Από το 2011 οι εξελίξεις στη γεωστρατηγική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου είναι κυριολεκτικά καταιγιστικές, ακόμη και για τα δεδομένα μιας περιοχής που ήταν για πολλά χρόνια συνώνυμη με τους όρους ρευστότητα, αστάθεια και εστία ανάφλεξης. Οι αραβικές εξεγέρσεις έχουν προκαλέσει αλλαγή καθεστώτος σε Τυνησία, Αίγυπτο, Λιβύη και, εν μέρει, στην Υεμένη, εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, συγκρούσεις στο Μπαχρέιν και εντάσεις διαφόρων μορφών στην Ιορδανία, το Μαρόκο, τον Λίβανο και τη Σαουδική Αραβία.
Το σεισμικό ρήγμα στην περιοχή έχει ενεργοποιηθεί και θα προκαλέσει πρόσθετες δονήσεις, άγνωστης έντασης και επικέντρου. Ταυτόχρονα, το Παλαιστινιακό βρίσκεται σε ύφεση όσον αφορά τον ανταγωνισμό Φατάχ και Χαμάς, αλλά σε πλήρες αδιέξοδο στο πεδίο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων Ισραήλ-Παλαιστινίων. Υπάρχουν σημαντικές εξελίξεις στο κουρδικό ζήτημα, τόσο στην Τουρκία όσο και στο Ιράκ. Το δε ζήτημα του Ιράν έχει εισέλθει σε μια περίοδο κρίσιμων διαπραγματεύσεων, υπό το φως των κυρώσεων, των εσωτερικών πολιτικών διεργασιών στην Τεχεράνη και των ισραηλινών απειλών για «στρατιωτική λύση».
Η γαλλοβρετανικής έμπνευσης επέμβαση στη Λιβύη, με την υποστήριξη και αραβικών κρατών, φαίνεται ότι εξάντλησε την όποια διάθεση για στρατιωτικές επεμβάσεις είχε απομείνει μετά το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ετσι, όλα δείχνουν ότι ο λαός της Συρίας θα πληρώσει ακόμα μεγαλύτερο τίμημα μέχρι τον τερματισμό της εμφύλιας σύρραξης, με πιθανότερο σενάριο την κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ και εξαιρετικά αβέβαιη την επόμενη ημέρα (γεγονός που συνέβαλε και στην προσπάθεια μερικής έστω επαναπροσέγγισης Τουρκίας-Ισραήλ). Ο δε ανταγωνισμός Σουνιτών-Σιιτών, με Τουρκία-Σ. Αραβία-Κατάρ σε ηγετικό ρόλο στη μια πλευρά, ενδεχομένως θα καθορίσει τις περιφερειακές ισορροπίες.
Πώς κινούνται οι μεγάλοι παίκτες στην περιοχή; Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντέδρασε θετικά σε αυτό που εξέλαβε ως κύμα εκδημοκρατισμού του αραβικού κόσμου, αλλά πλέον προβληματίζεται καθώς γρήγορα έγινε σαφές ότι τα ισλαμικής ιδεολογίας πολιτικά κινήματα -μετριοπαθή ή μη- αναδεικνύονται σε κυρίαρχες δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή. Με μια αποδυναμωμένη Νότια Ευρώπη, η Ε.Ε. προσπαθεί να χαράξει μεσογειακή πολιτική με περιορισμένη ήπια ισχύ, επιρροή και αυτοπεποίθηση.
Η Ρωσία αισθάνεται εξαπατημένη από τη δυτική επέμβαση στη Λιβύη και παίζει ένα παιχνίδι πόκερ για γερούς παίκτες στη Συρία, σε μια προσπάθεια διατήρησης της επιρροής και ρόλου της στην περιοχή.
Η Κίνα αναβαθμίζει με αργούς ρυθμούς την παρουσία της σε μια περιοχή που ορθώς θεωρείται ακόμη ελεγχόμενη από τις ΗΠΑ (που παραμένουν κεντρικός ρυθμιστικός παράγοντας), αλλά εμφανίζει πρώιμα στοιχεία πολυπολισμού. Το ειδικό βάρος της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή παραμένει σημαντικό και η εξωτερική πολιτική της εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από μια σχετική «αλαζονεία της ισχύος». Στο πλαίσιο αυτό προσπαθεί να καθορίσει τις εξελίξεις σε θέματα συμμαχιών, θαλασσίων ζωνών και ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η δε Ελλάδα παραμένει απούσα. Κατανοητό σε ένα βαθμό, αλλά οφείλουμε να διεκδικήσουμε κάποιο -έστω περιορισμένο- ρόλο μέσω συνεργασίας με το Ισραήλ, παραδοσιακών σχέσεων με τον αραβικό κόσμο, ή στο πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. ή των ΗΠΑ.
*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
