Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους, και πάλι
(Άννα μην κλαις)
θα γυρέψουμε βερεσέ απ' τον μπακάλη.
Μιλάνε για του έθνους, ξανά, την τιμή
(Άννα μην κλαις)
στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί
Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει
(Άννα μην κλαις)
Εμένα δε με βάζουν στο χέρι
Μπέρτολτ Μπρεχτ
ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ που πέρασαν διαβάσαμε για τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που έχει προκαλέσει η κατάρρευση του αργεντίνικου πέσο, καθώς οι επενδυτές άρχισαν να εγκαταλείπουν τις αναδυόμενες αγορές, προκαλώντας προβλήματα σε οικονομίες όπως αυτή της Τουρκίας. Άλλωστε οι μνήμες από το κραχ του 2001 στην Αργεντινή είναι σχετικά πρόσφατες. Διαβάζοντας τις ειδήσεις ήρθε στο μυαλό μου οαργεντινός σκηνοθέτης Santiago Mitre. Πρόκειται για ένα νεαρό σκηνοθέτη και σεναριογράφο που απόκτησε διεθνή φήμη λόγω της πολυβραβευμένης (πρώτης) ταινίας του υπό τον τίτλο «ο φοιτητής» (Elestudiante).
ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ που πέρασαν διαβάσαμε για τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που έχει προκαλέσει η κατάρρευση του αργεντίνικου πέσο, καθώς οι επενδυτές άρχισαν να εγκαταλείπουν τις αναδυόμενες αγορές, προκαλώντας προβλήματα σε οικονομίες όπως αυτή της Τουρκίας. Άλλωστε οι μνήμες από το κραχ του 2001 στην Αργεντινή είναι σχετικά πρόσφατες. Διαβάζοντας τις ειδήσεις ήρθε στο μυαλό μου οαργεντινός σκηνοθέτης Santiago Mitre. Πρόκειται για ένα νεαρό σκηνοθέτη και σεναριογράφο που απόκτησε διεθνή φήμη λόγω της πολυβραβευμένης (πρώτης) ταινίας του υπό τον τίτλο «ο φοιτητής» (Elestudiante).
Έχοντας ως πυρήνα το Πανεπιστήμιο
του Μπουένος Άιρες και με επίκεντρο το οδοιπορικό ενός φοιτητή, ο
σκηνοθέτης διεισδύει στους λαβύρινθους του φοιτητικού συνδικαλισμού και
της πολιτικής, εγείροντας αφενός προβληματισμούς για την ιδέα της
στράτευσης των νέων, αφετέρου εκθέτοντας την αμοραλισμό του συμφέροντος
που διέπει τη σύγχρονη κοινωνία. Σε μια λοιπόν συνέντευξη με αφορμή την
ταινία του, ο Santiago Mitre διαμήνυσε, με αφοπλιστική ειλικρίνεια, πως
δεν έχει μάθει να ζει χωρίς κρίση.
Η διαπίστωση του Mitre υποδηλοί αυτό που αποκαλώ «κουλτούρα κρίσης»:
ένα δηλαδή σύστημα ανοίκειων πολιτικών όσο και κατασταλτικών μηχανισμών
ελέγχου, υποταγής και συμμόρφωσης, το οποίο μεταλλάσσεται ανάλογα
προς τις διεγέρσεις των υποσυστημάτων και τις διεργασίες της
υπεροργάνωσης και ανασύνθεσης του καπιταλιστικού οικοδομήματος εντός και
εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε αυτή τη συγκυρία της παγκοσμιοποιημένης κρίσης , η νοηματοδότηση της «κουλτούρας κρίσης» παγιώνεται και διαιωνίζεται με τη συμμορφοποίηση των κοινωνιών προς τα σημεία αναφοράς του νεοφιλελεύθερου φονταμενταλισμού. Και αυτή ακριβώς η συμμορφοποίηση παραπέμπει σε μια άλλη κατάσταση που σε παλιότερα κείμενα σε αυτήν εδώ τη στήλη προσδιόριζα ως «οργανική κυριαρχία».
Όπως στην Αργεντινή έτσι και στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου το ΔΝΤ (με τη προσωπείο ή όχι της τρόικας ) έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο όχι μόνο στην υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών αλλά και στη φτωχοποίηση των κοινωνιών. ΔΝΤ ή/και Τρόικα αποτελούν τη μηχανική για την ανασύνθεση του νεοφιλελευθερισμού και την αναδιάταξη του ιμπεριαλισμού της αποικιοκρατίας. Δεν είναι, σαφώς, μια ουδέτερη και κυρίως ορθολογική μηχανική όσο θέλει να παρουσιάζεται και να προπαγανδίζει. Τουναντίον αναδεικνύει τον πειθαναγκασμό ως το καθοριστικό αξιακό κριτήριο βάσει του οποίου οικοδομείται, μεταξύ άλλων, μια διάσπαρτη και επιμέρους οργάνωση αυταρχικής εξουσίας.
Σε αυτή τη συγκυρία της παγκοσμιοποιημένης κρίσης , η νοηματοδότηση της «κουλτούρας κρίσης» παγιώνεται και διαιωνίζεται με τη συμμορφοποίηση των κοινωνιών προς τα σημεία αναφοράς του νεοφιλελεύθερου φονταμενταλισμού. Και αυτή ακριβώς η συμμορφοποίηση παραπέμπει σε μια άλλη κατάσταση που σε παλιότερα κείμενα σε αυτήν εδώ τη στήλη προσδιόριζα ως «οργανική κυριαρχία».
Όπως στην Αργεντινή έτσι και στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου το ΔΝΤ (με τη προσωπείο ή όχι της τρόικας ) έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο όχι μόνο στην υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών αλλά και στη φτωχοποίηση των κοινωνιών. ΔΝΤ ή/και Τρόικα αποτελούν τη μηχανική για την ανασύνθεση του νεοφιλελευθερισμού και την αναδιάταξη του ιμπεριαλισμού της αποικιοκρατίας. Δεν είναι, σαφώς, μια ουδέτερη και κυρίως ορθολογική μηχανική όσο θέλει να παρουσιάζεται και να προπαγανδίζει. Τουναντίον αναδεικνύει τον πειθαναγκασμό ως το καθοριστικό αξιακό κριτήριο βάσει του οποίου οικοδομείται, μεταξύ άλλων, μια διάσπαρτη και επιμέρους οργάνωση αυταρχικής εξουσίας.
Ακόμα και μιας πειθαρχικής -για να δανειστούμε τον Foucault- εξουσίας που διά των μνημονίων αναλαμβάνει τη ρύθμιση, την επιτήρηση και τη διακυβέρνηση. Στόχος της είναι να θέσει υπό αυστηρότερο έλεγχο και πειθαρχία το βιόκοσμο, την εργασία, ακόμα και την ηθική και ψυχική μας υγεία. Μέσα από τις ερευνητικές εργασίες του Foucault μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η νεωτερική κοινωνία οδηγείται σε μια εντεινόμενη και εκτεινόμενη πειθαρχία και εκφοβισμό των πολιτών.
Οδηγείται σε κατασταλτικές συμμορφώσεις αλλά και σε εκσυγχρονισμένες
μορφές χειραγώγησης και υποτέλειας. Σε μορφώματα θεματικής υποταγής ή,
άλλως, τοξικής συναίνεσης, εκκολάπτοντας ταυτόχρονα αλλοτριωμένες
συνειδήσεις.
Αυτό εν πολλοίς είναι το περίγραμμα της κουλτούρας κρίσης. Από εκεί και μετά ανοίγεται εύκολα ο δρόμος για επικίνδυνες πολιτικές εξισώσεις του τύπου «όλοι και όλα είναι ίδια». Ανοίγεται ο δρόμος της απολιτικοποίησης, της αποιδεολογικοποίησης των προβλημάτων και, συνάμα, αποστασιοποίησης από τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Τούτων δοθέντων, δεν αποτελεί κατάπληξη πλέον ότι οι τροϊκανοί προελαύνουν μετά βαΐων και κλάδων, διαμορφώνοντας μαζί με την κυβέρνηση πιο αντικοινωνικά μέτρα. Κάπου διάβαζα ένα εύστοχο σχόλιο: το mindgame της σύγχρονης κυπριακής κρίσης είναι πολύπλοκο, ανήκει σε αυτά που απαιτούν βαθιά καλλιτεχνική - υπαρξιακή ματιά για να κατανοηθούν και επικοινωνηθούν. Σε κάθε περίπτωση, ο εκ της τρόικα εισαχθής νεο-τοκογλυφικός χρηματικός καπιταλισμός προϋποθέτει σοβαρή αποκωδικοποίηση και σε ανάγνωση και σε διάγνωση.
*Ο Κώστας Γουλιάμος είναι αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Ερευνών «Προμηθέας».
