Οι κοινωνικές ταραχές στη Βραζιλία φέρνουν στην επιφάνεια ένα
σημαντικό θεωρητικό ερώτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα των
Διεθνών Σχέσεων τα τελευταία χρόνια. Η ανάδυση μιας νέας μορφής
πολικότητας στο διεθνές σύστημα ανοίγει το κεφάλαιο της πολυπολικότητας.
Οπως έχω αναφερθεί ξανά στο συγκεκριμένο ζήτημα, ο συστημικός
ανταγωνισμός για το επόμενο χρονικό διάστημα θα εξελιχθεί μεταξύ των
Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής -νικητής του Ψυχρού Πολέμου και
ατμομηχανή πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής ανάπτυξης του δυτικού
κόσμου- και των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική).
Πώς είναι δυνατόν όμως, θα αναρωτηθεί ο προσεκτικός αναγνώστης, κράτη που έχουν σημαντικά εσωτερικά ζητήματα να μπορέσουν να ανταγωνιστούν τις ΗΠΑ; Το ερώτημα είναι ορθολογικό και οφείλει να λάβει μια τεκμηριωμένη απάντηση.
Το ινδικό πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει σημαντικές δυσλειτουργίες εξαιτίας της διαφθοράς, του νεποτισμού και των γεωγραφικών ανισομερειών που μεταφράζονται σε εσωκοινωνική ετερογένεια.
Το ίδιο και η Ρωσία με τα σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, με τη διαιώνιση του προβλήματος του καυκάσιου τζιχαντισμού, με την αδυναμία της Ρωσίας να εδραιώσει την οικονομική της παρουσία αλλά και τη στρατηγική της αύρα σε περιοχές έξω του στενού ρωσικού - ευρασιατικού κύκλου κ.ά.
Ανάλογα ζητήματα αντιμετωπίζει και η Κίνα. Η περιβαλλοντική μόλυνση που αντιμετωπίζουν τα κινεζικά αστικά κέντρα μειώνει το προσδόκιμο της ζωής, υποβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο και αυξάνει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης. Το στοιχείο αυτό σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο αναδεικνύει ένα κομβικό ζήτημα κοινωνικής τριβής και απώλειας υλικών και άυλων συντελεστών ισχύος.
Το πρόβλημα αυτό, σε συνδυασμό με τη σημαντική ενεργειακή εξάρτηση της Κίνας σε επίπεδο υδρογονανθράκων και το διαιωνιζόμενο ζήτημα των Ουιγούρων στην αυτόνομη κινεζική επαρχία Xinjiang αλλά και την προβληματική σχέση μεταξύ Πεκίνου και των ισλαμικών θυλάκων εκτός της επαρχίας Xinjiang και σε άλλα σημεία του βορειοδυτικού τμήματος του κράτους (π.χ. Gansu, Ningxia), οικοδομεί ένα ασταθές μεσοπρόθεσμο πλαίσιο.
Η περίπτωση της Βραζιλίας με την de-facto πολιτική διαφθορά, το τεράστιο κοινωνικό ζήτημα των φαβελών που συνεχίζουν να λειτουργούν αυτόνομα στο εσωτερικό του κράτους, αλλά και με ένα προβληματικό αναπτυξιακό μοντέλο, παράγει σημαντικές ενδοκρατικές δυσλειτουργίες, ενώ και η περίπτωση της Νότιας Αφρικής κυρίως στο επίπεδο της μετα-Μαντέλα εποχής στο εσωτερικό του Κόμματος του Αφρικανικού Κογκρέσου παρουσιάζει κι αυτή σημαντικές αρρυθμίες. Για ποιο λοιπόν νέο πολυπολικό σύστημα μιλάμε, όταν οι νέοι πόλοι εμφανίζουν διακριτά και σημαντικά εσωτερικά ζητήματα σε πολλές πτυχές της οντολογικής τους συγκρότησης;
Ο ανταγωνισμός στη νέα πολυπολική συστημική σύνθεση σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως μια κανονιστική συνέχεια σε ποιοτικό επίπεδο αυτού που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Ενώ κάποιοι από τους νέους πόλους θα ανταγωνιστούν με σφοδρότητα τις ΗΠΑ σε όλα τα επίπεδα (ανταγωνισμός σκληρής και ήπιας ισχύος), κάποιοι άλλοι πόλοι θα επιδιώξουν συνεργασία με τις ΗΠΑ με όρους διακριτής σύνθεσης ή θα αναζητήσουν ακόμα και τη δημιουργία συνθηκών αυξημένης αλληλεξάρτησης ενισχύοντας τη συστημική αναζήτηση ισχύος με κάθε τρόπο, επικυρώνοντας τη διαχρονική άποψη του Νicholas Spykman σχετικά.
Η νέα πολυπολική δομή κάνει πιο πολύπλοκο το διεθνές σκηνικό, γιατί ενώ από τη μια αυξάνει τις περιπτώσεις δυνητικού οικονομικού, πολιτισμικού και στρατιωτικού ανταγωνισμού ταυτοχρόνως δίνει την ευκαιρία και για νέες μορφές διακρατικών συνθέσεων και συμμαχιών, που σε καμία περίπτωση δεν μειώνουν τις συστημικές αναταράξεις αλλά αντιθέτως τις εμβαθύνουν και τις ποιοτικοποιούν
. Αν προστεθεί επίσης στους νέους πόλους και η επίδραση των «έξυπνων κρατών», π.χ. του Ισραήλ (ή ακόμα και της Ελλάδας υπό την προϋπόθεση σχεδιασμού και εφαρμογής μιας νέας υψηλής στρατηγικής που θα την απομακρύνει από το σημερινό τέλμα κάνοντας ορθολογική χρήση του συνόλου των συντελεστών ισχύος που αυτή διαθέτει), τότε είναι εμφανές ότι ζούμε σε εξαιρετικά ενδιαφέροντες καιρούς.
Σπύρος Ν. Λίτσας
Πώς είναι δυνατόν όμως, θα αναρωτηθεί ο προσεκτικός αναγνώστης, κράτη που έχουν σημαντικά εσωτερικά ζητήματα να μπορέσουν να ανταγωνιστούν τις ΗΠΑ; Το ερώτημα είναι ορθολογικό και οφείλει να λάβει μια τεκμηριωμένη απάντηση.
Το ινδικό πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει σημαντικές δυσλειτουργίες εξαιτίας της διαφθοράς, του νεποτισμού και των γεωγραφικών ανισομερειών που μεταφράζονται σε εσωκοινωνική ετερογένεια.
Το ίδιο και η Ρωσία με τα σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, με τη διαιώνιση του προβλήματος του καυκάσιου τζιχαντισμού, με την αδυναμία της Ρωσίας να εδραιώσει την οικονομική της παρουσία αλλά και τη στρατηγική της αύρα σε περιοχές έξω του στενού ρωσικού - ευρασιατικού κύκλου κ.ά.
Ανάλογα ζητήματα αντιμετωπίζει και η Κίνα. Η περιβαλλοντική μόλυνση που αντιμετωπίζουν τα κινεζικά αστικά κέντρα μειώνει το προσδόκιμο της ζωής, υποβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο και αυξάνει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης. Το στοιχείο αυτό σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο αναδεικνύει ένα κομβικό ζήτημα κοινωνικής τριβής και απώλειας υλικών και άυλων συντελεστών ισχύος.
Το πρόβλημα αυτό, σε συνδυασμό με τη σημαντική ενεργειακή εξάρτηση της Κίνας σε επίπεδο υδρογονανθράκων και το διαιωνιζόμενο ζήτημα των Ουιγούρων στην αυτόνομη κινεζική επαρχία Xinjiang αλλά και την προβληματική σχέση μεταξύ Πεκίνου και των ισλαμικών θυλάκων εκτός της επαρχίας Xinjiang και σε άλλα σημεία του βορειοδυτικού τμήματος του κράτους (π.χ. Gansu, Ningxia), οικοδομεί ένα ασταθές μεσοπρόθεσμο πλαίσιο.
Η περίπτωση της Βραζιλίας με την de-facto πολιτική διαφθορά, το τεράστιο κοινωνικό ζήτημα των φαβελών που συνεχίζουν να λειτουργούν αυτόνομα στο εσωτερικό του κράτους, αλλά και με ένα προβληματικό αναπτυξιακό μοντέλο, παράγει σημαντικές ενδοκρατικές δυσλειτουργίες, ενώ και η περίπτωση της Νότιας Αφρικής κυρίως στο επίπεδο της μετα-Μαντέλα εποχής στο εσωτερικό του Κόμματος του Αφρικανικού Κογκρέσου παρουσιάζει κι αυτή σημαντικές αρρυθμίες. Για ποιο λοιπόν νέο πολυπολικό σύστημα μιλάμε, όταν οι νέοι πόλοι εμφανίζουν διακριτά και σημαντικά εσωτερικά ζητήματα σε πολλές πτυχές της οντολογικής τους συγκρότησης;
Ο ανταγωνισμός στη νέα πολυπολική συστημική σύνθεση σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως μια κανονιστική συνέχεια σε ποιοτικό επίπεδο αυτού που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Ενώ κάποιοι από τους νέους πόλους θα ανταγωνιστούν με σφοδρότητα τις ΗΠΑ σε όλα τα επίπεδα (ανταγωνισμός σκληρής και ήπιας ισχύος), κάποιοι άλλοι πόλοι θα επιδιώξουν συνεργασία με τις ΗΠΑ με όρους διακριτής σύνθεσης ή θα αναζητήσουν ακόμα και τη δημιουργία συνθηκών αυξημένης αλληλεξάρτησης ενισχύοντας τη συστημική αναζήτηση ισχύος με κάθε τρόπο, επικυρώνοντας τη διαχρονική άποψη του Νicholas Spykman σχετικά.
Η νέα πολυπολική δομή κάνει πιο πολύπλοκο το διεθνές σκηνικό, γιατί ενώ από τη μια αυξάνει τις περιπτώσεις δυνητικού οικονομικού, πολιτισμικού και στρατιωτικού ανταγωνισμού ταυτοχρόνως δίνει την ευκαιρία και για νέες μορφές διακρατικών συνθέσεων και συμμαχιών, που σε καμία περίπτωση δεν μειώνουν τις συστημικές αναταράξεις αλλά αντιθέτως τις εμβαθύνουν και τις ποιοτικοποιούν
. Αν προστεθεί επίσης στους νέους πόλους και η επίδραση των «έξυπνων κρατών», π.χ. του Ισραήλ (ή ακόμα και της Ελλάδας υπό την προϋπόθεση σχεδιασμού και εφαρμογής μιας νέας υψηλής στρατηγικής που θα την απομακρύνει από το σημερινό τέλμα κάνοντας ορθολογική χρήση του συνόλου των συντελεστών ισχύος που αυτή διαθέτει), τότε είναι εμφανές ότι ζούμε σε εξαιρετικά ενδιαφέροντες καιρούς.
Σπύρος Ν. Λίτσας
