Η λειτουργία της παγκόσμιας οικονομικής μηχανής μοιάζει να είναι περίπλοκη και ακαταλαβίστικη για τους μη μυημένους, όμως ο καμβάς της είναι ουσιαστικά απλός: Στις ζώνες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, τα υπερκέρδη των επιχειρήσεων, τα ασφαλιστικά-συνταξιοδοτικά funds, καθώς και το χρήμα που τυπώνουν οι κεντρικές τράπεζες, αναζητούν διεξόδους και επενδυτικές ευκαιρίες.
Έτσι, συνήθως, τα πλεονάζοντα κεφάλαια εξάγονται, σε διάφορες μορφές, προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου και «παράγουν» ανάπτυξη.Με τη σειρά τους, τα προϊόντα που προέρχονται από αυτές τις χώρες, τα οποία είναι κατά πολύ φτηνότερα λόγω του χαμηλού εργατικού κόστους και της ανυπαρξίας κοινωνικού κράτους, αγοράζονται από τον ανεπτυγμένο κόσμο, με αποτέλεσμα να γεμίζουν τα ταμεία του αναπτυσσόμενου με συναλλαγματικά αποθέματα.
Στη συνέχεια, μέρος από αυτά τα αποθέματα επιστρέφει στις ΗΠΑ, την ΕΕ και τις άλλες «μητροπόλεις» μέσω της αγοράς κρατικών και ιδιωτικών ομολόγων. Με άλλα λόγια, χρηματοδοτούν το χρέος τους και επανατροφοδοτούν τη «δεξαμενή» από την οποία προέρχονται τα κεφάλαια που ρέουν προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι πιο ισχυρές από τις οποίες είναι γνωστές με το ακρωνύμιο BRICS -Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική.
Δεν είναι δύσκολο, βεβαίως, να καταλάβει κανείς ότι οι ισορροπίες είναι τόσο λεπτές ώστε αρκεί να σπάσει ή να χαλαρώσει ένας μόνο κρίκος από την αλυσίδα, για να προκληθεί ένα σοκ παγκοσμίων διαστάσεων. Αυτό συνέβη στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '90 με τις ασιατικές «τίγρεις» και στα τέλη του 20ού αιώνα με το σπάσιμο της «φούσκας» του κλάδου dot.com, κάτι ανάλογο -αν και σε πιο μεγάλη διάσταση- έγινε και το 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Καθώς δε οι κρίσεις αυτές δείχνουν να έχουν αποκτήσει μια περίεργη... περιοδικότητα (μία κάθε δέκα χρόνια περίπου), εύλογα μπορούμε να αναρωτηθούμε ποιος είναι ο αδύνατος κρίκος που θα προκαλέσει τον νέο «σεισμό».
Ήδη, αρκετοί ειδικοί ισχυρίζονται πως τον έχουν ανακαλύψει. Είναι, όπως λένε, η διακοπή της εκτύπωσης χρήματος από την αμερικανική κεντρική τράπεζα, τη Fed, η οποία θα στερήσει από τις BRICS και το σύνολο του αναπτυσσόμενου κόσμου τα αναγκαία «καύσιμα» για να χρηματοδοτήσουν τόσο την ανάπτυξή τους όσο και το χρέος των ανεπτυγμένων χωρών. Οι ίδιοι επιμένουν, μάλιστα, ότι το πρόγραμμα εκτύπωσης που έχει ξεκινήσει η ΕΚΤ του Μάριο Ντράγκι δεν επαρκεί για να καλύψει το κενό που αφήνουν τα... κολλαριστά δολάρια στις αγορές.
Πρέπει, φυσικά, να ξεκαθαρίσουμε ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα αμιγώς οικονομικό ή χρηματιστηριακό θέμα. Διότι κάθε φορά που οι δείκτες τρελαίνονται, ανεβοκατεβαίνουν ή, ακόμη χειρότερα, αρχίζουν μια ανεξέλεγκτη πτώση, οι κοινωνικές συμμαχίες διαταράσσονται, το πολιτικό σκηνικό σε εθνικό επίπεδο κλονίζεται συνθέμελα και οι γεωπολιτικές σχέσεις επανακαθορίζονται, συνήθως βίαια.
Τα όσα συμβαίνουν στη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Τουρκία μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Η Κίνα, από την πλευρά της, μοιάζει πιο σταθερή -αλλά είναι;
ΤΟΥΡΚΙΑ
Ο «σουλτάνος» απειλείται και απειλεί
Ωστόσο, εδώ και καιρό, πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ο κύκλος πλησιάζει στο τέλος του. Ήδη, πέρυσι, ο ρυθμός ανάπτυξης κινήθηκε οριακά πάνω από το 3%, ενώ δεν αναμένεται να υπάρξει σοβαρή μεταβολή ούτε το 2015 -βρίσκεται, δηλαδή, σε επίπεδα χαμηλότερα από τον μέσο όρο της 15ετίας 1999-2014 (3,9%) και πολύ μακριά από το ρεκόρ του 9,2% του 2010.
Νιώθωντας την απειλή, ο (πρόεδρος, πλέον) Ερντογάν, συγκρούεται με την κεντρική τράπεζα για τη νομισματική πολιτική, βάζει λουκέτα στο Διαδίκτυο για να αποφύγει ανεπιθύμητες κοινωνικές εκρήξεις και επιβάλει ένα αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης, ενώ ταυτόχρονα, επιδιώκει συμβιβασμό με τους στρατηγούς για να καλύψει τα νώτα του. Παρ' όλα αυτά, αρκετοί θεωρούν πως οι βουλευτικές του Ιουνίου θα είναι ο τελευταίος του θρίαμβος...
ΡΩΣΙΑ
Βρυχάται η πληγωμένη αρκούδα
Εξαιρετικά δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για τη ρωσική οικονομία το 2015. Το ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά τουλάχιστον 3% και οι εκροές κεφαλαίων θα ανέλθουν πάλι σε πολλές δεκάδες δις δολάρια. Όσο για τα συναλλαγματικά αποθέματα, το πιθανότερο είναι πως θα συνεχίσουν να μειώνονται -ήδη, βρίσκονται στα 360 δισ. δολάρια, ποσό χαμηλότερο κατά 25% περίπου σε σχέση με την άνοιξη του 2014. Καθώς δε οι δυτικές κυρώσεις αναμένεται να παραμείνουν σε ισχύ τουλάχιστον ως το τέλος του έτους, ενώ δεν προβλέπεται να σημειωθούν εντυπωσιακές μεταβολές στην τιμή του πετρελαίου και την ισοτιμία του ρουβλίου, δεν φαίνεται να υπάρχει ελπίδα άμεσης ανάκαμψης.
Αυτός είναι και ο λόγος που τόσο ο πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ όσο και ο υπουργός Οικονομικών, Αντόν Σιλουάνοφ, έχουν προειδοποιήσεις τους Ρώσους ότι θα πρέπει να σφίξουν τα ζωνάρια τους, ενώ έχουν ζητήσει από όλα τα υπουργεία να μειώσουν τις δαπάνες κατά τουλάχιστον 10%, εξαιρουμένων αυτών που αφορούν τους εξοπλισμούς και τις κοινωνικές παροχές.
Παρ' όλα αυτά, δεν μπορεί κανείς να διαγνώσει (φαινομενικά, έστω) ενδείξεις αδυναμίας στο Κρεμλίνο και το σύστημα Πούτιν. Θα έλεγε, μάλιστα, κανείς ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι δυτικές κατηγορίες και κυρώσεις έχουν διεγείρει τον πατριωτισμό των Ρώσων και τους έχουν συσπειρώσει γύρω από τον πρόεδρό τους -ο οποίος, παράλληλα, φροντίζει με κάθε μέσο να διατηρεί υπό ασφυκτικό έλεγχο την αντιπολίτευση, αλλά και κάθε πηγή δυνάμει απειλής προς την εξουσία του (ΜΚΟ, ξένες πρεσβείες κ.λπ.). Πόσο, όμως, μπορεί να αντέξει αυτό το μοντέλο εάν η οικονομική κρίση συνεχιστεί; Και πόσα «καύσιμα» θα αναγκαστεί να καταναλώσει ο Πούτιν;
ΒΡΑΖΙΛΙΑ
Τίποτα δεν θυμίζει Λούλα...
Σε δεινή θέση βρίσκονται η Βραζιλία και η πρόεδρός της, Ντίλμα Ρούσεφ, χωρίς μάλιστα να αντιμετωπίζουν κάποια επικίνδυνη γεωπολιτική πρόκληση. Το 2014 η οικονομία της παρέμεινε στάσιμη, ενώ το 2015, η χώρα θα παραμείνει βυθισμένη στην ύφεση, με το ΑΕΠ να συρρικνώνεται κατά 1-2%, ενώο πληθωρισμός θα τρέχει με πάνω από 8%. Ο δε προϋπολογισμός της καταγράφει πρωτογενές έλλειμμα, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να έχει ανακοινώσει πακέτο νέων φόρων και μείωσης των δαπανών.
Την ίδια στιγμή, τα φαινόμενα διαφθοράς πληθαίνουν. Στην κορυφή του παγόβουνου βρίσκεται το σκάνδαλο της Pertrobras, του κρατικού ενεργειακού ομίλου, που παίρνει διαστάσεις χιονοστιβάδας, οδηγώντας στο σκαμνί πολλά στελέχη του κυβερνώντος Κόμματος των Εργατών, ανάμεσά τους και τον οικονομικό υπεύθυνο.
Έτσι, οι κοινωνικές αντιδράσεις είναι λογικό να πολλαπλασιάζονται -άλλωστε, οι πρώτες ενδείξεις είχαν κάνει την εμφάνισή τους ήδη πριν από την έναρξη του περυσινού Μουντιάλ, συνεχίστηκαν στην πορεία προς τις εκλογές της 5ης Οκτωβρίου, ενώ είναι πιθανό να κλιμακωθούν στην πορεία προς τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016, που θα φέρουν και πάλι τη Βραζιλία στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Για την ίδια τη Ρούσεφ, οι θετικές γνώμες είναι οι χαμηλότερες που έχουν καταγραφεί για πρόεδρο την τελευταία 15ετία.
Ο προκάτοχος και μέντοράς της, Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος έβγαλε εκατομμύρια Βραζιλιάνους από τη φτώχεια, ασφαλώς δεν θα αισθάνεται πολύ άνετα.
ΚΙΝΑ
Ο Κίτρινος Δράκος έχει τρωτά σημεία
Σύμφωνα με αρκετές προβλέψεις, οι οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών θα δουν το ΑΕΠ τους να ενισχύεται φέτος με τον χαμηλότερο ρυθμό των τελευταίων 6 ετών. Ειδικά για την Κίνα, η επιδείνωση αναμένεται να γίνει ακόμη πιο αισθητή. Αν και το 6,5% που εκτιμάται ότι θα αναπτυχθεί η οικονομία της αντθιπροσωπεύει έναν εντυπωσιακό αριθμό, είναι πολύ χαμηλότερος σε σχέση με τους διψήφιους που είχαμε συνηθίσει μέχρι πρόσφατα, ενώ σίγουρα δεν μπορεί να καλύψει το 10% και πλέον που αναμένεται να αυξηθούν το 2015 οι δημόσιες δαπάνες. Πολύ ανησυχητικά είναι και τα μηνύματα από το μέτωπο του χρέους, που εάν συνεχιστεί ο σημερινός ρυθμός, δεν αποκλείεται σε τρία χρόνια να φτάσει συνολικά να αντιπροσωπεύει το 400% του ΑΕΠ!
Βεβαίως, τίποτε από όλα αυτά δεν συνεπάγεται πολιτική αστάθεια, καθώς το πανίσχυρο ΚΚ ελέγχει άγρυπνα όλους τους τομείς της πολιτικής και οικονομικής δραστηριότητας, ενώ δεν διστάζει να καταστέλλει εν τη γενέσει τους τα κινήματα κοινωνικής διαμαρτυρίας, όποιες και αν είναι οι ρίζες τους.
Παράλληλα, το Πεκίνο επιδιώκει να απαντήσει επιθετικά στην διαφαινόμενη κρίση και επιβράδυνση, όπως δείχνει και η δημιουργία της νέας ασιατικής αναπτυξιακής τράπεζας η οποία, αν και θεωρείται -και είναι- ευθέως ανταγωνιστική προς την Παγκόσμια Τράπεζα και έχει επικριθεί έντονα από τις ΗΠΑ- διασφάλισε την στήριξη και τη συμμετοχή της Ευρώπης και των περισσότερων ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών.
Για την ώρα, λοιπόν, η κατάσταση μοιάζει υπό έλεγχο. Όμως, ένα κραχ δεν μπορεί να αποκλειστεί. Και τότε...
