1ον. Στην αναβίωση της νεοοθωμανικής ιδέας ενός
ιδιότυπου πανισλαμισμού, βάσει του οποίου η Αγκυρα αποτελεί την
προστάτιδα δύναμη των απανταχού σουνιτών μουσουλμάνων. Η Τουρκία
διεκδικεί λόγο και ρόλο σε μία ευρύτερη περίμετρο πολύ πέρα της
επικράτειάς της, νομιμοποιούμενη δήθεν από τη γλωσσική, πολιτιστική και
θρησκευτική διασύνδεση με μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Αυτή η μεγαλομανής
αφήγηση αναιρέθηκε εν τοις πράγμασι τη δεκαετία ’90, όταν ο Οζάλ
διατεινόταν για την ύπαρξη μουσουλμανικού τόξου στις ίδιες ακριβώς
περιοχές που το προσδιόρισε και ο Ερντογάν (μεταξύ Αδριατικής και Κ.
Ασίας). Πιο πρόσφατα, όταν η Τουρκία αποπειράθηκε να υψώσει το ανάστημά
της έναντι της Κίνας για τους Ουιγούρους και της Ρωσίας για τους
Τουρκομάνους της Κριμαίας, «μαζεύτηκε» γρήγορα, προτού πλήξει καίρια τις
σχέσεις της με τις δύο χώρες. Η ενίσχυση της αίσθησης του μεγαλείου
απαντά και στις θεωρίες διαμελισμού που διακινούνται ιδίως μετά το
πραξικόπημα, με τον Ερντογάν σε ρόλο εγγυητή.
2ον. Στην εξαίρεση της Αγκυρας από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων στη Μοσούλη. Ενώ, λοιπόν, η Τουρκία πασχίζει να επανακάμψει στη Μέση Ανατολή, προθυμοποιούμενη να πλήξει θέσεις του Χαλιφάτου σε Συρία και Ιράκ, συναντά τη διστακτικότητα Αμερικανών και περιφερειακών δρώντων να την συμπεριλάβουν στους σχεδιασμούς τους. Θορυβημένη από τον κουρδικό «κίνδυνο», αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο οι εξελίξεις (εδαφικά και διπλωματικά) να αρχίσουν να διαμορφώνονται χωρίς να μπορεί να τις συν-καθορίσει. Με τέτοιες δηλώσεις όχι μόνο υπενθυμίζει τα ειδικά συμφέροντά της στην περιοχή, αλλά προβαίνει και σε έναν έμμεσο εκβιασμό ενδεχόμενης διασάλευσης της περιφερειακής τάξης, εφόσον δεν ληφθούν υπόψη οι θέσεις της στο νέο status quo της Μ. Ανατολής.
3ον. Στην ανάγκη διατήρησης του εθνικού φρονήματος σε υψηλά επίπεδα. Σε συνθήκες παράτασης της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, διώξεων αντιφρονούντων, καθολικής αποδυνάμωσης πυλώνων του κράτους, εν μέσω πολέμου με το PKK στα νοτιοανατολικά της χώρας και ενδείξεων τρωτότητας έναντι της τρομοκρατίας, η διέγερση των εθνικιστικών αντανακλαστικών λειτουργεί συσπειρωτικά και αποπροσανατολιστικά για την τουρκική κοινωνία. Ενώ κρίνεται και χρήσιμη για το μέλλον, αφού ο προσεταιρισμός των εθνικιστικών κύκλων θα διευκόλυνε την πολυπόθητη για τον Ερντογάν τροποποίηση του συντάγματος είτε μέσω Εθνοσυνέλευσης είτε με την προσφυγή στις κάλπες.
Ο αναθεωρητισμός μπορεί να έλκει αρκετούς, αλλά δεν αποτελεί λύση στις εντεινόμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Αγκυρα. Από την άλλη, ο βαθμός «έκθεσης» της Δύσης και η ανησυχία αποσταθεροποίησης της Τουρκίας χρησιμοποιούνται από τον Ερντογάν για να καταγράψει –χωρίς αντιδράσεις– σειρά διεκδικήσεων.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
2ον. Στην εξαίρεση της Αγκυρας από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων στη Μοσούλη. Ενώ, λοιπόν, η Τουρκία πασχίζει να επανακάμψει στη Μέση Ανατολή, προθυμοποιούμενη να πλήξει θέσεις του Χαλιφάτου σε Συρία και Ιράκ, συναντά τη διστακτικότητα Αμερικανών και περιφερειακών δρώντων να την συμπεριλάβουν στους σχεδιασμούς τους. Θορυβημένη από τον κουρδικό «κίνδυνο», αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο οι εξελίξεις (εδαφικά και διπλωματικά) να αρχίσουν να διαμορφώνονται χωρίς να μπορεί να τις συν-καθορίσει. Με τέτοιες δηλώσεις όχι μόνο υπενθυμίζει τα ειδικά συμφέροντά της στην περιοχή, αλλά προβαίνει και σε έναν έμμεσο εκβιασμό ενδεχόμενης διασάλευσης της περιφερειακής τάξης, εφόσον δεν ληφθούν υπόψη οι θέσεις της στο νέο status quo της Μ. Ανατολής.
3ον. Στην ανάγκη διατήρησης του εθνικού φρονήματος σε υψηλά επίπεδα. Σε συνθήκες παράτασης της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, διώξεων αντιφρονούντων, καθολικής αποδυνάμωσης πυλώνων του κράτους, εν μέσω πολέμου με το PKK στα νοτιοανατολικά της χώρας και ενδείξεων τρωτότητας έναντι της τρομοκρατίας, η διέγερση των εθνικιστικών αντανακλαστικών λειτουργεί συσπειρωτικά και αποπροσανατολιστικά για την τουρκική κοινωνία. Ενώ κρίνεται και χρήσιμη για το μέλλον, αφού ο προσεταιρισμός των εθνικιστικών κύκλων θα διευκόλυνε την πολυπόθητη για τον Ερντογάν τροποποίηση του συντάγματος είτε μέσω Εθνοσυνέλευσης είτε με την προσφυγή στις κάλπες.
Ο αναθεωρητισμός μπορεί να έλκει αρκετούς, αλλά δεν αποτελεί λύση στις εντεινόμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Αγκυρα. Από την άλλη, ο βαθμός «έκθεσης» της Δύσης και η ανησυχία αποσταθεροποίησης της Τουρκίας χρησιμοποιούνται από τον Ερντογάν για να καταγράψει –χωρίς αντιδράσεις– σειρά διεκδικήσεων.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
