Το χειμώνα στη Μόσχα το κρύο είναι
τσουχτερό αλλά αυτό δεν εμποδίζει να πραγματοποιηθεί μια ιδιαίτερα
σημαντική συνάντηση τον Ιανουάριο του 1950 στο Κρεμλίνο με μεγάλη
μυστικότητα.
Ζαχαριάδης, Χότζα, Στάλιν, στο Κρεμνλίνο το '50, θύτες και θύματα σε μια σκοτεινή ψυχροπολεμική υπόθεση
Από σοβιετικής πλευράς συμμετέχουν ο αρχηγός της Σοβιετικής
Ενωσης Ιωσήφ Στάλιν, ο Μολότοφ και ο Μαλενκόφ. Εκ μέρους των Αλβανών
κομμουνιστών παρευρίσκεται ο αρχηγός της Αλβανίας Ενβέρ Χότζα και ο
στενός συνεργάτης του, Μεχμέτ Σέχου. Ο τρίτος συμμετέχων στη σύσκεψη
είναι η ηγεσία του ΚΚΕ, που την εκπροσωπούν ο Νίκος Ζαχαριάδης και ο
Δημήτρης Παρτσαλίδης.
Ο Εμφύλιος στην Ελλάδα έχει τελειώσει. Το φιλοσοβιετικό στατόπεδο που με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε παρουσιαστεί πανίσχυρο στα Βαλκάνια, τώρα, στις αρχές του 1950, μοιάζει αποδυναμωμένο. Ο Τίτο βρίσκεται σε ανοιχτή σύγκρουση με τον Στάλιν και η Γιουγκοσλαβία έχει αποσκιρτήσει από το σοβιετικό μπλοκ.
Τα Βαλκάνια
Στην Ελλάδα το ΚΚΕ έχει ηττηθεί στην ένοπλη σύγκρουση και έχει τεθεί εκτός νόμου. Η Αλβανία είναι περικυκλωμένη από την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία χωρίς πλέον να έχει εδαφική πρόσβαση με τις συντροφικές χώρες, απομονωμένη από το σοβιετικό μπλοκ. Η επίσημη ελληνική πλευρά διεκδικεί σταθερά τη Βόρειο Ηπειρο. Υποψίες εκδηλώνονται και για τον αρχηγό του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδη, ο οποίος έχει διατυπώσει κάποιες απόψεις που δημιουργούν τουλάχιστον σκεπτικισμό. Κατ' αρχάς ο αρχηγός του ΚΚΕ έχει αγνοήσει ώς ένα βαθμό τη συμβουλή του Μολότοφ για συμμετοχή του κόμματος στις εκλογές του 1946.
Εχει διατυπώσει τη θεωρία των δύο πόλων, που εκφράζει τη θέση ότι η Ελλάδα θα πρέπει να ελιχθεί μεταξύ της Αγγλίας ως θαλάσσιας μεσογειακής δύναμης και της Ρωσίας ως δύναμης με προσβάσεις στο βαλκανικό χώρο. Η θέση αυτή θύμιζε τις επιλογές του Τίτο. Από την άλλη πλευρά ο Ζαχαριάδης είχε σταθεί στο πλευρό της ΕΣΣΔ σε κάθε μεγάλη διαμάχη. Αυτός ο διχασμός ανάμεσα στις τάσεις ανεξαρτησίας και τη δογματική πίστη στη Σοβιετική Ενωση θ' ακολουθήσει τον Ζαχαριάδη σε όλη του τη ζωή. Τώρα όμως στο Κρεμλίνο οι Σοβιετικοί θα ξεκαθάριζαν τους λογαριασμούς τους μαζί του.
Το νέο πουλέν
Ο άνθρωπος που θα έριχνε ευθείες βολές εναντίον της γραμμής του ΚΚΕ στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου θα ήταν ο Ενβέρ Χότζα, το νέο πουλέν του Στάλιν στα Βαλκάνια μετά το θάνατο του Δημητρόφ (1949), την αποσκίρτηση του Τίτο και την καχυποψία για τον Ζαχαριάδη. Ο Χότζα από την πρώτη στιγμή της ομιλίας του στο Κρεμλίνο άρχισε να ρίχνει ευθείες βολές κατά της «οπορτουνιστικής γραμμής» της ηγεσίας του ΚΚΕ, κάνοντας έντονη κριτική στη Συμφωνία της Βάρκιζας, στη λάθος τακτική του ελληνικού κόμματος στον Εμφύλιο κ.ά.Ολα έδειχναν ότι η διατύπωση της σκληρής κριτικής του είχε τη σφραγίδα της σοβιετικής έγκρισης.
Καθώς η σύσκεψη έφτανε στο τέλος της ξαφνικά παρενέβη ο Μολότοφ και απευθυνόμενος στον Ζαχαριάδη είπε: «Εχω κάτι να σας δηλώσω, σύντροφε Νίκο. Η Κεντρική Επιτροπή του Σοβιετικού Κόμματος έλαβε από κάποιο σύντροφό σας επιστολή που υποστηρίζει πως ο Νίκος Ζαχαριάδης είναι πράκτορας των Αγγλων. Δεν προτιθέμεθα να φέρουμε στο φως αυτό το ζήτημα, αλλά ούτε και μπορούμε να το κρατήσουμε μυστικό χωρίς να σας ενημερώσουμε... Να η επιστολή, ποια είναι η γνώμη σας;».
Ο Ζαχαριάδης διατήρησε την ψυχραιμία του και απάντησε όσο γίνεται πιο πειστικά απορρίπτοντας τις κατηγορίες που του είχε προσάψει στο γράμμα που είχε συντάξει ο Μάρκος Βαφειάδης. Με το τέλος της απάντησης του Ζαχαριάδη πήρε το λόγο ο Στάλιν, που δήλωσε καθησυχαστικά: «Είναι ξεκάθαρο, κι αυτό το ζήτημα έχει τακτοποιηθεί. Λοιπόν τελειώσαμε». Πολλά χρόνια αργότερα, λίγο πριν αυτοκτονήσει, το 1973, ο Ζαχαριάδης θ' αναθυμηθεί τη σύσκεψη στο Κρεμλίνο και θα γράψει: «Αν, όταν ανύποπτος άκουσα που μου διάβασαν το γράμμα του Βαφειάδη, τα 'χανα έστω και λίγο, θα μου το παίρναν το κεφάλι. Τότε αμέσως έγραψα στον Στάλιν και ζήτησα να φύγω απ' το πόστο μου.Είπε όχι».
Ο αρχηγός του ΚΚΕ γνώριζε το κλίμα καχυποψίας της σταλινικής περιόδου και δεν αμφέβαλε ότι το θέμα δεν θα περνούσε εύκολα απαρατήρητο παρ' όλες τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου.
Μετά το τέλος της σύσκεψης η ελληνική αντιπροσωπεία παρέμεινε στη Μόσχα. Ενώ ο Ζαχαριάδης έκανε ιατρικές εξετάσεις, οι Σοβιετικοί προσέγγισαν διακριτικά τον Παρτσαλίδη δείχνοντας έτσι ότι έδιναν κάποια βάση στο γράμμα του Βαφειάδη.
Ο Παρτσαλίδης απέκλεισε την άποψη περί προδοσίας, αλλά δεν απέκλεισε ότι υπήρχαν σκιές στην πολιτική Ζαχαριάδη. Σε ερώτημα του υπογραφόμενου αν ο Παρτσαλίδης ενημέρωσε τον Ζαχαριάδη για τις συνομιλίες του με τους Σοβιετικούς εκείνος απάντησε: «Τα είπα στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματός μας, όπως άλλωστε το δήλωσα και στους Σοβιετικούς ότι τη γνώμη μου και τις σκέψεις μου για τον Ζαχαριάδη θα τις εκθέσω στην Κεντρική μας Επιτροπή» («Ε» 8.2.1980).
Το θέμα της πρακτορολογίας λειτούργησε αποσυνθετικά και αυτοκαταστροφικά στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος της σταλινικής περιόδου. Εντιμοι άνθρωποι κατηγορήθηκαν ως πράκτορες, στην ΕΣΣΔ ή στους κόλπους του ΚΚΕ. Ισχυσε το «ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του». Αλλά στη συνάντηση του Ιανουαρίου 1950 στη Μόσχα φάνηκε καθαρά ο ηγεμονικός ρόλος της σοβιετικής ηγεσίας. Ο Στάλιν, που συνομιλούσε περί την Ελλάδα με τους Δυτικούς ερήμην και εν αγνοία των Ελλήνων κομμουνιστών, τώρα έδινε μαθήματα επαναστατικής αδιαλλαξίας. Για τη Συμφωνία της Βάρκιζας ο Στάλιν είπε: «Ηταν λάθος, δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα». Ο Ζαχαριάδης απάντησε ότι ο ΕΛΑΣ «δεν παρέδωσε όλα τα όπλα» και ο Παρτσαλίδης πρόσθεσε ότι υπήρχε και η υπόδειξη του Δημητρόφ από τη Μόσχα, που συνιστούσε μετριοπάθεια. Η σοβιετική ηγεσία σάστισε για λίγο και ο Στάλιν υπέδειξε σε κάποιους υπαλλήλους να ψάξουν για να του φέρουν το τηλεγράφημα Δημητρόφ, όμως εκείνοι δεν το έβρισκαν. Εν πάση περιπτώσει, είπε ο Στάλιν, «έπρεπε να πολεμήσετε και έξω από την Αθήνα. Ο σ. Δημητρόφ δεν είναι Κεντρική Επιτροπή του Μπολσεβίκικου κόμματος».
Τα γύρισαν
Για πρώτη φορά η σοβιετική ηγεσία έπαιρνε μια θέση αρνητική για τη Συμφωνία της Βάρκιζας, που είχε υπογραφεί στις 12 Φεβρουαρίου1945 μεταξύ των αντίπαλων ελληνικών δυνάμεων. Τον Αύγουστο του '45, ο Γιουγκοσλάβος πρεσβευτής στη Μόσχα Βλ. Πόποβιτς είχε μεταδώσει στον Τίτο ότι ο Μολότοφ του είχε δηλώσει πως «η σοβιετική κυβέρνηση θα επιμείνει για το σχηματισμό μιας κυβέρνησης στην Ελλάδα πάνω στη βάση της Συμφωνίας της Βάρκιζας».
Στη διάρκεια της διάσκεψης του Πότσδαμ η σοβιετική αντιπροσωπεία είχε αναφερθεί επίσημα στην εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης στην Ελλάδα «στο πνεύμα της συμφωνίας που επιτεύχθηκε στη Βάρκιζα». Αλλά και το διπλό παιχνίδι του Στάλιν αποκαλύφθηκε στο ημερολόγιο του Δημητρόφ. Στον Βούλγαρο κομμουνιστή ηγέτη ο Στάλιν είχε δηλώσει ότι «οι Ελληνες έκαναν βλακεία» που είχαν συγκρουστεί με τους Αγγλους τον Δεκέμβρη του '44. Τώρα όμως στη Μόσχα, τον Γενάρη του '50, οι Σοβιετικοί έλεγαν ακριβώς τα αντίθετα για τον Δεκέμβρη και τη Βάρκιζα. Ποιος άλλωστε τολμούσε ν' αμφισβητήσει την ορθότητά τους;
Από τον Γενάρη του 1950 έχουν περάσει 63 χρόνια.Ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός. Η συνάντηση στο Κρεμλίνο θα μπορούσε να μοιάζει με παραμύθι που δεν παύει να είναι ένα αληθινό περιστατικό της ιστορίας του ελληνικού αριστερού κινήματος.
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=26/01/2013&id=338816
