ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ- Σαμίρ Αμίν: «Δεν συμφωνώ ότι η κρίση ξεκίνησε με την κατάρρευση της Lehman Brothers, το 2008», μας απαντά. «Αυτό που ζούμε είναι μια μακρά, δομική κρίση του παγκόσμιου συστήματος, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970».
«Διατηρώ μακρόχρονους δεσμούς με τον
λαό και τον πολιτισμό της Ελλάδας, αλλά δύο φορές στη ζωή μου ένιωσα
πραγματικά Ελληνας. Η πρώτη φορά ήταν τον Απρίλιο του 1944 όταν, μικρό
παιδί, στο Πορτ Σάιντ, παρακολούθησα την εξέγερση του Ελληνικού Ναυτικού
και Στρατού της Μέσης Ανατολής, που ήθελαν να πολεμήσουν τον Αξονα, με
έπαθλο μια Ελλάδα της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας. Η
δεύτερη ήταν τον περασμένο Ιανουάριο, όταν ο ελληνικός λαός αψήφησε την
ιδεολογική τρομοκρατία των ισχυρών και ανέδειξε μια κυβέρνηση που
επαγγέλθηκε το τέλος της λιτότητας και του νεοφιλελευθερισμού».
Μ’ αυτά τα λόγια περιγράφει τα συναισθήματά του απέναντι στο ελληνικό δράμα ο Σαμίρ Αμίν. Στα 84 χρόνια του, ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος, που επηρέασε όσοι λίγοι την επιστημονική διαμόρφωση του Ανδρέα Παπανδρέου, βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει, το περασμένο Σαββατοκύριακο, σε εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Resistance, που διοργάνωσε στη Γεωπονική Σχολή η εφημερίδα «Δρόμος της Αριστεράς». Ο Γαλλοαιγύπτιος διανοούμενος δεν μάσησε τα λόγια του αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ενωση και τη στάση της έναντι της Ελλάδας:
«Είναι αφέλεια να πιστεύει κανείς ότι οι ιθύνοντες της Ε.Ε. θα διαπραγματευθούν με καλή πίστη. Βασικός στόχος τους είναι η άνευ όρων παράδοση της αριστερής κυβέρνησης και η παραδειγματική τιμωρία του ελληνικού λαού, ώστε να υπονομευθεί εν τη γενέσει του αυτό το εναλλακτικό υπόδειγμα στον νεοφιλελευθερισμό. Αυτό δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει κανέναν. Οπως είπε κάποτε, με κάθε ειλικρίνεια, ο κεντροδεξιός πρόεδρος της Γαλλίας, Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, η ευρωπαϊκή ενοποίηση καθιστά τον σοσιαλισμό παράνομο. Σήμερα, παράνομος στο πλαίσιο της Ε.Ε. είναι όχι μόνο ο σοσιαλισμός, αλλά και ο κεϊνσιανισμός. Ο ελληνικός λαός είναι “παράνομος” στον βαθμό που αμφισβητεί την αχαλίνωτη κερδοσκοπία του χρηματιστικού κεφαλαίου και επιδιώκει κοινωνική δικαιοσύνη. Και μόνο το γεγονός ότι επικεφαλής της Κομισιόν είναι ο Γιουνκέρ, ένας μέτριος δημόσιος υπάλληλος με μοναδικό έργο ζωής τη διαχείριση ενός φορολογικού παραδείσου, του Λουξεμβούργου, αποτελεί ηθικό ναδίρ για τη μεταπολεμική Ευρώπη».
Ωστόσο, ο Σαμίρ Αμίν ασκεί κριτική και στη διαπραγματευτική τακτική της ελληνικής κυβέρνησης. «Δυστυχώς, ο ελληνικός λαός διατηρεί μεγάλες αυταπάτες για το ευρώ και τις δυνατότητες μετεξέλιξης της Ευρωζώνης. Βλέπετε, όμως, ότι ακόμη και μια ισχυρή χώρα όπως η Γαλλία, με μια κατ’ όνομα σοσιαλιστική κυβέρνηση, δεν τολμά να αμφισβητήσει στο ελάχιστο τον εμπεδωμένο νεοφιλελευθερισμό, γεγονός που αφήνει στο ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν τη δυνατότητα να καρπώνεται τη λαϊκή δυσαρέσκεια.
Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα θα έπρεπε να αντιληφθεί από την πρώτη στιγμή ότι θα βρισκόταν μπροστά σε έναν ασύμμετρο πόλεμο, με την έννοια ότι οι ισχυροί της Ε.Ε., και ιδιαίτερα η Γερμανία, διαθέτουν συντριπτική υπεροπλία στο οικονομικό πεδίο. Αυτή η ασυμμετρία ισχύος μπορεί να αρθεί μόνο με τη χρήση ασύμμετρων μέσων, εκεί όπου η Ελλάδα διαθέτει σημαντική ισχύ: στο πολιτικό, γεωπολιτικό και ηθικό πεδίο. Η Ελλάδα μπορεί να αντιστοιχεί μόνο στο 2% της οικονομίας της Ευρωζώνης, αλλά έχει πολύ μεγαλύτερο γεωπολιτικό ειδικό βάρος, κι αυτό το καταλαβαίνουν πολύ καλά οι Αμερικανοί.
Επομένως, η κυβέρνηση Τσίπρα μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιήσει σε πολύ μεγαλύτερη έκταση το γεωπολιτικό χαρτί, οικοδομώντας σταδιακά σχέσεις και συμμαχίες και εκτός “Τριάδας” (ΗΠΑ - Ε.Ε.- Ιαπωνία), με τις αναδυόμενες δυνάμεις που κερδίζουν έδαφος, ιδίως με Ρωσία και Κίνα. Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε ευθύς εξαρχής να παρουσιάσει στους Ευρωπαίους ένα εθνικό, κυρίαρχο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης στη βάση της λαϊκής εντολής και να αφήσει σε αυτούς να επιλέξουν αν αυτό το σχέδιο θα μπορούσε να υλοποιηθεί εντός της Ευρωζώνης, αναλαμβάνοντας την πλήρη ευθύνη και τους κινδύνους της ρήξης σε αντίθετη περίπτωση».
Ο συνομιλητής μας αναγνωρίζει ότι ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη θα προκαλέσει σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές αναταράξεις, όπως και τις δυσκολίες διαχείρισης μιας ρήξης, για την οποία η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει λάβει λαϊκή εντολή. Επιμένει, όμως, ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ όφειλε, σε κάθε περίπτωση, να διαθέτει ένα επεξεργασμένο και πειστικό Σχέδιο Β για την περίπτωση όπου θα προσέκρουε σε πλήρη αδιαλλαξία των δανειστών. Συστατικά στοιχεία αυτού του σχεδίου θα έπρεπε να είναι οπωσδήποτε ο δημόσιος έλεγχος του τραπεζικού συστήματος, η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, ενδεχομένως δε και η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μέχρις ότου ηρεμήσει η χρηματοπιστωτική αγορά».
Γεωπολιτικό χάος φέρνει η οικονομική κρίση
Ρωτήσαμε τον Σαμίρ Αμίν αν πιστεύει ότι η διεθνής κρίση που ξεκίνησε το 2008 έχει οριστικά ξεπεραστεί στα μεγάλα κέντρα της Δύσης, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.«Δεν συμφωνώ ότι η κρίση ξεκίνησε με την κατάρρευση της Lehman Brothers, το 2008», μας απαντά. «Αυτό που ζούμε είναι μια μακρά, δομική κρίση του παγκόσμιου συστήματος, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με την κατάρρευση του συστήματος του Μπρέτον - Γουντς και το πετρελαϊκό κραχ και συνεχίζεται, με εξάρσεις και υφέσεις, ώς τις μέρες μας, όπως δείχνουν τα καχεκτικά ποσοστά ανάπτυξης στα τρία κέντρα (ΗΠΑ - Δ. Ευρώπη - Ιαπωνία).
Από πολλές απόψεις, αυτή η μακρά κρίση ακολουθεί τον κύκλο της προηγούμενης μεγάλης ύφεσης, που ξεκίνησε το 1875. Και τότε, είχαμε μια ανάπαυλα οικονομικής αναζωογόνησης, που δημιούργησε την ψευδαίσθηση της οριστικής υπέρβασης της κρίσης. Μιλάω για την belle epoque του 1890-1914, κάτι αντίστοιχο με τη δεκαετία του 1990, που προηγήθηκε της κατάρρευσης του NASDAQ και του κραχ της Γουόλ Στριτ. Η πρώτη μακρά ύφεση δεν ξεπεράστηκε με τους αυθόρμητους μηχανισμούς της αγοράς, ούτε με ένα νέο οικονομικό παράδειγμα, όπως ήταν το New Deal, αλλά, εν τέλει, μέσα από τεράστιες συγκρούσεις, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις και δύο παγκόσμιους πολέμους.
Πολύ φοβάμαι ότι και σήμερα, η μακρά κρίση οδηγεί σε μια γεωπολιτική του χάους, με παρατεταμένους πολέμους στην περιφέρεια και επικίνδυνη άνοδο νεοφασιστικών ρευμάτων και μορφών άρνησης της δημοκρατίας στα κέντρα. Το βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις ξεφεύγουν από τον έλεγχο της Τριάδας, καθώς αναδύονται νέα, δυναμικά κέντρα που αμφισβητούν την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, με πιο σημαντικό παράδειγμα την ανάδυση της Κίνας».
Μ’ αυτά τα λόγια περιγράφει τα συναισθήματά του απέναντι στο ελληνικό δράμα ο Σαμίρ Αμίν. Στα 84 χρόνια του, ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος, που επηρέασε όσοι λίγοι την επιστημονική διαμόρφωση του Ανδρέα Παπανδρέου, βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει, το περασμένο Σαββατοκύριακο, σε εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Resistance, που διοργάνωσε στη Γεωπονική Σχολή η εφημερίδα «Δρόμος της Αριστεράς». Ο Γαλλοαιγύπτιος διανοούμενος δεν μάσησε τα λόγια του αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ενωση και τη στάση της έναντι της Ελλάδας:
«Είναι αφέλεια να πιστεύει κανείς ότι οι ιθύνοντες της Ε.Ε. θα διαπραγματευθούν με καλή πίστη. Βασικός στόχος τους είναι η άνευ όρων παράδοση της αριστερής κυβέρνησης και η παραδειγματική τιμωρία του ελληνικού λαού, ώστε να υπονομευθεί εν τη γενέσει του αυτό το εναλλακτικό υπόδειγμα στον νεοφιλελευθερισμό. Αυτό δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει κανέναν. Οπως είπε κάποτε, με κάθε ειλικρίνεια, ο κεντροδεξιός πρόεδρος της Γαλλίας, Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, η ευρωπαϊκή ενοποίηση καθιστά τον σοσιαλισμό παράνομο. Σήμερα, παράνομος στο πλαίσιο της Ε.Ε. είναι όχι μόνο ο σοσιαλισμός, αλλά και ο κεϊνσιανισμός. Ο ελληνικός λαός είναι “παράνομος” στον βαθμό που αμφισβητεί την αχαλίνωτη κερδοσκοπία του χρηματιστικού κεφαλαίου και επιδιώκει κοινωνική δικαιοσύνη. Και μόνο το γεγονός ότι επικεφαλής της Κομισιόν είναι ο Γιουνκέρ, ένας μέτριος δημόσιος υπάλληλος με μοναδικό έργο ζωής τη διαχείριση ενός φορολογικού παραδείσου, του Λουξεμβούργου, αποτελεί ηθικό ναδίρ για τη μεταπολεμική Ευρώπη».
Ωστόσο, ο Σαμίρ Αμίν ασκεί κριτική και στη διαπραγματευτική τακτική της ελληνικής κυβέρνησης. «Δυστυχώς, ο ελληνικός λαός διατηρεί μεγάλες αυταπάτες για το ευρώ και τις δυνατότητες μετεξέλιξης της Ευρωζώνης. Βλέπετε, όμως, ότι ακόμη και μια ισχυρή χώρα όπως η Γαλλία, με μια κατ’ όνομα σοσιαλιστική κυβέρνηση, δεν τολμά να αμφισβητήσει στο ελάχιστο τον εμπεδωμένο νεοφιλελευθερισμό, γεγονός που αφήνει στο ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν τη δυνατότητα να καρπώνεται τη λαϊκή δυσαρέσκεια.
Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα θα έπρεπε να αντιληφθεί από την πρώτη στιγμή ότι θα βρισκόταν μπροστά σε έναν ασύμμετρο πόλεμο, με την έννοια ότι οι ισχυροί της Ε.Ε., και ιδιαίτερα η Γερμανία, διαθέτουν συντριπτική υπεροπλία στο οικονομικό πεδίο. Αυτή η ασυμμετρία ισχύος μπορεί να αρθεί μόνο με τη χρήση ασύμμετρων μέσων, εκεί όπου η Ελλάδα διαθέτει σημαντική ισχύ: στο πολιτικό, γεωπολιτικό και ηθικό πεδίο. Η Ελλάδα μπορεί να αντιστοιχεί μόνο στο 2% της οικονομίας της Ευρωζώνης, αλλά έχει πολύ μεγαλύτερο γεωπολιτικό ειδικό βάρος, κι αυτό το καταλαβαίνουν πολύ καλά οι Αμερικανοί.
Επομένως, η κυβέρνηση Τσίπρα μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιήσει σε πολύ μεγαλύτερη έκταση το γεωπολιτικό χαρτί, οικοδομώντας σταδιακά σχέσεις και συμμαχίες και εκτός “Τριάδας” (ΗΠΑ - Ε.Ε.- Ιαπωνία), με τις αναδυόμενες δυνάμεις που κερδίζουν έδαφος, ιδίως με Ρωσία και Κίνα. Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε ευθύς εξαρχής να παρουσιάσει στους Ευρωπαίους ένα εθνικό, κυρίαρχο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης στη βάση της λαϊκής εντολής και να αφήσει σε αυτούς να επιλέξουν αν αυτό το σχέδιο θα μπορούσε να υλοποιηθεί εντός της Ευρωζώνης, αναλαμβάνοντας την πλήρη ευθύνη και τους κινδύνους της ρήξης σε αντίθετη περίπτωση».
Ο συνομιλητής μας αναγνωρίζει ότι ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη θα προκαλέσει σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές αναταράξεις, όπως και τις δυσκολίες διαχείρισης μιας ρήξης, για την οποία η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει λάβει λαϊκή εντολή. Επιμένει, όμως, ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ όφειλε, σε κάθε περίπτωση, να διαθέτει ένα επεξεργασμένο και πειστικό Σχέδιο Β για την περίπτωση όπου θα προσέκρουε σε πλήρη αδιαλλαξία των δανειστών. Συστατικά στοιχεία αυτού του σχεδίου θα έπρεπε να είναι οπωσδήποτε ο δημόσιος έλεγχος του τραπεζικού συστήματος, η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, ενδεχομένως δε και η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μέχρις ότου ηρεμήσει η χρηματοπιστωτική αγορά».
Γεωπολιτικό χάος φέρνει η οικονομική κρίση
Ρωτήσαμε τον Σαμίρ Αμίν αν πιστεύει ότι η διεθνής κρίση που ξεκίνησε το 2008 έχει οριστικά ξεπεραστεί στα μεγάλα κέντρα της Δύσης, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.«Δεν συμφωνώ ότι η κρίση ξεκίνησε με την κατάρρευση της Lehman Brothers, το 2008», μας απαντά. «Αυτό που ζούμε είναι μια μακρά, δομική κρίση του παγκόσμιου συστήματος, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με την κατάρρευση του συστήματος του Μπρέτον - Γουντς και το πετρελαϊκό κραχ και συνεχίζεται, με εξάρσεις και υφέσεις, ώς τις μέρες μας, όπως δείχνουν τα καχεκτικά ποσοστά ανάπτυξης στα τρία κέντρα (ΗΠΑ - Δ. Ευρώπη - Ιαπωνία).
Από πολλές απόψεις, αυτή η μακρά κρίση ακολουθεί τον κύκλο της προηγούμενης μεγάλης ύφεσης, που ξεκίνησε το 1875. Και τότε, είχαμε μια ανάπαυλα οικονομικής αναζωογόνησης, που δημιούργησε την ψευδαίσθηση της οριστικής υπέρβασης της κρίσης. Μιλάω για την belle epoque του 1890-1914, κάτι αντίστοιχο με τη δεκαετία του 1990, που προηγήθηκε της κατάρρευσης του NASDAQ και του κραχ της Γουόλ Στριτ. Η πρώτη μακρά ύφεση δεν ξεπεράστηκε με τους αυθόρμητους μηχανισμούς της αγοράς, ούτε με ένα νέο οικονομικό παράδειγμα, όπως ήταν το New Deal, αλλά, εν τέλει, μέσα από τεράστιες συγκρούσεις, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις και δύο παγκόσμιους πολέμους.
Πολύ φοβάμαι ότι και σήμερα, η μακρά κρίση οδηγεί σε μια γεωπολιτική του χάους, με παρατεταμένους πολέμους στην περιφέρεια και επικίνδυνη άνοδο νεοφασιστικών ρευμάτων και μορφών άρνησης της δημοκρατίας στα κέντρα. Το βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις ξεφεύγουν από τον έλεγχο της Τριάδας, καθώς αναδύονται νέα, δυναμικά κέντρα που αμφισβητούν την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, με πιο σημαντικό παράδειγμα την ανάδυση της Κίνας».
