Του Μάριου Ευρυβιάδη*Τουλάχιστον σε επίπεδο της ευρύτερης πληροφόρησης, μέσω του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου, επικρατεί ένα αλαλούμ αναφορικά με το ζήτημα της ύπαρξης υδρογονανθράκων στη Μεσόγειο, των αγωγών, και ποιά κατεύθυνση και μορφή, κυρίως πολιτική, θα πάρει η εκμετάλλευση του φυσικού αυτού πλούτου απο τα δικαιούχα κράτη. Λέγονται , ακούγονται και γράφονται τόσα πολλά ώστε μέσα στη πολιτική ομίχλη που δημιουργείται να "χάνεται " κυριολεκτικά η μπάλα, ο μπούσουλας και να δημιουργείται εύλογη σύγχυση στον κόσμο. Πέραν των αντικειμενικών γεγονότων ως προς την υπάρξει και σε ποιά μορφή υδρογονανθράκων και ποιές είναι οι εφικτές συνθήκες εκμετάλλευσης των, κυριαρχεί και η πολιτικό-ιδεολογική διάσταση . Είναι κυρίως η τελευταία που δημιουργεί το πρόβλημα και την σχετική σύγχυση.
Πιό συγκεκριμένα είναι ο παρουσιαζόμενος "αστάθμητος" παράγοντας, δηλαδή η συμπεριφορά και ο ρόλος της Τουρκίας, ο οποίος κατα κάποιους δεν μπορεί να εκτιμηθεί , που δημιουργεί μιά ρευστότητα η οποία δέν επιτρέπει την εκμετάλλευση, κατα την αντίληψη αυτή,του ενεργειακού πλούτου της Κύπρου χωρίς τη συναίνεση της Αγκυρας.Στο κείμενο που ακολουθεί θα προσπαθήσω να περιορίσω την ομίχλη και την σύγχυση. Και θα αρχίσω με ενα σύντομο αλλα απαραίτητο ιστορικό για τα μέχρι στιγμής δεδομένα.
Η υπάρξει ενεργειακών αποθεμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν γνωστή στους Αμερικανούς και κατα συνέπεια στις μεγάλες αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρίες απο την δεκαετία του 1950. Τότε οι Αμερικανοί χαρτογράφησαν ολόκληρο τον βυθό της Μεσογείου για στρατηγικούς λόγους. Προγραμμάτιζαν να αναπτύξουν στην Ανατολική λεκάνη της Μεσογείου του υποβρύχιου στρατηγικού τους όπλου, των πυρηνικων πυραύλων Πολάρις, στα ομώνυμα υποβρύχια. Η πρώτη γενειά των υποβρυχίων αυτών, με επιχειρησιακό βεληνεκές 800 περίπου ναυτικών μιλίων, αναπτύχθηκε απο βάσεις στη Ισπανία στην Ανατολική Μεσόγειο, κυριολεκτικά κάτω απο την Κύπρο. Στρατηγικός τους στόχος ήταν να πλήξουν τις βιομηχανικές περιοχές της Σοβιετικής Ενωσης νοτίως της Μόσχας. Η ανάπτυξη διήρκεσε απο τα τέλη του 1950 μέχρι τα τέλη τις δεκαετίας του 1960 και αποτελούσε κορυφαίο γεγονός του Ψυχρού Πολέμου με οτι αυτο συνεπάγεται .Μαζί με τη χαρτογράφηση και ανάπτυξη των Πολάρις, οι Αμερικάνοι εντόπισαν και την ύπαρξει των πλουσίων ενεργειακών κοιτασμάτων τα οποία , ωστόσο, δεν τους ενδιέφεραν διότι υπήρχε τόυε πληθώρα παυφθηνού πετρελαίου στη Μέση Ανατολή και στις ΗΠΑ.
Η σύγχρονη, σημερινή φάση, άρχισε με την ανακάλυψη κοιτασμάτων στις εκβολές του Νείλου στην Αίγυπτο που για μεγάλο χρονικό διάστημα μομοπωλούσαν το ενδιαφέρον τροφοδοτώντας μάλιστα, μέσω αγωγών, και τους Ισραηλινούς. Ανακαλύψεις υγραερίου περιορισμένων ποσοτήτων έγινε στα χωρικά ύδατα του Ισραήλ και της Γάζας το 1999. Αλλά ηταν δέκα χρόνια αργότερα , το 2009-10, που εντοπίσθηκαν τα γιγαντιαία κοιτάσματα υγραερίου στο Ισραήλ ( Ταμάρ και Λεβιάθαν αντίστοιχα ) και στη Κύπρο στο αλίπεδο Αφροδίτη το 2011 και τα οποία άλλαξαν τα δεδομένα .Τον Μάρτιο του 2010, κατα τις εκτιμήσεις του U.S. Geological Survey υπήρχαν, στη Λεκάνη της Λεβαντίνης ( Γάζα, Ισραήλ , Λίβανος, Συρία , Κύπρος) υπήρχαν1.7 δις βαρέλια πετρελαίου και 3.45 τρις κυβικά μέτρα (tcm) υγραερίου . Οι ποσότητες αυτές είναι "ασύλληπτες " με κάθε μέτρο. Και σε αυτές δεν λογαριάζεται ο πλούτος στα χωρικά ύδατα της Αιγύπτου .
Οι παραπάνω εκτιμήσεις θεωρούνται συντηρητικές. Αλλά οοπως όλοι γνωρίζουμε , το γεγονός της ύπαρξης τους εισήγαγε ενα ανατρεπτικό παράγοντα στην εξίσωση της ισορροπίας ισχύος στη περιοχή . Πιο συγκεκριμένα , και σε ότι αφορά στην Κύπρο, εισήγαγε ενα πολιτικά αναπάντεχο παράγοντα ο οποίος, μαζί με την ένταξη της Κύπρου στη ΕΕ το 2004 και τις πρόσφατες ανατρεπτικές αλλαγές στον Αραβικό κόσμο , ενίσχυσαν την διαπραγματευτική διεθνή θέση της Κύπρου και, κατα επέκταση, εναντίον της βουλιμικής Τουρκίας.Ωστόσο , και εδώ βρίσκεται κατά τη δική μου εκτίμηση το κλειδί των μελλοντικών εξελίξεων, η διαπραγματευτική θέση της Κύπρου θα παρέμενε περιορισμένη και πιθανότατα πολιτικα αναποτελεσματική , χωρίς μιά ακόμη στρατηγική ανατροπή στην περιοχή . Αναφέρομαι στη πολιτική ρήξη ανάμεσα σε Τουρκία και Ισραήλ.
Μελετώ επισταμένα εδώ και δεκαετίες τις πολυσύνθετες σχέσεις ανάμεσα στις δυο αυτές χώρες και έχω δημοσιεύσει εκτεταμένα ερευνητικά κείμενα σε επιστημονικά περιοδικά του εξωτερικού. Δεκάδες κείμενα μου εχουν επισης δημοσιευθεί στον Κυριακάτικο Φιλελεύθερο. Αμεσα σχετικά υπήρξαν και τα δυο πρόσφατα κείμενα, "Οι Αγωγοί της Τουρκικής Ειρήνης, Φιλελεύθερος 21/6/13 και "Που το Πάει το Ισραήλ", 14/4/13.
Στις αναλύσεις μου έχω τεκμηριώνει οτι απο τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948 μέχρι και την άνοδο των Ισλαμιστών του Ερτογάν στην εξουσία στις αρχές του 2000, λειτουργούσε ανάμεσα στις δυο χώρες, με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον , ένας στρατηγικός άξονας. Ως αποτέλεσμα η Τουρκία διατηρούσε βέτο στην πολιτική του Ισραήλ σε ζητήματα που η Αγκυρα θεωρούσε ζωτικά. Μπορεί αυτό να ακούγεται παράξενα σε ορισμένους που πιστεύουν οτι το Ισραήλ ελέγχει τα πάντα. Αλλά απο τη δικη μου έρευνα αυτό ειναι διαπιστωμένο . Έχω επιπλέον και λόγω υπηρεσίας μου στη Πρεσβεία της Κύπρου στη Ουάσιγκτον τη δεκαετία του 1980, ζήσει έμπρακτα την λειτουργία του Τούρκο-Ισραηλινού άξονα και τις αρνητικές συνέπειες του κατά τα συμφέροντα του ελληνισμού. ( Γενικότερα ως προς το πώς λειτουργούσε το Ισραήλ ως υποτελής της Αγκυρας οι ενδιαφερόμενοι παραπέμπονται στο έργο του Αμίκαμ Ναχμάνι, Ισραήλ, Τουρκία και Ελλάδα: Ταραγμένες Σχέσεις στη Ανατολική Μεσόγειο, Παπαζησης 2003).
Η ρήξη Τουρκίας και Ισραήλ προέκυψε λόγω της αυτονόμησης της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και των ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών της Αγκυρας που έχουν τις καταβολές τους πρίν τη επικράτηση του πολιτικού Ισλάμ . Κορυφώθηκαν ωστόσο επι πρωθυπουργίας Ερτογάν και με αφορμή το αιματηρό επεισόδιο Μαβί Μαρμαρά του 2010. Το επεισόδιο αυτο σηματοδοτούσε την πολιτική βούληση της Αγκυρας να ταπεινώσει και να ευνουχήσει πολιτικά και δημόσια το Ισραήλ, αφαιρώντας του έτσι την δυνατότητα επιλογών σε ζωτικά για αυτό,ζητήματα. Η έκδηλη αυτή προσπάθεια της Αγκυρας να ηγεμονεύσει στην Ανατολική Μεσόγειο, υπαγορεύοντας πολιτικές οχι μόνο επι της Κύπρου αλλα και επι του Ισραήλ, έφερε την γεωπολιτικά αναπόφευκτη ρήξη μεταξύ Αγκυρας και Ιερουσαλήμ . Ανοιξε ταυτόχρονα και στρατηγικό διάλογο μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ .
Η μέχρι τότε τουρκόλαγνη ισραηλινή ελίτ συνηδειτοποίησε ότι τα αίτια της ρήξης ήταν βαθύτερα και υπαρξιακά για το Ισραήλ και δεν ήταν απλά συνέπεια της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας ενός ηγέτη-- του ισλαμιστή Ερτογάν. Αυτο επέτρεψε τη συνομολόγησει της δεσμευτικής και παγκόσμιου ενδιαφέροντος και σημασίας συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την χάραξη των ορίων στην αναμεταξύ τους Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
Ο στρατηγικός αυτός διάλογος συνεχίστηκε στο υψηλότερο δυνατο επίπεδο και διευκόλυνε και τη ανάπτυξη εξίσου συμαντικών σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Αθήνας. Η ανάπτυξη της τριγωνικής αυτής σχέσης εκφράσθηκε πριν λίγες μέρες με τη πανηγυρική συνομολόγησει μνημονίου μεταξύ των τριων κρατών που στοχεύει στη ενεργειακή αυτάρκεια και τη μελλοντική συνεργασία για τροφοδοσία της ΕΕ απο το ενεργειακό πλεόνασμα των τριων κρατών.
Λόγω κα των συναφών εξελίξεων στη περιοχή και του γεγονότος ότι το περιβόητο στρατηγικό βάθος της Τουρκίας αποδεικνύεται καθημερινά ρηχό αν οχι ανύπαρκτο, η αργά αλλα σταθερά αναπτυσσόμενη σχέση ανάμεσα σε Ιερουσαλήμ , Λευκωσια και Αθήνα προσφέρει το ζητούμενο της σταθερότητας στη περιοχή και ενα αξιόπιστο συνομιλητή για την ΕΕ και τους διεθνείς οικονομικούς δρώντες. Προδιαγράφει ταυτόχρονα και την μελλοντική πορεία των γεγονότων στο προκείμενο ζήτημα.
Εναπόκειται λοιπόν στη πολιτική ωριμότητα αυτών που στις τρει χώρες διαχειρίζονται την τριγωνική αυτή σχέση να τη ενισχύσουν και να την αρματώσουν πολιτικά ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις , στη δοκιμασία του χρόνου και κυρίως την αποφύγει των πειρασμών του εύκολου κέρδους και των πολιτικάντικων πανυγυρισμών.
Θα υπάρξουν σίγουρα προκλήσεις εκ μέρους της Τουρκίας η οποία αναγνωρίζει οτι οι πολιτικές της επιλογές και η συνεχής ρευστότητα δεν την ευνοούν διότι αναδεικνύουν καθημερινά την εναλλακτική στρατηγική σημασία των διμερών σχέσεων Κύπρου Ισραήλ οπως και αυτών με την Ελλάδα. Οι προκλήσεις αυτές μπορούν να τύχουν αποτελεσματικής διαχείρισης και να εξουδετερωθούν . Εξυπακούεται όμως σε ότι αφορά στην Κύπρο που φαινομενικά αποτελεί τον αδύνατο κρίκο στη ανάπτυξη της τριμερούς αυτής σχέσης, η συνειδητοποίηση οτι για να είσαι παίκτης στο διεθνές σύστημα και να προστατεύεις ετσι την ελευθερία και τη αξιοπρέπεια των πολιτών του κράτους και να συνομολογείς διακτατικές συμφωνίες, απαιτείται να διατηρείς ως κόρην οφθαλμού τη υπόσταση σου ως υποκείμενο του διεθνού συστήματος και οχι να λειτουργείς ως αντικείμενο του ή αλλιώς ως κλωτσοσκούφι. Η χειρότερα να επιχειρείς εσύ ως κυβέρνηση να αυτοκαταργηθείς ακολουθούντας πολιτικές άσχετες με τις δομές και τις λειτουργείες της διεθνούς πολιτικής, χάρις ευσεποθισμών , ιδεοληπτικών πεποιθήσεων και ραγιαδισμού .
* Ο Μάριος Ευρυβιάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
