρησιακή του δράση. Δεν είμαστε καθόλου αισιόδοξοι ότι θα εξαλειφθεί το φαινόμενο ISIS εύκολα και γρήγορα, γιατί έχει ρίζες σε ολόκληρο το φάσμα της Μέσης Ανατολής και δεν εντοπίζεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ο ISIS γεννάται και αναγεννάται μέσα από τον θρησκευτικό φανατισμό, ο οποίος είναι σε θέση να παράγει και να αναπαράγει δυνάμεις, να συγκροτεί στρατούς και να επιχειρεί εναντίον όλων των άλλων.

Η Τουρκία εκδηλώνει έναν εγγενή επεκτατισμό τόσο στη Μέση Ανατολή, στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο έναντι της Κύπρου, όπως βεβαίως και έναντι της Ελλάδας στο Αιγαίο. Αυτή η πολιτική της στη Μέση Ανατολή, όσο και επιθετικές κινήσεις που αναπτύσσει στην ευρύτερη περιοχή καθιστούν την Τουρκία ως μία κατ' εξοχήν επεκτατική δύναμη με αναθεωρητικές βλέψεις στο διεθνές περιφερειακό περιβάλλον, πράγμα που υποχρεώνει την Ελλάδα και την Κύπρο να αναπτύξουν τέτοιες διεθνείς συμμαχίες, που θα λειτουργήσουν εξισορροπητικά και θα αποτρέψουν την υλοποίηση των τουρκικών επεκτατικών σχεδίων. Ιδιαιτέρως η Κύπρος, η οποία βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή, πρέπει να φροντίσει η όποια λύση επιτευχθεί -εάν επιτευχθεί- στο κυπριακό πρόβλημα, να μην επιτρέπει στην Τουρκία να έχει οποιονδήποτε ρόλο, εγγυητικό ή άλλο στο μέλλον της Κύπρου, γιατί ο ρόλος αυτός θα μετατρέψει την Τουρκία αργά ή γρήγορα σε ηγεμόνα της μεγαλονήσου.

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ
Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής,
Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών
για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία,
Πάντειο Πανεπιστήμιο