Στο τέλος της αρχαιότητας, η θρησκεία χώρισε το μεσογειακό κόσμο στα δύο. Τώρα επαναδιαμορφώνει την ήπειρο.Η Ευρώπη στιγματίστηκε καθοριστικά απο το Ισλάμ. Και το Ισλάμ την
επανακαθορίζει τώρα. Για αιώνες στην αρχή και στο μέσον της αρχαιότητας,
η Ευρώπη καθόρισε τον κόσμο γύρω απο τη Μεσόγειο, ή το Mare Nostrum,
όπως την αποκαλούσαν οι Ρωμαίοι. Σε αυτή συμπεριλαμβανόταν και η Βόρεια
Αφρική. Πράγματι, στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ., όταν ο Άγιος
Αυγουστίνος ζούσε εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αλγερία, η Βόρεια Αφρική
ήταν περισσότερο ένα κέντρο χριστιανισμού όπως ήταν η Ιταλία και η
Ελλάδα.
Αλλά η μεγάλη ανάπτυξη και πρόοδος του Ισλάμ γύρω απο την Βόρεια Αφρική στον 7ο και 8ο αιώνα σχεδόν κατάφερε να εξαφανίσει το Χριστιανισμό και τους οπαδούς του, αποκόπτοντας έτσι τη Μεσόγειο σε δύο διαφορετικές πολιτισμικές περιοχές, με την “Μέση Θάλασσα” να αποτελεί το βασικό σύνορο μεταξύ τους, και όχι το ενοποιητικό τους στοιχείο. Απο τότε, όπως παρατήρησε και ο Ισπανός φιλόσοφος José Ortega y Gasset: “όλη η ΕυρωπαΪκη Ιστορία αποτελεί μια καταπληκτική μετανάστευση προς το Βορρά”.
Μετά την διάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αυτή- η προς τα βόρεια- μετανάστευση κινήθηκε προς τους γερμανικούς λαούς (γότθους, βανδάλους, φράγκους και λομβάρδους) με αποτέλεσμα τη σφυρηλάτιση των βασικών στοιχείων του δυτικού πολιτισμού, με την κλασική κληρονομιά της Ελλάδας και της Ρώμης να αναβιώνουν μόνο πολύ αργότερα. Θα χρειαστούν πολλοί περισσότεροι αιώνες για το σύγχρονο ευρωπαϊκό σύστημα ,μέχρι να αναπτυχθεί πλήρως. Σιγά-σιγά όμως, η φεουδαρχία, της οποίας το δούναι και λαβείν κινείται προς το δρόμο του ατομικισμού και μακριά από την απολυταρχία, έδωσε τη θέση της στις πρώιμες σύγχρονες αυτοκρατορίες και, με την πάροδο του χρόνου, στον εθνικισμό και τη δημοκρατία. Στην πορεία, νέα ελεύθερα καθεστώτα επετράπηκαν απο το Διαφωτισμό. Εν ολίγοις, “η Δύση” προέκυψε στη βόρεια Ευρώπη (έστω και σε πολύ αργό και βασανιστικό χρόνο) κυρίως αφού το Ισλάμ είχε διαχωρίσει το μεσογειακό κόσμο σε δύο μέρη.
Το Ισλάμ έκανε πολλά περισσότερα απο όσα γεωγραφικά καθορίζουν την Ευρώπη. Ο Denys Hay, ένας Βρετανός ιστορικός, εξήγησε στο εξαιρετικό του βιβλίο που δημοσίευσε το 1957 με το όνομα “Ευρώπη: η εμφάνιση μιας ιδέας”, ότι η ευρωπαϊκή ένωση ξεκίνησε με την ιδέα της Χριστιανοσύνης σε “πλήρη αντιδιαστολή” με το Ισλάμ- μια ιδέα που κορυφώθηκε με τις Σταυροφορίες. Ο λόγιος Edward Said πήρε το στοιχείο αυτό και το ανέλυσε περαιτέρω, γράφοντας στο βιβλίο του Orientalism που δημοσιεύτηκε το 1978 ότι το Ισλαμ καθόρισε την Ευρώπη πολιτισμικά, με το να δείξει στην Ευρώπη σε τι ήταν κατά. Η ταυτότητα της Ευρώπης, με λίγα λόγια, χτίστηκε σε σημαντικό βαθμό με την αίσθηση επίβλεψης του μουσουλμανικού αραβικού κόσμου στην περιφέρειά της. Ο ιμπεριαλισμός απέδειξε την απόλυτη έκφραση αυτής της εξέλιξης: Η πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, που ξεκίνησε με το Ναπολέοντα, κατέκτησε τη Μέση Ανατολή, και στη συνέχεια απέστάλθηκαν επιστήμονες και διπλωμάτες για να μελετήσουν τον ισλαμικό πολιτισμό, χαρακτηρίζοντάς τον ως κάτι όμορφο και συναρπαστικό.
Στη μετα-αποικιακή εποχή, η αίσθηση της πολιτιστικής υπεροχής της Ευρώπης ενισχύθηκε από τα νέα δικτατορικά κράτη της Βορείου Αφρικής και της Ανατολής. Με αυτά τα δικτατορικά κράτη να κρατούν τους πολίτες “φυλακισμένους” μέσα στα προστατευμένα σύνορα- φτιαχμένα και καθορισμένα απο την Ευρώπη- οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να κάνουν “διάλεξη” στους Άραβες σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς να ανησυχούν για το ενδεχόμενο αβέβαιων δημοκρατικών πειραμάτων που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μετανάστευση. Ακριβώς επειδή οι Άραβες δεν γνώριζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι Ευρωπαίοι αισθάνθηκαν αμέσως ανώτεροι και πιο ασφαλείς από αυτούς.
Το Ισλάμ προσπαθεί τώρα να αναιρέσει αυτό που βοήθησε να δημιουργήσει. Μια κλασσική γεωγραφία επαναβεβαιώνει βιολογικα το ίδιο, καθώς οι δυνάμεις της τρομοκρατίας και η ανθρώπινη μετανάστευση επανενώνει τη λεκάνη της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολής, με την Ευρώπη. Η ήπειρος είχε απορροφήσει άλλες ομάδες πριν. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη έχει επηρεαστεί δραματικά απο δημογραφικές εκρήξεις από τα ανατολικά: Στους μεσαιωνικούς αιώνες, τεράστιοι αριθμοί Σλάβων και Μαγυάρων μετανάστευσαν στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη από τα μέσα της Ευρασίας. Αλλά αυτοί οι λαοί ασπάστηκαν το χριστιανισμό και αργότερα σχημάτισαν πολιτείες, από την Πολωνία προς το Βορρά μέχρι τη Βουλγαρία προς το νότο. Όσο για τους προσωρινούς Αλγερινούς εργάτες που μετανάστευσαν στην Γαλλία και τους Τούρκους και Κούρδους εργάτες που μετανάστευσαν στη Γερμανία κατα τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αυτοί αντιπροσωπεύουν μια πιο συγκρατημένη μορφή σε σχέση με την τωρινή μετανάστευση.
Σήμερα, χιλιάδες Μουσουλμάνοι που δεν επιθυμούν να γίνουν Χριστιανοί απορροφούνται σε οικονομικά στάσιμα ευρωπαϊκά κράτη, απειλώντας να υπονομεύσουν την ήδη εύθραστη κοινωνική ειρήνη. Αν και η ελίτ της Ευρώπης εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιεί την ιδεαλιστική ρητορική για να αρνηθεί τις δυνάμεις της θρησκείας και της εθνικότητας, αυτές ήταν στην ουσία οι δυνάμεις που παρέχουν στα ευρωπαϊκά κράτη την εσωτερική συνοχή.
Παράλληλα, η “νέα” μετανάστευση, που προκαλείται απο τον πόλεμο και την κατάρρευση του εκεί κράτους, εξαλείφει την διάκριση μεταξύ των αυτοκρατορικών κέντρων και των πρώην αποικιών τους. Ο Οριενταλισμός, μέσω του οποίου ιδιοποιείται ένας πολιτισμός και κυριαρχεί σε έναν άλλο, σιγά-σιγά εξαφανίζεται στον κόσμο της κοσμοπολίτικης αλληλεπίδρασης και των συγκριτικών μελετών. Η Ευρώπη ανταποκρίθηκε με την τεχνητή ανακατασκευή των εθνικών ταυτοτήτων στην άκρο-δεξιά και ακρο-αριστερά, για να αντιμετωπίσει την απειλή από τον πολιτισμό που κάποτε κυριαρχούσε.
Παρόλο που η ιδέα του τέλους της ιστορίας- με όλες τις εθνικές και εδαφικές διαφορές- φαντάζει σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αυτή η συνειδητοποίηση δεν αποτελεί δικαιολογία για μια υποχώρηση στον εθνικισμό. Η πολιτιστική καθαρότητα που η Ευρώπη ποθεί στο πρόσωπο της εισροής μουσουλμάνων προσφύγων είναι απλά αδύνατον στο κόσμο της αύξησης των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων.
“Η Δύση”, αν έχει ένα νόημα πέρα από τη γεωγραφία, εκδηλώνει ένα πνεύμα όλο και περισσότερο του περιεκτικού φιλελευθερισμού. Ακριβώς όπως τον 19ο αιώνα δεν γινόταν να γυρίσουμε πίσω στο φεουδαρχισμό, δεν γίνεται να αφήσουμε τώρα τον εθνικισμό να εισβάλει στο σύγχρονο κόσμο. Όπως παρατήρησε ο μεγάλος Ρώσος πνευματικός Alexander Herzen: “Η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω … Όλες οι επανενταξεις στελεχών, όλες οι αποκαταστάσεις ήταν πάντα μεταμφιέσεις, μη πραγματικές και εφικτές.”
Το ερώτημα επομένως που τίθεται: Τι, σε μια πολιτισμική έννοια, θα αντικαταστήσει τη Ρώμη; Γιατί, ενώ η αυτοκρατορία, όπως τεκμηριώνεται απο τον Said, είχε σίγουρα τα κακά της, ήταν πολύ πιο ικανή να κυβερνήσει τους μεγάλους πολυεθνικούς χώρους γύρω από τη Μεσόγειο ώστε να παρέχεται μια λύση που δεν υπάρχει πια.
Η Ευρώπη πρέπει τώρα να βρει κάποιον άλλο τρόπο να ενσωματώσει δυναμικά τον κόσμο του Ισλάμ, χωρίς να υποβαθμίζεται η αφοσίωση του στο σύστημα δικαίου που προέκυψε στη βόρεια Ευρώπη, ένα σύστημα στο οποίο τα ατομικά δικαιώματα είναι ανώτερα στην ιεραρχία των αναγκών. Αν δεν μπορούν να εξελιχθούν προς την κατεύθυνση των οικουμενικών αξιών, θα υπάρχει μόνο η άνοια των ιδεολογιών και των εθνικισμών που θα καλύψουν το κενό. Αυτό θα σημάνει και το τέλος της “Δύσης” στην Ευρώπη.
ΠΗΓΗ: theatlantic.com
Αλλά η μεγάλη ανάπτυξη και πρόοδος του Ισλάμ γύρω απο την Βόρεια Αφρική στον 7ο και 8ο αιώνα σχεδόν κατάφερε να εξαφανίσει το Χριστιανισμό και τους οπαδούς του, αποκόπτοντας έτσι τη Μεσόγειο σε δύο διαφορετικές πολιτισμικές περιοχές, με την “Μέση Θάλασσα” να αποτελεί το βασικό σύνορο μεταξύ τους, και όχι το ενοποιητικό τους στοιχείο. Απο τότε, όπως παρατήρησε και ο Ισπανός φιλόσοφος José Ortega y Gasset: “όλη η ΕυρωπαΪκη Ιστορία αποτελεί μια καταπληκτική μετανάστευση προς το Βορρά”.
Μετά την διάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αυτή- η προς τα βόρεια- μετανάστευση κινήθηκε προς τους γερμανικούς λαούς (γότθους, βανδάλους, φράγκους και λομβάρδους) με αποτέλεσμα τη σφυρηλάτιση των βασικών στοιχείων του δυτικού πολιτισμού, με την κλασική κληρονομιά της Ελλάδας και της Ρώμης να αναβιώνουν μόνο πολύ αργότερα. Θα χρειαστούν πολλοί περισσότεροι αιώνες για το σύγχρονο ευρωπαϊκό σύστημα ,μέχρι να αναπτυχθεί πλήρως. Σιγά-σιγά όμως, η φεουδαρχία, της οποίας το δούναι και λαβείν κινείται προς το δρόμο του ατομικισμού και μακριά από την απολυταρχία, έδωσε τη θέση της στις πρώιμες σύγχρονες αυτοκρατορίες και, με την πάροδο του χρόνου, στον εθνικισμό και τη δημοκρατία. Στην πορεία, νέα ελεύθερα καθεστώτα επετράπηκαν απο το Διαφωτισμό. Εν ολίγοις, “η Δύση” προέκυψε στη βόρεια Ευρώπη (έστω και σε πολύ αργό και βασανιστικό χρόνο) κυρίως αφού το Ισλάμ είχε διαχωρίσει το μεσογειακό κόσμο σε δύο μέρη.
Το Ισλάμ έκανε πολλά περισσότερα απο όσα γεωγραφικά καθορίζουν την Ευρώπη. Ο Denys Hay, ένας Βρετανός ιστορικός, εξήγησε στο εξαιρετικό του βιβλίο που δημοσίευσε το 1957 με το όνομα “Ευρώπη: η εμφάνιση μιας ιδέας”, ότι η ευρωπαϊκή ένωση ξεκίνησε με την ιδέα της Χριστιανοσύνης σε “πλήρη αντιδιαστολή” με το Ισλάμ- μια ιδέα που κορυφώθηκε με τις Σταυροφορίες. Ο λόγιος Edward Said πήρε το στοιχείο αυτό και το ανέλυσε περαιτέρω, γράφοντας στο βιβλίο του Orientalism που δημοσιεύτηκε το 1978 ότι το Ισλαμ καθόρισε την Ευρώπη πολιτισμικά, με το να δείξει στην Ευρώπη σε τι ήταν κατά. Η ταυτότητα της Ευρώπης, με λίγα λόγια, χτίστηκε σε σημαντικό βαθμό με την αίσθηση επίβλεψης του μουσουλμανικού αραβικού κόσμου στην περιφέρειά της. Ο ιμπεριαλισμός απέδειξε την απόλυτη έκφραση αυτής της εξέλιξης: Η πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, που ξεκίνησε με το Ναπολέοντα, κατέκτησε τη Μέση Ανατολή, και στη συνέχεια απέστάλθηκαν επιστήμονες και διπλωμάτες για να μελετήσουν τον ισλαμικό πολιτισμό, χαρακτηρίζοντάς τον ως κάτι όμορφο και συναρπαστικό.
Στη μετα-αποικιακή εποχή, η αίσθηση της πολιτιστικής υπεροχής της Ευρώπης ενισχύθηκε από τα νέα δικτατορικά κράτη της Βορείου Αφρικής και της Ανατολής. Με αυτά τα δικτατορικά κράτη να κρατούν τους πολίτες “φυλακισμένους” μέσα στα προστατευμένα σύνορα- φτιαχμένα και καθορισμένα απο την Ευρώπη- οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να κάνουν “διάλεξη” στους Άραβες σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς να ανησυχούν για το ενδεχόμενο αβέβαιων δημοκρατικών πειραμάτων που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μετανάστευση. Ακριβώς επειδή οι Άραβες δεν γνώριζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι Ευρωπαίοι αισθάνθηκαν αμέσως ανώτεροι και πιο ασφαλείς από αυτούς.
Το Ισλάμ προσπαθεί τώρα να αναιρέσει αυτό που βοήθησε να δημιουργήσει. Μια κλασσική γεωγραφία επαναβεβαιώνει βιολογικα το ίδιο, καθώς οι δυνάμεις της τρομοκρατίας και η ανθρώπινη μετανάστευση επανενώνει τη λεκάνη της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολής, με την Ευρώπη. Η ήπειρος είχε απορροφήσει άλλες ομάδες πριν. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη έχει επηρεαστεί δραματικά απο δημογραφικές εκρήξεις από τα ανατολικά: Στους μεσαιωνικούς αιώνες, τεράστιοι αριθμοί Σλάβων και Μαγυάρων μετανάστευσαν στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη από τα μέσα της Ευρασίας. Αλλά αυτοί οι λαοί ασπάστηκαν το χριστιανισμό και αργότερα σχημάτισαν πολιτείες, από την Πολωνία προς το Βορρά μέχρι τη Βουλγαρία προς το νότο. Όσο για τους προσωρινούς Αλγερινούς εργάτες που μετανάστευσαν στην Γαλλία και τους Τούρκους και Κούρδους εργάτες που μετανάστευσαν στη Γερμανία κατα τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αυτοί αντιπροσωπεύουν μια πιο συγκρατημένη μορφή σε σχέση με την τωρινή μετανάστευση.
Σήμερα, χιλιάδες Μουσουλμάνοι που δεν επιθυμούν να γίνουν Χριστιανοί απορροφούνται σε οικονομικά στάσιμα ευρωπαϊκά κράτη, απειλώντας να υπονομεύσουν την ήδη εύθραστη κοινωνική ειρήνη. Αν και η ελίτ της Ευρώπης εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιεί την ιδεαλιστική ρητορική για να αρνηθεί τις δυνάμεις της θρησκείας και της εθνικότητας, αυτές ήταν στην ουσία οι δυνάμεις που παρέχουν στα ευρωπαϊκά κράτη την εσωτερική συνοχή.
Παράλληλα, η “νέα” μετανάστευση, που προκαλείται απο τον πόλεμο και την κατάρρευση του εκεί κράτους, εξαλείφει την διάκριση μεταξύ των αυτοκρατορικών κέντρων και των πρώην αποικιών τους. Ο Οριενταλισμός, μέσω του οποίου ιδιοποιείται ένας πολιτισμός και κυριαρχεί σε έναν άλλο, σιγά-σιγά εξαφανίζεται στον κόσμο της κοσμοπολίτικης αλληλεπίδρασης και των συγκριτικών μελετών. Η Ευρώπη ανταποκρίθηκε με την τεχνητή ανακατασκευή των εθνικών ταυτοτήτων στην άκρο-δεξιά και ακρο-αριστερά, για να αντιμετωπίσει την απειλή από τον πολιτισμό που κάποτε κυριαρχούσε.
Παρόλο που η ιδέα του τέλους της ιστορίας- με όλες τις εθνικές και εδαφικές διαφορές- φαντάζει σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αυτή η συνειδητοποίηση δεν αποτελεί δικαιολογία για μια υποχώρηση στον εθνικισμό. Η πολιτιστική καθαρότητα που η Ευρώπη ποθεί στο πρόσωπο της εισροής μουσουλμάνων προσφύγων είναι απλά αδύνατον στο κόσμο της αύξησης των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων.
“Η Δύση”, αν έχει ένα νόημα πέρα από τη γεωγραφία, εκδηλώνει ένα πνεύμα όλο και περισσότερο του περιεκτικού φιλελευθερισμού. Ακριβώς όπως τον 19ο αιώνα δεν γινόταν να γυρίσουμε πίσω στο φεουδαρχισμό, δεν γίνεται να αφήσουμε τώρα τον εθνικισμό να εισβάλει στο σύγχρονο κόσμο. Όπως παρατήρησε ο μεγάλος Ρώσος πνευματικός Alexander Herzen: “Η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω … Όλες οι επανενταξεις στελεχών, όλες οι αποκαταστάσεις ήταν πάντα μεταμφιέσεις, μη πραγματικές και εφικτές.”
Το ερώτημα επομένως που τίθεται: Τι, σε μια πολιτισμική έννοια, θα αντικαταστήσει τη Ρώμη; Γιατί, ενώ η αυτοκρατορία, όπως τεκμηριώνεται απο τον Said, είχε σίγουρα τα κακά της, ήταν πολύ πιο ικανή να κυβερνήσει τους μεγάλους πολυεθνικούς χώρους γύρω από τη Μεσόγειο ώστε να παρέχεται μια λύση που δεν υπάρχει πια.
Η Ευρώπη πρέπει τώρα να βρει κάποιον άλλο τρόπο να ενσωματώσει δυναμικά τον κόσμο του Ισλάμ, χωρίς να υποβαθμίζεται η αφοσίωση του στο σύστημα δικαίου που προέκυψε στη βόρεια Ευρώπη, ένα σύστημα στο οποίο τα ατομικά δικαιώματα είναι ανώτερα στην ιεραρχία των αναγκών. Αν δεν μπορούν να εξελιχθούν προς την κατεύθυνση των οικουμενικών αξιών, θα υπάρχει μόνο η άνοια των ιδεολογιών και των εθνικισμών που θα καλύψουν το κενό. Αυτό θα σημάνει και το τέλος της “Δύσης” στην Ευρώπη.
ΠΗΓΗ: theatlantic.com
