Θα έμοιαζε οξύμωρο αν συνεχιζόταν επ'
αόριστον η σύγκρουση μεταξύ των φίλων της Βρετανίας και της Σοβιετικής
Ενωσης στην Ελλάδα ενώ ακόμα δεν είχε ηττηθεί οριστικά η Γερμανία.
Η συμφωνία της Βάρκιζας, που
υπογράφτηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1945 μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης του
Νικολάου Πλαστήρα και του ΕΑΜικού κινήματος, ήταν αποτέλεσμα της
τελικής έκβασης της μάχης του Δεκέμβρη. Η συμφωνία καθόριζε τελικά το
τέλος της αντιστασιακής δράσης και την παράδοση των όπλων των οργανώσεων
ΕΛΑΣ-ΕΛΑΝ και Εθνικής Πολιτοφυλακής, αλλά παράλληλα κατοχύρωνε την
εγκαθίδρυση ενός αστικού δημοκρατικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος που
δεν θα έμοιαζε καθόλου με το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, που
είχαν επιβάλει ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και ο Ι. Μεταξάς.
Η συμφωνία καθόριζε τελικά το τέλος της αντιστασιακής δράσης και την παράδοση των όπλων των οργανώσεων ΕΛΑΣ-ΕΛΑΝ και Εθνικής Πολιτοφυλακής Σαν αποτέλεσμα της δεκεμβριανής ήττας ο ΕΛΑΣ είχε υποχωρήσει από την Αθήνα και τον Πειραιά κατευθυνόμενος προς την επαρχία, μαζί με την ηγεσία του. Πάνω από τη μεγάλη ανθρώπινη γραμμή των υποχωρούντων, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ίπταντο κατά διαστήματα βρετανικά αεροπλάνα με επιθετικές διαθέσεις, σε μια προσπάθεια να κάμψουν ψυχολογικά τους ΕΛΑΣίτες.
Υπήρχε όμως διάθεση για εθνική συμφιλίωση;
Και στα δύο στρατόπεδα υπήρχαν δυνάμεις που ήθελαν ένα ολοκληρωτικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τον αντίπαλο.Στο χώρο της Δεξιάς υπήρχαν σοβαρές δυνάμεις που θα προτιμούσαν την ολοκληρωτική εκμηδένιση όσων στόχευαν στην ανατροπή της παλιάς καθεστηκυίας τάξης, αλλά και στην Αριστερά, όπως αναφέρει ο Γρηγόρης Φαράκος, που συμμετείχε στη σύγκρουση κατά των Βρετανών τον Δεκέμβρη, με το λόχο σπουδαστών «Λόρδος Μπάιρον»: «η συμφωνία της Βάρκιζας στην αρχή προκάλεσε θυελλώδη αντίδραση». Ο πρώτος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Αρης Βελουχιώτης, την κατήγγειλε ως προδοσία του αντιστασιακού αγώνα, που οδηγούσε τελικά στην ήττα των αντιστασιακών δυνάμεων και της επανάστασης γενικότερα.
Βέβαια, οι αντιδράσεις τής μιας πλευράς ενίσχυαν την αδιαλλαξία της άλλης.
Στις 15 Ιανουαρίου 1945 γιορτάστηκε στην Αθήνα «η απελευθέρωση της πόλης» από τον ΕΛΑΣ. Αυτόπτης μάρτυρας ήταν ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα Ζαν Μπελέν, που παρατήρησε ότι «αντί να υιοθετηθεί ένας αληθινά εθνικός χαρακτήρας» της εκδήλωσης, «σχεδόν όλη η πομπή παρατάχθηκε κάτω από τα εμβλήματα της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα». Οι ελληνικές σημαίες περιστοιχίζονταν από αγγλικές και αμερικανικές και οι νέες επιγραφές ήταν: «Ζήτω ο Τσόρτσιλ», «Ζήτω ο Σκόμπι», που αντικαθιστούσαν με τη σειρά τους την παλιότερη επιγραφή «Ζήτω ο Στάλιν».
«Το αστικό πλήθος -έγραψε ο Μπελέν- που ξεπέρασε τον τρόμο του, αλλά και πολύ λεπτεπίλεπτο για να ενσωματωθεί στην παρέλαση, αρκείτο να χειροκροτεί από τα πεζοδρόμια και τα μπαλκόνια φωνάζοντας: Οχι αμνηστία, θάνατος στους Κουκουέδες».Την ίδια μέρα, μια αντιπροσωπεία από επισήμους παρακάλεσε το στρατηγό Σκόμπι να δεχτεί τον τίτλο του επίτιμου δημότη της πόλης των Αθηνών.Αλλά και η βρετανική ηγεσία δεν ήταν στο βάθος ευχαριστημένη με τη Συμφωνία της Βάρκιζας.Είναι αξιοσημείωτο να λεχθεί ότι οι διαπραγματεύσεις για τη Συμφωνία της Βάρκιζας συνέπεσαν με τις συνομιλίες των τριών μεγάλων, Τσόρσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Διάσκεψη της Γιάλτας (3-11 Φεβρουαρίου 1945).
Εκείνο που προείχε ήταν η διατήρηση της αντιχιτλερικής συμμαχίας· στη Γιάλτα όλα έδειχναν ότι προχωρούσαν προς μια γενικότερη συμφωνία της Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης.
Θα έμοιαζε οξύμωρο αν συνεχιζόταν επ' αόριστον η σύγκρουση μεταξύ των φίλων της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ενωσης στην Ελλάδα, ενώ ακόμα δεν είχε ηττηθεί οριστικά η Γερμανία.Στην Ελλάδα, το δίλημμα της συνέχισης της σύγκρουσης ή της ειρηνικής διευθέτησης υπήρχε και στις δύο πλευρές.
Η ηγεσία του ΕΑΜ ζήτησε τη γνώμη της Σοβιετικής Ενωσης, που με τηλεγράφημά της που ελήφθη στις 15 Ιανουαρίου 1945 υπέδειξε ότι «Ελληνες και ΕΛΑΣ πρέπει να καθορίσουν τα περαιτέρω βήματά τους, ξεκινώντας από αυτή ακριβώς την κατάσταση, όχι ευνοϊκή γι' αυτούς. Δεν πρέπει να τραβήξουν το σχοινί. Αλλά να δείξουν εξαιρετική ευλυγισία χειρισμών για να διατηρήσουν όσον το δυνατόν τις δυνάμεις τους», για την πραγματοποίηση «του δημοκρατικού τους προγράμματος» σε μια μελλοντική στιγμή.Οι Βρετανοί με τη σειρά τους πρωτοστάτησαν και επέβλεψαν τις διαπραγματεύσεις για τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Ομως στο βάθος ο Τσόρτσιλ το θεωρούσε ένα πρώτο άμεσο βήμα για την οριστική εξάρθρωση του ΕΑΜικού κινήματος.
Αμέσως μετά τη Διάσκεψη της Γιάλτας στο μυαλό του Τσόρτσιλ κυριαρχούσε η Ελλάδα, όπου ετοιμαζόταν να κατευθυνθεί εκ νέου όπως τα Χριστούγεννα του 1944.Το βράδυ της 13ης Φεβρουαρίου ο Βρετανός πρωθυπουργός δείπνησε με εκπροσώπους της βρετανικής ηγεσίας. Στη διάρκεια του δείπνου ο Τσόρτσιλ «μίλησε πολύ εκτεταμένα για την ελληνική κατάσταση επιχειρηματολογώντας με πάθος για αποφασιστική στάση απέναντι στον ΕΛΑΣ».Ο Τσόρτσιλ υποστήριξε ότι «η ανακωχή» με τον ΕΛΑΣ «υπήρξε λάθος» και το καλύτερο θα ήταν «να πάρουν οι κομμουνιστές ένα μάθημα».
Ο Τσόρτσιλ επιθυμούσε να επισκεφθεί την Αθήνα για να ενισχύσει την κυβέρνηση Πλαστήρα και τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό (που είχε διοριστεί αντιβασιλιάς) ώστε «να μπορέσουν ν' ακολουθήσουν μια αποφασιστικότερη γραμμή».Οι αντιδράσεις της βρετανικής και διεθνούς κοινής γνώμης για την ένοπλη βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα τον είχαν στενοχωρήσει πολύ, αλλά εκείνος δεν το έβαλε κάτω. Ο Τσόρτσιλ επιθυμούσε ολόψυχα «να σπάσει στο ξύλο την αντιπολίτευση» στη Βρετανία και προετοιμαζόταν για ένα «νέο πιστολίδι στην Ελλάδα».
Πράγματι η βρετανική ηγεσία, από τη Γιάλτα, ενίσχυσε την κυβερνητική αδιαλλαξία να μη δοθεί γενική αμνηστία με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Η τελική φόρμουλα της συμφωνίας άφηνε ένα παραθυράκι για την ανωμαλία, καθώς ανέφερε:«Αμνηστεύονται τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από της 3ης Δεκεμβρίου (1944) μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος».Ετσι, άρχισαν να προσάπτονται κατηγορίες κατά χιλιάδων μελών και οπαδών του ΕΑΜ που κατηγορούνταν και φυλακίζονταν.Ετσι βαθμιαία η Συμφωνία της Βάρκιζας κατάντησε κενό γράμμα και η ανωμαλία έδωσε τη θέση της στην ειρήνευση.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
