Τι είναι ΑΟΖ;
Σύμφωνα με τη Διεθνή Συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της θάλασσας,
αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός
της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των
θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό
και τον άνεμο.
Η διαφορά χωρικών υδάτων και ΑΟΖ είναι πως τα χωρικά ύδατα αφορούν σε
πλήρη κυριαρχία, ενώ η ΑΟΖ αποτελεί απλό κυριαρχικό δικαίωμα, το οποίο
αναφέρεται στη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους μέχρι και κάτω από την
επιφάνεια της θάλασσας. Η επιφάνεια είναι διεθνή ύδατα.
Στην περίπτωση όπου οι ΑΟΖ δύο ή περισσοτέρων χωρών αλληλοεφάπτονται
έγκειται στις ενδιαφερόμενες χώρες να ορίσουν από κοινού θαλάσσια
σύνορα. Συνήθως η ΑΟΖ ορίζεται στη μισή απόσταση μεταξύ των δύο χωρών. 
Ποιο είναι το ζήτημα με την ΑΟΖ Κύπρου;
Το 1988, η Κύπρος προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Κύπρος το 2003 προσέγγισε την Ελληνική Κυβέρνηση και ζήτησε να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, αλλά η Ελλάδα αρνήθηκε την οριοθέτηση. Η Ελλάδα δεν έχει ορίσει ΑΟΖ με καμία γείτονα χώρα, αν και έχει το δικαίωμα να το πράξει. Μια τέτοια ενέργεια στο Αιγαίο πέλαγος αποτελεί -κατά δήλωση της Τουρκίας- casus belli. H Ελλάδα έχει υπογράψει μόνο διακρατική συμφωνία συνεργασίας στους τομείς Έρευνας και διάσωσης στις περιοχές όπου συμπίπτουν τα όρια FIR Αθηνών και Λευκωσίας.
Η Κύπρος οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορά της με την Αίγυπτο το Φεβρουάριο του 2003, με το Λίβανο τον Ιανουάριο του 2007 και με το Ισραήλ το 2010. Η συμφωνία αυτή μεταξύ των χωρών, βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής (δηλαδή γραμμής ίσης αποστάσεως από τις ακτές των χωρών) και στους όρους της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Παράλληλα, το διάστημα 16 Φεβρουαρίου έως 16 Ιουλίου του 2007, η Κύπρος εγκαινίασε τον πρώτο γύρο υποβολής αιτήσεων αδειών έρευνας και αδειών εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία δεν αποδέχεται τις συμφωνίες αυτές αρνούμενη να προχωρήσει σε οριοθέτηση της ΑΟΖ στην περιοχή προβάλλοντας ότι επιχείρημα ότι δεν θα πρέπει να αποκλειστεί από τις συμφωνίες το ψευδοκράτος.
Γιατί το ιστορικό δεν ευνοεί την Τουρκία;
Η Τουρκία δεν υπέγραψε τη νέα σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας αλλά έχει εκμεταλλευτεί τις διατάξεις του στο παρελθόν για να οριοθετήσει ΑΟΖ χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής στη Μαύρη Θάλασσα. Το 1986 οριοθέτησε την ΑΟΖ της με την πρώην Σοβιετική Ένωση και στα χρόνια που ακολούθησαν με την Ρουμανία και την Βουλγαρία. Υπενθυμίζεται ότι στο Αιγαίο η Τουρκία αρνείται κάθε συζήτηση για την ΑΟΖ υποστηρίζοντας ότι είναι κλειστή θάλασσα και ότι θα πρέπει να έχει ειδικό καθεστώς. Κάτι που προφανώς το ξέχασε ότι οριοθετούσε την ΑΟΖ της Μαύρης θάλασσας.
Μπορεί το τουρκικό ερευνητικό πλοίο να κινείται στην Κυπριακή ΑΟΖ;
Η ΑΟΖ αναφέρεται στο βυθό της θάλασσας. Η επιφάνεια της είναι διεθνή ύδατα και κατ’ αυτή την έννοια ένα πλοίο μπορεί να κινείται ελεύθερα αν εφαρμόζει τους διεθνείς θαλάσσιους κανόνες. Στην προκειμένη περίπτωση όμως είναι προφανές ότι η κινήσεις του τουρκικού ερευνητικού πλοίου Μπαρμπαρός στην κυπριακή ΑΟΖ είναι στο πλαίσιο της τουρκικής προκλητικότητας.
Ποιος ο ρόλος του Ισραήλ;
Η κυβέρνηση του Ισραήλ έχει αναγνωρίσει τις ΑΟΖ τόσο της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου. Στα σχέδιά του είναι η μεταφορά του φυσικού αερίου που θα εξορύσσεται από το κοίτασμα Λεβιάθαν, μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού ο οποίος θα περιέρχεται και από την Ελληνική ΑΟΖ. Αν και η Ελλάδα δεν έχει οριοθετήσει ΑΟΖ με τις γείτονες χώρες η κίνηση του Ισραήλ αποτελεί μια ντε φάκτο αναγνώριση της ελληνικής ΑΟΖ. Κύπρος και Ισραήλ βρίσκονται πολύ κοντά σε συμφωνία συνεκμετάλλευσης των κοιτασμάτων εκατέρωθεν των θαλασσίων συνόρων τους ενώ, μνημόνιο τριμερούς ενεργειακής συνεργασίας έχουν υπογράψει επίσης Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ. Η εμπλοκή του Ισραήλ στο ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής αποτελεί μια ακόμη ασφαλιστική δικλείδα για την Κύπρο και ανασταλτικό παράγοντα για την τουρκική προκλητικότητα. Επιπλέον Κύπρος και Ισραήλ σχεδιάζουν την ανάπτυξη μιας στρατιωτικής ομπρέλας στην περιοχή.
Το μέτωπο συνεργασίας στην Μεσόγειο διευρύνεται όπως δείχνουν τα πράγματα και με τη συμμετοχή της Αιγύπτου καθώς Ελλάδα, Κύπρος και Αίγυπτος συζητούν την δημιουργία ενός ξεκάθαρου πλαισίου για τις ΑΟΖ και πρόσφατα επικυρώθηκε συμφωνία για την συνεκμετάλευση κοιτασμάτων από Κύπρο και Αίγυπτο στην οριοθετημένη γραμμή των δύο χωρών. Η προσέγγιση της Αιγύπτου έχει πολλαπλά οφέλη για την Κύπρο αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι η πρόσφατη Ισλαμική διάσκεψη για πρώτη φορά τάχθηκε κατά της ανακήρυξης ανεξάρτητου τουρκοκυπριακού κράτους. Και σε αυτό η παρέμβαση της Αιγύπτου ήταν καταλυτική.
Τι κοιτάσματα υπάρχουν στην ΑΟΖ της Κύπρου;
Στο οικόπεδο 12 τις Κυπριακής ΑΟΖ υπολογίζεται ότι υπάρχουν 5 έως 8 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Τον Σεπτέμβριο του 2012 ξεκίνησε η μετακίνηση της πλατφόρμας εξόρυξης από την ισραηλινή ΑΟΖ στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ. Την εξόρυξη έχει αναλάβει η εταιρία Noble Εnergy Ltd. H Κύπρος μετά την έναρξη της γεώτρηση προχώρησε στην αδειοδότηση και για τα άλλα οικόπεδα της ΑΟΖ της. Η τουρκική προκλητικότητα κλιμακώθηκε τις τελευταίες εβδομάδες με την έναρξη της εξόρυξης στο οικόπεδο 9 από την κοινοπραξία ENI/Kongas. Οι προκαταρκτικές έρευνες έχουν δείξει ότι το κοίτασμα πρέπει να είναι πλούσιο σε φυσικό αέριο, ενώ αυξημένες είναι οι πιθανότητες να κρύβει και πετρέλαιο
Τι επιδιώκει η Τουρκία;
Η Τουρκία γνωρίζει πως έχει χάσει το παιχνίδι στην Κυπριακή ΑΟΖ και το μόνο στο οποίο μπορεί να ελπίζει είναι να προκαλέσει αντιδράσεις στο φιλοτουρκικό μπλοκ της ΕΕ προκειμένου το ζήτημα της ΑΟΖ να γίνει αντίβαρο στο βέτο που τίθεται για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας. Επιπλέον οι Τούρκοι ασκούν πιέσεις ώστε να επιταχυνθεί η λύση του Κυπριακού με ένα ανανεωμένο σχέδιο Ανάν.
Πως αντιδρά η ΕΕ;
Οι πιέσεις των Τούρκων έχουν κάνει τη δουλειά τους στις Βρυξέλλες. Η ΕΕ εκφράζει την ανησυχία της για την κλιμάκωση της έντασης χωρίς ωστόσο να καταδικάζει την τουρκική προκλητικότητα. Όπως γράφαμε και παραπάνω η τουρκική πίεση οδήγησε το ευρωπαϊκό συμβούλιο σε μια δήλωση που μόνο ως πίεση προς την κυπριακή δημοκρατία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, συγκεκριμένα «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θεωρεί ότι είναι περισσότερο σημαντικό από ποτέ να βρεθεί συνολική λύση για την Κύπρο, προς όφελος όλων των Κυπρίων» Ακόμη πιο προκλητική ήταν η στάση του Βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον ο οποίος αναρωτήθηκε δημοσίως αν «έχει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη η Κύπρος, πριν από τη λύση του κυπριακού προβλήματος» ουσιαστικά αμφισβητώντας την κυπριακή ΑΟΖ. Η απάντηση της Άνγκελα Μέρκελ στον Ντέιβιντ Κάμερον ότι «εάν όλα τα κράτη έχουν ΑΟΖ, γιατί να μην έχει και η Κύπρος». Είναι προφανές ότι στην ΕΕ δεν υπάρχει κοινή γραμμή.
Κώστας Πλιάκος
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ
