Οι ιστορικές αλλαγές που συντελούνται στη μετα-πραξικοπηματική Τουρκία στρέφουν την ατζέντα προς πιο συντηρητικά και απολυταρχικά μονοπάτια, σε μία περίοδο που εξαπολύεται ένα άνευ προηγουμένου κυνήγι μαγισσών εναντίον όσων αντιπολιτεύονται το κυβερνών κόμμα AKP, αλλά και σε μία περίοδο που η εξωτερική πολιτική απέναντι σε πολλούς γείτονες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, αλλά και απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και διεθνείς θεσμούς, έχει πάρει έντονα επιθετικά χαρακτηριστικά, προκαλώντας ανησυχία και προβληματισμό.
Στο ερώτημα σχετικά με το πού οδηγείται η Τουρκία από αυτές τις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται τόσο εντός της ίδιας της χώρας, όσο και στον παγκόσμιο χάρτη, ο μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, Νίκος Μούδουρος επιχειρεί, μιλώντας στο altsantiri, μία αποτύπωση της πολιτικής, οικονομικής και ιδεολογικής γεωγραφίας που όπως όλα δείχνουν, οδηγεί στη δημιουργία της λεγόμενης «Νέας Τουρκίας» την οποία επιδιώκει να θεσμοθετήσει ο πρόεδρός της, Ταγίπ Ερντογάν. Σύγκλιση ισλαμισμού – παντουρκισμού στη «Νέα Τουρκία»
Όπως αναφέρει λοιπόν ο κ. Μούδουρος, «το πρώτο πράγμα που θα σημαίνει μία τέτοια εξέλιξη είναι η υλοποίηση ενός εκ των βασικών στόχων που είχε θέσει το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης σε αυτό που λέμε ‘Νέα Τουρκία’. Η υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος είναι αίτημα που εκπροσωπεί κυρίως η συντηρητική δεξιά. Όλα αυτά τα κόμματα ανεξαιρέτως είχαν στηρίξει στο παρελθόν τη μετάβαση της Τουρκίας σε ένα ισχυρό προεδρικό σύστημα, όχι μόνο το πολιτικό Ισλάμ και το MHP που παραδοσιακά είχε παρόμοιες θέσεις, ειδικά επί της ηγεσίας του Αρπασλάν Τουρκές, αλλά και ο Οζάλ και ο Ντεμιρέλ είχαν τοποθετηθεί στο παρελθόν υπέρ της κατεύθυνσης αυτής. Ο ηγέτης του MHP, Ντεβλέτ Μπαχτσελί με τον πρωθυπουργό της χώρας, Μπιναλί Γιλντιρίμ Ο ηγέτης του MHP, Ντεβλέτ Μπαχτσελί με τον πρωθυπουργό της χώρας, Μπιναλί Γιλντιρίμ Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν το γεγονός της σύμπραξης του MHP με το κυβερνών κόμμα στη συγκεκριμένη συγκυρία, καθώς αντιπροσωπεύουν δύο μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα, τον ισλαμισμό και τον παντουρκισμό.
Το MHP από τη μεριά του φαίνεται να αφαιρεί από τον εαυτό του τα παλιά χαρακτηριστικά ενός απλού κόμματος αντιπολίτευσης, παρόλο που είναι επίσημα κοινοβουλευτικό κόμμα αντιπολιτευτικό. Βλέπουμε ότι ιδιαίτερα μετά τις εκλογές της 7ης Ιουνίου του 2015 αλλά και πολύ πιο ξεκάθαρα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου του 2016, το MHP μεταβαίνει πλέον στη θέση ενός κόμματος με μέρισμα εξουσίας, στην ευρύτερη κρατική εξουσία, η οποία σε αυτή τη φάση ξεφεύγει από τα πλαίσια του κυβερνώντος κόμματος, είναι μία εξουσία με έντονα τα χαρακτηριστικά της υπερσυγκέντρωσης στο προεδρικό μέγαρο, που βασίζεται στην προσωπικότητα του προέδρου της Τουρκίας και συνεπώς αγκαλιάζει ιδεολογικά ρεύματα πέρα από τα αυστηρά όρια του ισλαμισμού, δυστυχώς προς τα πιο δεξιά, πιο συντηρητικά ρεύματα, ακόμα και προς την άκρα δεξιά. Ούτως ή άλλως θα μπορούσαμε να πούμε ότι υιοθετεί μέρος των αντιλήψεων του ίδιου του Ερντογάν για πολλά ζητήματα. Από την άλλη και το ίδιο το AKP έχει υιοθετήσει και εφαρμόσει με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο σκληρές πολιτικές που αντιπροσώπευε το MHP, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το κουρδικό πρόβλημα. Άρα ιδεολογικά έχουν καταργηθεί τα μεγάλα τείχη, αν υπήρξαν, μεταξύ των δύο κομμάτων».
Τι σημαίνει το προεδρικό σύστημα για την Τουρκία; Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια και σίγουρα η πιο έντονη από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης το 2002, παρατηρείται εντός της τουρκικής κοινωνίας μία απίστευτη πόλωση η οποία πέρα από κοινωνική, οικονομική, πολιτική και κοινωνική είναι πρωτίστως πόλωση ταυτοτήτων. Από τη μία ο ξεκάθαρος χώρος του πολιτικού Ισλάμ, από την άλλη αυτή η κοσμική κεμαλική κοινωνία που περιορίζεται αυτή τη στιγμή στις δυτικές περιοχές της χώρας και εκφράζεται μέσω του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), τρίτος πόλος το εθνικιστικό MHP και τέταρτος η πολύ ισχυρή κουρδική ταυτότητα, η οποία εκφράζεται μέσα από το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP). Οπαδοί του φιλοκουρδικού κόμματος HDP Οπαδοί του φιλοκουρδικού κόμματος HDP «Σε αυτή την τόσο έντονη πόλωση η υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος επισημοποιεί συνταγματικά μία de facto κατάσταση που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά από το 2014 που για πρώτη φορά εκλέγεται ο Ερντογάν στο προεδρικό αξίωμα. Το προεδρικό σύστημα θα σημάνει τη συνταγματική θεσμοθέτηση αυτού που ουσιαστικά συμβαίνει σήμερα: ισχυροποίηση της θέσης της θρησκείας στον δημόσιο χώρο, μία πολιτική στην οικονομία που θα συνδυάζει τη νεοφιλελεύθερη ανάπτυξη με την έντονη προσπάθεια ενίσχυσης δια μέσου των κρατικών συμβολαίων, συγκεκριμένης μερίδας της επιχειρηματικής τάξης και βεβαίως στην εξωτερική πολιτική μία πιο έντονη προσπάθεια αυτονόμησης από τη Δύση, η οποία σημαίνει και περισσότερο ανταγωνισμό για το ποιος θα επικρατήσει στην περιφέρεια», αναφέρει ο κ. Μούδουρος.
Η Τουρκία ως ηγεμόνας της περιφερειακής τάξης πραγμάτων Πόσο επικίνδυνη όμως μπορεί να αποβεί αυτή η επιθετική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας; «Η σημερινή εξουσία της Τουρκίας, περισσότερο παρά ποτέ, έχει έντονη την πεποίθηση ότι μπορεί να είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής μίας μεγάλης περιφερειακής τάξης πραγμάτων στοχεύοντας ξεκάθαρα στη συνειδητή καλλιέργεια κρίσης. Αυτό σημαίνει ότι οι ισορροπίες στην περιοχή θα πρέπει να «τακτοποιούνται» με τρόπο που να αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο της χώρας και για αυτό δεν μπορούμε να αποκλείουμε το ενδεχόμενο πιο επιθετικών στοχεύσεων στην περιφέρειά της. Η προσοχή της Τουρκίας βέβαια αυτή τη στιγμή όσον αφορά την ενίσχυση της περιφερειακής της επιρροής, είναι ο χάρτης που συμπεριλαμβάνει το Ιράκ και τη Συρία, όμως αυτές οι εξάρσεις που βλέπουμε και από τα άλλα κόμματα, θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε κυρίως στην εσωτερική του διαμάχη. erdogan2 Τα τελευταία χρόνια το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα – CHP) ακόμα πλήττεται από την εσωτερική αντιπαράθεση, η οποία διεξάγεται κυρίως μέσα από μία σοσιαλδημοκρατική, πιο φιλο-αριστερή τάση, αλλά και την παρούσα και ισχυρή μέχρι και σήμερα εθνικιστική κεμαλική τάση του κόμματος, η οποία φαίνεται να μην το αφήνει να ολοκληρώσει κάποιες πιο προοδευτικές θέσεις, ούτε σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής ούτε πολύ περισσότερο στο κουρδικό ζήτημα, το οποίο είναι και αυτό ένα περιφερειακό θέμα. Οι εθνικιστικές εξάρσεις λοιπόν του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, μπορούν να δικαιολογηθούν και από το ίδιο το πρόβλημα ιδεολογικής ταυτότητας στο εσωτερικό του» και να εξηγήσουν τις δηλώσεις της περασμένης εβδομάδας του ηγέτη του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, σχετικά με τα κυριαρχικά δικαιώματα σε 18 νησιά του Αιγαίου.
Μόνος αντιπολιτευτικός πόλος το κουρδικό; «Ναι μεν η απόπειρα πραξικοπήματος όντως έχει δείξει ότι η εξουσία του Ερντογάν μπορεί να μην είναι τόση όση ο ίδιος υπολόγιζε, όμως σε κοινωνικό επίπεδο φαίνεται ότι διατηρεί ψηλά τα ποσοστά συσπείρωσης γύρω από το πρόσωπό του, με ακόμα πιο έντονο τρόπο ίσως, να ταυτίζεται ως προσωπικότητα με πολύ μεγάλη μερίδα του κόσμου στην Τουρκία. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι το κεντρικό πρόσωπο πια στην Τουρκία είναι ανά 24ωρο κιόλας ο ίδιος ο πρόεδρός της. Μόνο μία δήλωσή του, μία ενέργειά του μπορεί να αναποδογυρίσει την ημερήσια διάταξη. Από τη μία η ηγεμονική του παρουσία μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, έχει στοιχεία ισχυροποίησης. Από την άλλη η αντιπολίτευση του CHP περιορίζεται σε ποσοστά 20-25% αλλά πολύ χειρότερα για τους ίδιους περιορίζεται και γεωγραφικά. Δεν εκφράζεται πουθενά αλλού πέρα από τις παραδοσιακές δυτικές πιο κοσμικά προσανατολισμένες περιοχές της Τουρκίας και από την άλλη η μοναδική δύναμη που θα μπορούσε να προκαλέσει ρήγματα στην ηγεμονία του AKP είναι το κουρδικό κίνημα, το οποίο όμως στην παρούσα φάση βρίσκεται κάτω από τη δύναμη της κρατικής καταστολής.
Πώς ο Ερντογάν επιλέγει την αντιπολίτευση που θα του ασκηθεί Η πολιτική καταδίωξη κυρίως του κουρδικού κινήματος αλλά και της ευρύτερης αριστεράς δεν είναι καθόλου τυχαία, ακριβώς διότι σε επίπεδο ηγεμονίας αποτελούσε αντίπαλο πολύ πιο ισχυρό, μία πολύ πιο ισχυρή εναλλακτική φωνή. Αυτό δεν ισχύει πλέον, λόγω της σκληρής ισχύος που εφαρμόζεται πλέον από την κυβέρνηση απέναντί του, αλλά και νομιμοποιείται σε εθνοτικό επίπεδο και στους πολίτες λόγω της εκτεταμένης συνειδητής πόλωσης από πλευράς Ερντογάν. erdogan3 Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ο Ερντογάν για να υλοποιήσει τον στόχο της μετάβασης σε ένα προεδρικό σύστημα, δεν ηγεμονεύει μόνο στον χώρο της εξουσίας, δεν προσπαθεί δηλαδή να σχηματοποιήσει και να κινητοποιήσει μόνο τον εξουσιαστικό χώρο, αλλά φτάνει και σε επίπεδα επηρεασμού και της αντιπολίτευσης. Είναι η πολιτική του δηλαδή που έχει στόχο να δημιουργήσει και την αντιπολίτευση που θέλει. Εξ ου και επιλέγει το ποιοι θα είναι στη φυλακή και ποιοι εκτός. Επιλέγει για παράδειγμα στο κουρδικό πρόβλημα, όχι αυτούς που παραδοσιακά η ιστορική συγκυρία έχει αναδείξει ως πρωταγωνιστές, αλλά φιλομουσουλμανικές, ισλαμιστικές κουρδικές οργανώσεις, για να αναδείξει ως συνομιλητές». Μόνος τρόπος αποδυνάμωσης του Ερντογάν η οικονομία Πώς λοιπόν μπορεί να ανακοπεί αυτή η ισχυρή δυναμική που συνεχίζει να απολαμβάνει ο τούρκος πρόεδρος, γινόμενος ολοένα και πιο αυταρχικός;
Η απάντηση, σύμφωνα με τον κ. Μούδουρο, βρίσκεται στην οικονομία. ekonomi «Υπάρχει μία φυγόκεντρη δυναμική που ονομάζεται οικονομική στασιμότητα της Τουρκίας. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι μόνο η οικονομία έχει τη δυνατότητα σε περίπτωση κρίσης να αποσταθεροποιήσει και να αποδυναμώσει την εξουσία του Ερντογάν. Ήταν η ίδια η οικονομική κρίση που τον ανέβασε στην εξουσία και η ίδια η οικονομική διαχείριση που τον έχει ενισχύσει. Θα πρέπει να δούμε βέβαια και τα πολιτικά μέτρα και την πλούσια συζήτηση στο εσωτερικό για το πώς θα πρέπει να γίνουν οι χειρισμοί στην οικονομία». Περί εθνικισμών και κινδύνων Κλείνοντας, ο μεταδιδακτορικός συνεργάτης του πανεπιστημίου Κύπρου εφιστά την προσοχή σχετικά με το φλέγον ζήτημα των εθνικισμών που υπάρχουν τόσο στην τουρκική, όσο και στην ελληνική και την κυπριακή κοινωνία, λέγοντας ότι «θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην ανάλυσή μας και στην παρακολούθηση των εξελίξεων ακριβώς διότι υπάρχουν αυτού του τύπου οι πιο επιθετικές, οι πιο αυτοκρατορικές εκφάνσεις. Είναι ξεκάθαρο ότι η προτεραιότητα της Τουρκίας δεν φαίνεται στην παρούσα φάση να είναι στο Αιγαίο, αλλά στο Ιράκ και τη Συρία. Πρέπει όμως να δημιουργούνται αντανακλαστικά και στην Ελλάδα και στην Κύπρο μέσω της ανάπτυξης μίας διπλωματίας η οποία να βοηθά στην αποκλιμάκωση και στην επίλυση των προβλημάτων, αφού αυτά τα εθνικιστικά αντανακλαστικά υπάρχουν και στις τρεις χώρες και με κάθε ευκαιρία τα βλέπουμε να βγαίνουν στην επιφάνεια. Για αυτό πιστεύω ότι θα πρέπει πάντα να αναπτύσσεται μία πολιτική που να στοχεύει στην περιθωριοποίηση των εθνικιστικών αυτών ρευμάτων».
http://www.altsantiri.gr/kosmos/altsantiri-thema-ta-pragmatika-schedia-tis-tourkias-tou-erntogan-analyi-o-dr-n-moudouros
