Μετά την περίοδο της αποαποικιοποίησης
(δεκαετίες 1950 και 1960), η διατήρηση των υπαρχόντων συνόρων, σε
συνδυασμό με τη μη-ανάμειξη στα εσωτερικά ζητήματα ανεξάρτητων κρατών,
αποτέλεσε κεντρική αρχή λειτουργίας του διεθνούς συστήματος. Η κατάσταση
άρχισε να αλλάζει μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, στη δεκαετία του
1990, όταν άρχισε να γίνεται δημοφιλής στη Δύση η θεωρία της
«ανθρωπιστικής επέμβασης» και η «υποχρέωση» (responsibility to protect)
της διεθνούς κοινότητας να παρεμβαίνει σε περιπτώσεις γενοκτονίας ή
σημαντικών απειλών για την ασφάλεια πληθυσμιακών ομάδων. Πρόκειται για
μια έννοια απολύτως λογική και ορθή σε ορισμένες περιπτώσεις αλλά και
εξαιρετικά αμφιλεγόμενη σε άλλες λόγω της υποκειμενικότητας των
κριτηρίων εφαρμογής της, που ασφαλώς συνδέονται και με τα συμφέροντα των
μεγάλων δυνάμεων.
Τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (ενός εν πολλοίς τεχνητού δημιουργήματος) ακολούθησαν και ορισμένες εδαφικές αλλαγές, άλλοτε ειρηνικά, όπως με το «βελούδινο διαζύγιο» Τσεχίας και Σλοβακίας, και άλλοτε ως αποτέλεσμα (εμφύλιων) συγκρούσεων, όπως στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η σύγκρουση αυτή μας άφησε κληρονομιά και την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου ως αποτέλεσμα της ένοπλης παρέμβασης του ΝΑΤΟ. Παρά τη δήλωση της Συμμαχίας ότι η συγκεκριμένη περίπτωση δεν πρέπει να αποτελέσει προηγούμενο για άλλες εδαφικές αλλαγές, η Ρωσία αξιοποίησε (και) το προηγούμενο του Κοσόβου για να δικαιολογήσει τη στάση της στις περιπτώσεις της Νότιας Οσετίας και Αμπχαζίας αλλά και προσφάτως της Κριμαίας.
Στον 21ο αιώνα είχαμε μόνο δύο περιπτώσεις δημιουργίας νέου κράτους: το Ανατολικό Τιμόρ (2002) και το Νότιο Σουδάν (2011). Εσχάτως, όμως, παρατηρείται μια έντονη ρευστότητα σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή, που κινδυνεύει με βαλκανιοποίηση, και πιθανή αλλαγή του χάρτη σε χώρες όπως το Ιράκ, η Συρία και η Λιβύη, αλλά μελλοντικά ακόμη και η Σαουδική Αραβία. Το δε εξαιρετικά πιθανό ενδεχόμενο μετατροπής της de facto αυτονομίας του κουρδικού Βόρειου Ιράκ σε de jure ανεξαρτησία δεν μπορεί παρά να προβληματίζει έντονα άλλες χώρες της περιοχής στις οποίες διαβιούν κουρδικοί πληθυσμοί. Ο κ. Ερντογάν θεωρεί ότι η καλή σχέση με τον Μπαρζανί στο Β. Ιράκ και η συνεννόηση με τον ιστορικό ηγέτη των Κούρδων Αμπντουλάχ Οτσαλάν θα βοηθήσουν την Τουρκία να διαχειριστεί το δικό της κουρδικό ζήτημα, αλλά τέτοιου είδους εδαφικές ανακατατάξεις έχουν ενίοτε απρόβλεπτες και χαοτικές συνέπειες.
Το ενδεχόμενο αλλαγών στον πολιτικό χάρτη επεκτείνεται στην Αφρική, όπου υπάρχουν ορισμένα αδύναμα ή και αποτυχημένα κράτη, αλλά και στην Ευρώπη λόγω αυτονομιστικών τάσεων στη Σκωτία και την Καταλονία (ενώ σχετικές εξελίξεις ίσως επηρεάσουν και το Βέλγιο). Επίσης, πιθανή θεωρείται και η πλήρης ανεξαρτητοποίηση της πλούσιας σε φυσικούς πόρους Γροιλανδίας, ενώ ερωτηματικά υπάρχουν και για το μέλλον της Ουκρανίας, τις ρωσικές προθέσεις στην Υπερδνειστερία και τον αλβανικό παράγοντα στα Βαλκάνια. Η Ελλάδα δεν έχει σχετικές ανησυχίες λόγω υψηλής ομοιογένειας, αλλά ευρισκόμενη σε μια ιδιαιτέρως ασταθή γειτονιά ασφαλώς δεν έχει τίποτε να κερδίσει εάν επικρατήσει διεθνώς μια λογική νομιμοποίησης εδαφικών αλλαγών με τη χρήση βίας.
*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ
Τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (ενός εν πολλοίς τεχνητού δημιουργήματος) ακολούθησαν και ορισμένες εδαφικές αλλαγές, άλλοτε ειρηνικά, όπως με το «βελούδινο διαζύγιο» Τσεχίας και Σλοβακίας, και άλλοτε ως αποτέλεσμα (εμφύλιων) συγκρούσεων, όπως στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η σύγκρουση αυτή μας άφησε κληρονομιά και την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου ως αποτέλεσμα της ένοπλης παρέμβασης του ΝΑΤΟ. Παρά τη δήλωση της Συμμαχίας ότι η συγκεκριμένη περίπτωση δεν πρέπει να αποτελέσει προηγούμενο για άλλες εδαφικές αλλαγές, η Ρωσία αξιοποίησε (και) το προηγούμενο του Κοσόβου για να δικαιολογήσει τη στάση της στις περιπτώσεις της Νότιας Οσετίας και Αμπχαζίας αλλά και προσφάτως της Κριμαίας.
Στον 21ο αιώνα είχαμε μόνο δύο περιπτώσεις δημιουργίας νέου κράτους: το Ανατολικό Τιμόρ (2002) και το Νότιο Σουδάν (2011). Εσχάτως, όμως, παρατηρείται μια έντονη ρευστότητα σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή, που κινδυνεύει με βαλκανιοποίηση, και πιθανή αλλαγή του χάρτη σε χώρες όπως το Ιράκ, η Συρία και η Λιβύη, αλλά μελλοντικά ακόμη και η Σαουδική Αραβία. Το δε εξαιρετικά πιθανό ενδεχόμενο μετατροπής της de facto αυτονομίας του κουρδικού Βόρειου Ιράκ σε de jure ανεξαρτησία δεν μπορεί παρά να προβληματίζει έντονα άλλες χώρες της περιοχής στις οποίες διαβιούν κουρδικοί πληθυσμοί. Ο κ. Ερντογάν θεωρεί ότι η καλή σχέση με τον Μπαρζανί στο Β. Ιράκ και η συνεννόηση με τον ιστορικό ηγέτη των Κούρδων Αμπντουλάχ Οτσαλάν θα βοηθήσουν την Τουρκία να διαχειριστεί το δικό της κουρδικό ζήτημα, αλλά τέτοιου είδους εδαφικές ανακατατάξεις έχουν ενίοτε απρόβλεπτες και χαοτικές συνέπειες.
Το ενδεχόμενο αλλαγών στον πολιτικό χάρτη επεκτείνεται στην Αφρική, όπου υπάρχουν ορισμένα αδύναμα ή και αποτυχημένα κράτη, αλλά και στην Ευρώπη λόγω αυτονομιστικών τάσεων στη Σκωτία και την Καταλονία (ενώ σχετικές εξελίξεις ίσως επηρεάσουν και το Βέλγιο). Επίσης, πιθανή θεωρείται και η πλήρης ανεξαρτητοποίηση της πλούσιας σε φυσικούς πόρους Γροιλανδίας, ενώ ερωτηματικά υπάρχουν και για το μέλλον της Ουκρανίας, τις ρωσικές προθέσεις στην Υπερδνειστερία και τον αλβανικό παράγοντα στα Βαλκάνια. Η Ελλάδα δεν έχει σχετικές ανησυχίες λόγω υψηλής ομοιογένειας, αλλά ευρισκόμενη σε μια ιδιαιτέρως ασταθή γειτονιά ασφαλώς δεν έχει τίποτε να κερδίσει εάν επικρατήσει διεθνώς μια λογική νομιμοποίησης εδαφικών αλλαγών με τη χρήση βίας.
*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ
