05 Ιουνίου 2015

Η μάχη στις κάλπες και το μέλλον της Τουρκίας

Σπύρος Λίτσας Οι εκλογές της 7ης Ιουνίου δεν αφορούν το ποιος θα κυβερνήσει την Τουρκία, αλλά το πολιτειακό μέλλον του κράτους. Κάποτε, η αγαπημένη φράση των καθηγητών μας και η δική μας, στις συζητήσεις μας γύρω από την Τουρκία, ήταν ότι αυτή βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Το κεμαλικό σύστημα, κυρίως μετά τον Οζάλ, όριζε το κράτος να βρίσκεται με το ένα πόδι στο δυτικό ημισφαίριο και με το άλλο να μετεωρίζεται πάνω από τις τουρανικές σοβιετικές δημοκρατίες. Σήμερα, η Τουρκία έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον διχασμό αυτό. Κατάφερε να οικοδομήσει ένα αυταρχικό πολιτικό σύστημα, με δυνατότητα να αυτοπροστατεύεται όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει, και μια οικονομία, η οποία σε σύγκριση με τα δεδομένα που είχε παραλάβει ο Ερντογάν όταν κέρδισε την πρωθυπουργία, μοιάζει με αραβικό άτι που καλπάζει σε πεδιάδα - αν και ο ξέφρενος καλπασμός προκαλεί εξάντληση και ξαφνική πτώση.

Σε κάθε εκλογική διαδικασία οι αριθμοί λειτουργούν ως κλειδάριθμοι, ξεκλειδώνοντας αδιέξοδα ή δημιουργώντας ανυπέρβλητα στεγανά. Ο πρώτος στόχος για τον Αχμέτ Νταβούτογλου είναι οι 276 έδρες και πάνω, που θα του επιτρέψουν να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ο δεύτερος αριθμός είναι οι 330 έδρες και πάνω, που θα επιτρέψουν στο AKP να θέσει ζήτημα δημοψηφίσματος για τη διεύρυνση των συνταγματικών αρμοδιοτήτων του προέδρου προς ψήφιση στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, και τέλος οι 367 έδρες και πάνω, που θα δώσουν τη δυνατότητα στο AKP να περάσει το δημοψήφισμα με άνεση και δίχως την ανάγκη συναινέσεων, κυρίως με το Εθνικιστικό Κόμμα (ΜΗΡ) αλλά και μέρος των Κεμαλιστών (CHP). Πόσο πιθανό είναι αυτό; Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το AKP βρίσκεται σε κάμψη. Μάλιστα, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ποσοτική ανάλυση του διεθνούς ινστιτούτου James, που κυκλοφόρησε στις 29 Μαΐου, υπονοεί, δίχως να το αναφέρει, ότι το AKP παλεύει ώστε να κερδίσει μια οριακή αυτοδυναμία, με τους Κεμαλιστές να διατηρούν τις δυνάμεις τους στο 26%, τους εθνικιστές να τις αυξάνουν κατά πολύ από τις εκλογές του 2011 και το τότε 13,1% (οι έρευνες δείχνουν ότι το MHP θα λάβει περισσότερο από 16%), ενώ τέλος το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα οριακά περνά τον δείκτη του 10% και εισέρχεται στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Ο κομβικός όμως κλειδάριθμος δεν είναι ποσοτικός, αλλά ποιοτικός. Το HDP, ακόμα κι αν περάσει το 10%, θα έχει να αντιμετωπίσει το βαθύ τουρκικό κράτος, που γίνεται ακόμα πιο οξύθυμο -άρα και απρόβλεπτο- όσο πλησιάζει προς υλοποίηση η δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο Β. Ιράκ. Οι Κεμαλιστές δεν μπορούν να ξεπεράσουν το έλλειμμα ηγεσίας αλλά και τη βίαιη μεταβολή προς το αρνητικό των προνομιακών, επί δεκαετιών, σχέσεών τους με τον στρατό και τη Δικαιοσύνη, ενώ οι εθνικιστές θα συνεχίσουν να διαχειρίζονται άτσαλα τον αταβισμό τους, όπως κάνουν πάντα οι φανατικοί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Οι ισλαμιστές θα συνεχίσουν να κυριαρχούν στην πολιτική ζωή της Τουρκίας, ενωμένοι υπό τη σκέπη του AKP ή σε νέα πολιτικά μορφώματα περισσότερο ριζοσπαστικά. Το ενδιαφέρον όμως εστιάζεται στο αν θα δοθεί η δυνατότητα στον Ερντογάν να διεκδικήσει διευρυμένους συνταγματικούς ρόλους για τον εαυτό του.

Οπως έγραψα και μετά το τέλος των προεδρικών εκλογών στην Τουρκία, η μετάβαση του Ρ.Τ. Ερντογάν στην προεδρία αποτελεί την αρχή του πολιτικού αποκλεισμού του σημαντικού αλλά και νάρκισσου αυτού πολιτικού, που πέτυχε μέσα σε λίγα χρόνια να οδηγήσει την Τουρκία σε συνολική αλλαγή ιδεολογικοπολιτικού παραδείγματος. Η εξέλιξη αυτή θα λύσει τα χέρια στον Νταβούτογλου, απαλλάσσοντάς τον σταδιακά από την ασφυκτική πολιτειακή εποπτεία, στην οποία βρίσκεται σήμερα. Παράλληλα, ο παράγοντας Γκιουλ και οι συν αυτώ δεν έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους. Τέλος, νίκη του Νταβούτογλου θα σημάνει αύξηση των στρατηγικών πιέσεων της Αγκυρας σε Ελλάδα και Ισραήλ μέσω αντιπροσώπων (proxy pressure) -Αλβανία, Σκόπια, Χαμάς- και περαιτέρω διαφοροποίηση της υψηλής στρατηγικής της Τουρκίας από την ατζέντα του ΝΑΤΟ στην ανατολική Μεσόγειο και στην κεντρική Ασία (π.χ. πυρηνικό πρόγραμμα και ενεργειακοί δίαυλοι επικοινωνίας με Μόσχα).
Σπύρος Λίτσας
*Επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας / Tweeter: @Spyros_Litsas