Η αναθεώρηση της Λωζάνης "σκόνταψε" στη Μοσούλη

Απαντώντας σε ερώτηση της Ντόρας Μπακογιάννη στην κοινοβουλευτική συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τις δηλώσεις του Tayyip Erdoğan περί της Συνθήκης της Λωζάνης ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Mevlüt Çavuşoğlu ισχυρίσθηκε ότι το θέμα άπτεται της ελευθερίας της έκφρασης και ότι η δυνατότητα του Τούρκου προέδρου να αξιολογεί τα υπέρ και τα κατά της κάθε συμφωνίας και τις συνθήκες που τη γέννησαν δεν συνεπάγεται επιθυμία απόδρασης από τις υποχρεώσεις που γεννά το διεθνές δίκαιο.

Η απάντηση του επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας θεωρήθηκε ελιγμός προκειμένου να υποβαθμισθεί το ζήτημα – που άλλωστε προέκυψε πρωτίστως από τις ανάγκες της εσωτερικής αντιπαράθεσης στην Τουρκία.

Ωστόσο, στα νότια και ανατολικά σύνορα της Τουρκίας ο "αναθεωρητισμός" δεν αποτελεί απλώς ζήτημα ιστοριογραφικού προβληματισμού, αλλά μία πολιτική που ήδη υλοποιείται από την Τουρκία και που πιθανότατα έχει ήδη προσκρούσει στα όριά της, εξασφαλίζοντας στη γείτονα μόνο αντιπάλους.

Ο λόγος για τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στην Άγκυρα και τη Βαγδάτη σχετικά με την παρουσία τουρκικής στρατιωτικής δύναμης στην Μπασίκα του βόρειου Ιράκ, κοντά στην κατεχόμενη από τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους Μοσούλη. Η δύναμη αυτή (περίπου 1.000 άνδρες με 20 τεθωρακισμένα) αναπτύχθηκε το 2015 για να εκπαιδεύσει ντόπιους μαχητές εναντίον των τζιχαντιστών.

Η ανακατάληψη της Μοσούλης είναι το επίτευγμα με το οποίο ο Barack Obama θα ήθελε να τερματίσει την παρουσία του στον Λευκό Οίκο, ωστόσο οι απόψεις που προβάλλει η Τουρκία για την "επόμενη μέρα" στην περιοχή δυσκολεύουν τον συντονισμό όλων των ενδιαφερόμενων μερών.

Σε συνέντευξή του την προηγούμενη εβδομάδα στο Rotana TV του Ντουμπάι ο Erdoğan τόνισε ότι ο διεθνής παράγοντας δεν θα πρέπει να επιτρέψει την είσοδο στην Μοσούλη των ιρακινών παραστρατιωτικών Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης, που κυριαρχούνται από το σιιτικό στοιχείο, και ότι η πόλη θα πρέπει να ελέγχεται στο από Σουνίτες Άραβες, Σουνίτες Τουρκομάνους και Σουνίτες Κούρδους, "Η Μοσούλη θα πρέπει να κυβερνάται από τους κατοίκους της” τόνισε, παραλείποντας να αναφερθεί στην ήδη συντελεσμένη εθνοκάθαρση των Γεζίντι και των πολυάριθμων Χριστιανών της πόλης.

Ο Τούρκος πρόεδρος συνέδεσε ευθέως την τουρκική παρουσία στην Μπασίκα με τους όρους που θέτει για την μελλοντική διοικητική και δημογραφική φυσιογνωμία της Μοσούλης – όμως κάθε άλλο παρά συνάντησε ανταπόκριση.

Η ψηφοφορία της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης την 1η Οκτωβρίου με την οποία δόθηκε νέα εξουσιοδότηση ανάληψης στρατιωτικής δράσης στην επικράτεια της Συρίας και του Ιράκ έδωσε στην κυβέρνηση του Haider al-Abadi στη Βαγδάτη να αμφισβητήσει τη νομιμότητα της παρουσίας της τουρκικής δύναμνης στη Μπασίκα και να απαιτήσει την απομάκρυνσή της.

Εν μέσω μεγάλης ασάφειας σχετικά με το αν η αρχική ανάπτυξη της τουρκικής δύναμης πραγματοποιήθηκε σε "συνεννόηση” ή έπειτα από "πρόσκληση” της Βαγδάτης, της κυβέρνησης του αυτόνομου ιρακινού Κουρδιστάν ή του κυβερνήτη της επαρχίας Νινευή Atheel al-Nujaifi (αδελφού του σουνίτη αντιπροέδρου του Ιράκ και φίλου της Άγκυρας), ο φραστικός πόλεμος γρήγορα κλιμακώθηκε.

Βαγδάτη και Αγκυρα αντάλλαξαν διπλωματικά διαβήματα,

Το κοινοβούλιο της Βαγδάτης χαρακτήρισε την τουρκική δύναμη "κατοχικό στρατό”, καταδίκασε τις δηλώσεις Erdoğan και ζήτησε τη διακοπή των διμερών εμπορικών σχέσεων και την παρέμβαση του ΟΗΕ, ενώ ο ιρακινός πρωθυπουργός προεδιοποίησε ότι οι εξελίξεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περιφερειακό πόλεμο.

Ο Erdoğan απάντησε ότι ο Haider al-Abadi δεν είναι ομόλογός του ούτε εφάμιλλός του και ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να ρωτήσει κανέναν για το τι θα πράξει όταν προκύπτουν απειλές στα σύνορά της, ενώ ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Numan Kurtulmuş αναρωτήθηκε πού βρισκόταν η ιρακινή κυβέρνηση όταν το 2014 η Μοσούλη καταλαμβανόταν από το Ισλαμικό Κράτος μέσα σε μία ημέρα.

Η προκλητική αυτή στάση υπαγορεύεται από τον φόβο ότι τυχόν προώθηση προς Βορράν των φιλοϊρανικών σιτικών δυνάμεων κινδυνεύει να την αποκόψει από μια περιοχή συμφερόντων της και να ενισχύσει τους εσωτερικούς αντιπάλους του ηγέτη του αυτόνομου ιρακινού Κουρδιστάν Massoud Βarzani ο οποίος από το 2013 έχει υπογράψει, ερήμην της Βαγδάτης, συμφωνία για την διοχέτευση όλων των υδρογοναθράκων της περιφέρειάς του σε εταιρεία συμφερόντων του Τούρκου υπουργού Ενέργειας και γαμπρού του Erdoğan, Berat Albayrak.

Επιπλέον, η δραστηριοποίηση στην επικράτεια του Ιράκ φαίνεται πως αποτελεί για την Τουρκία εναλλακτική λύση προς την στασιμότητα στην οποία έχει βυθιστεί η επιχείρηση "Ασπίδα του Ευφράτη” στη Συρία. Η αδυναμία συνεννόησης με τη Ουάσιγκτον ως προς την προέλαση στη Ράκκα και την την χαλιναγώγηση των Κούρδων του PYD, καθώς και η σιωπή που επιβάλλει το νέο φλερτ με τη Ρωσία στις καταιγιστικές εξελίξεις περί το Χαλέπι, δίνουν το φόντο αυτής της μετατόπισης των τουρκικών ενδιαφερόντων προς ανατολάς.

Στον δε φιλοκυβερνητικό τουρκικό Τύπο, η κρίση στις σχέσεις με τη Βαγδάτη εμφανίζεται ως άλλο ένα σχέδιο περικύκλωσης της Τουρκίας από το Νότο, αυτή τη φορά από φιλοϊρανικές δυνάμεις που έχουν εξασφαλίσει την εύνοια της Ουάσιγκτον, παράλληλα προς την "ζώνη της τρομοκρατίας” του ΡΚΚ και των παρακλαδιών του.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι ιστορικές αναφορές έρχονται να ενισχύσουν τις φορτίσεις, διότι η Μοσούλη αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της χώρας που επιδίωκα να οικοδομήσει το τουρκικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα μέσα από τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η τύχη της Μοσούλης έμεινε εκκρεμής στη Διάσκεψη της Λωζάνης και χάθηκε οριστικά για την Τουρκία το 1926.

Σε κάθε περίπτωση, η τουρκική στάση προσκρούει στις αμερικανικές αντιστάσεις. Οι εκπρόσωποι τόσο του Πενταγώνου όσο και του State Department όσο και της συμμαχίας κατά του Ισλαμικού Κράτους έχουν τονίσει ότι η εδαφική ακεραιότητα του Ιράκ πρέπει να γίνει σεβαστή, ότι η παρουσία ξένων στρατευμάτων οφείλει να γίνεται με την έγκριση της Βαγδάτης, ότι προέχει ο συντονισμός όλων των πλευρών κατά των τζιχαντιστών και ότι η τουρκική δύναμη δεν αποτελεί μέρος της διεθνούς συμμαχίας – άρα οι πρόσφατες διαφωνίες πρέπει να επιλυθούν διμερώς.

Ακόμη χειρότερα, η τουρκική αλαζονεία συσπειρώνει εναντίον της σχεδόν κάθε κοινότητα του ιρακινού δημογραφικού μωσαϊκού, συμπεριλαμβανομένων και των Τουρκομάνων, οι οποίοι θεωρούν ότι εκτίθενται από τις πρωτοβουλίες της Άγκυρας και πάντως θυμούνται, όπως και όλοι οι συμπατριώτες τους, ότι επί δύο χρόνια η Τουρκία αντέδρασε απαθώς στην εμφάνιση και εμπέδωση του Ισλαμικού Κράτους, ενώ η μόνη γειτονική χώρα που στήριξε την αντίσταση των Ιρακινών ήταν το Ιράν.
ΚΩΣΤΑ ΡΑΠΤΗ