Παρόλο που και οι Βρετανοί γνώριζαν ότι οι τουρκικές θέσεις δεν είχαν έρεισμα, εντούτοις προχώρησαν με τις φιλο-τουρκικές τους πολιτικές μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με ουκ ολίγα βρετανικά έγγραφα, οι νομικοί σύμβουλοι του Φόρεϊν Όφις είχαν αποφανθεί καθαρά ότι δεν ευσταθούσαν οι τουρκικοί ισχυρισμοί, και η κυριαρχία της Κύπρου είχε ήδη καθοριστεί με την προσάρτησή της σε βρετανική αποικία στις 5 Νοεμβρίου 1914, πολύ πριν από τη Συνθήκη της Λωζάννης…
Μέρος Α’
Με το «αφηνίασμα» του νεο-σουλτάνου Προέδρου της κατοχικής Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εναντίον της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923, την οποία διαπραγματεύθηκε, δέχθηκε και επικύρωσε και η χώρα του, ζητώντας αναθεώρηση ουσιαστικά των συνόρων που καθορίστηκαν τότε, με βλέψεις στην αρπαγή ελληνικών νησιών (και της Κύπρου), ανατρέξαμε στα αρχεία των πρωταγωνιστών εκείνης της διαπραγμάτευσης.
Τον περασμένο Φεβρουάριο με πήρε μια μέρα τηλέφωνο ο κ. Χαζηκωστής και μου ζήτησε να μελετήσω τα πρακτικά των διαπραγματεύσεων της Λωζάννης. Διερωτήθηκα τότε ως προς το γιατί το ξαφνικό ενδιαφέρον. Με το πρόσφατο παραλήρημα του Τούρκου Προέδρου το ενδιαφέρον του κ. Χατζηκωστή αποδείχθηκε προφητικό!
1914
Ξεκινώντας, να υπενθυμίσουμε ότι η Βρετανία με την άδεια των Τούρκων πήρε την Κύπρο το 1878, αλλά οι Βρετανοί προσάρτησαν την Κύπρο το 1914, λίγο μετά το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1918 η Τουρκία ηττήθηκε, αλλά οι στρατιωτικές της νίκες και το απάνθρωπο εθνικό ξεκαθάρισμα ακολούθησαν τα επόμενα τέσσερα χρόνια, τα οποία αποτέλεσαν και το σκηνικό της Λωζάννης. Το άρθρο 20 της Συνθήκης της Λωζάννης είναι εκείνο που αποτελεί την κύρια πρόνοια όσον αφορά την Κύπρο. Λέγει: «Η Τουρκία αναγνωρίζει τη διακήρυξη της προσάρτησης της Κύπρου από τη Βρετανική Κυβέρνηση στις 5 Νοεμβρίου 1914».
Λωζάννη
Ο Πρόεδρος της Επιτροπής στις διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη εκ μέρους των συμμάχων ήταν ο τότε Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Λόρδος Curzon, εκ μέρους της Ελλάδας ο Ελευθέριος Βενιζέλος και εκ μέρους της Τουρκίας ο Ισμέτ Ινονού. Η Τουρκία επικύρωσε τη Συνθήκη στις 23 Αυγούστου 1923, η Ελλάδα στις 25 Αυγούστου 1923, η Βρετανία στις 16 Ιουλίου 1924 και μπήκε σε εφαρμογή στις 6 Αυγούστου 1924, αφού όλα τα έγγραφα για την επικύρωσή της κατατέθηκαν επίσημα στο Παρίσι. Να σημειωθεί ότι όλα τα πρακτικά γράφτηκαν στα Γαλλικά, όπως και η ίδια η Συνθήκη. Πολύ διδακτικά για τη δική μας πλευρά τα βρετανικά έγγραφα σχετικά με τη διαπραγμάτευση εκείνη όσον αφορά τη συμπεριφορά των Τούρκων.
Θρακικό
Στις 23 Νοεμβρίου 1922, στην πρώτη συνάντηση της Επιτροπής Συνόρων, η συζήτηση ξεκίνησε με τους Τούρκους (Ισμέτ Πασιά) να απαιτούν επιστροφή στα προ του πολέμου σύνορα και όσον αφορά τη Δυτική Θράκη διεξαγωγή δημοψηφίσματος σε ένα μέρος της περιοχής εκείνης, τα σύνορα της οποίας ούτε καν γνώριζαν.
«Έχω τεράστια δυσκολία να συζητώ με την τουρκική αντιπροσωπία, η οποία φαίνεται να νομίζει ότι είναι αρκετό να θέτει ένα αίτημα, δίχως καμία τεκμηρίωση, αριθμούς ή γεγονότα, και μετά να εμφανίζεται και ξαφνιασμένη γιατί δεν έγινε δεκτό το αίτημά της…Το μόνο που μπορώ να συμπεράνω είναι ότι το κάνουν σκόπιμα για να χάνουν την ώρα της συνεδρίας και μετά να δείχνουν και περιφρόνηση…», έγραψε ο προεδρεύων Βρετανός.
Ο Ε. Βενιζέλος απέρριψε το τουρκικό αίτημα και ο Λόρδος Curzon εκ μέρους των Συμμάχων αποφάνθηκε εναντίον του δημοψηφίσματος… Θυμίζει κάτι στην κυπριακή Κυβέρνηση άραγε αυτή η… τουρκική διαπραγμάτευση;
Νησιά Αιγαίου
Στις 25 Νοεμβρίου 1922 (απόγευμα) οι Τούρκοι απαίτησαν:
1. Αναγνώριση τουρκικής κυριαρχίας για τα νησιά Ίμβρου, Τενέδου και Σαμοθράκης, να έχουν την ηγεμονία της εισόδου των Δαρδανελίων και πλήρη αποστρατιωτικοποίηση των νησιών αυτών.
2. Αποστρατιωτικοποίηση ομάδας άλλων νησιών, που βρίσκονταν στα χέρια των Ελλήνων, μεταξύ αυτών και των Δωδεκανήσων.
3. Εγκατάλειψη της ελληνικής κυριαρχίας των νησιών αυτών και εγκαθίδρυση ενός είδους αυτονομίας, που ο Ισμέτ Πασιάς δεν ενδιαφέρθηκε ποσώς να εξηγήσει.
«Αυτή ήταν μια δοκιμή εκ μέρους των Τούρκων, την οποία όμως απέρριψα και δεν επανήλθαν», έγραψε ο προεδρεύων της Επιτροπής. (Το θέμα της κυριαρχίας της Ίμβρου και της Τενέδου παραπέμφθηκε για συζήτηση για αργότερα, όταν θα συζητούσαν το θέμα των Στενών). Θυμίζουν κάτι στους δικούς μας διαπραγματευτές οι τουρκικές αυτές τακτικές;
Ανταλλαγή πληθυσμών…
Ενώ η ανταλλαγή πληθυσμών είχε προγραμματιστεί να ξεκινήσει την άνοιξη του 1923, ο Ελευθέριος Βενιζέλος στις 3 Ιανουαρίου 1923 προέβαινε σε παραστάσεις ότι οι Τούρκοι ασκούσαν πιέσεις και έδιωχναν μεγάλους αριθμούς Ελλήνων (Τραπεζούντα, Καισάρεια) από την Τουρκία και παρακαλούσε τους Συμμάχους να αποτρέψουν την Τουρκία από το να εκδιώκει τους Έλληνες, καθώς επίσης να σταματήσουν παρόμοιες ενέργειες εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, που δεν θα περιλαμβάνονταν στην ανταλλαγή.
Στα ίδια παράπονα προέβαινε και το Πατριαρχείο… Οι Τούρκοι προσπαθούσαν να εκκαθαρίσουν περιουσίες Οθωμανών Ελλήνων και Ελλήνων υπηκόων που είχαν φύγει. Και όλα αυτά μετά την υπογραφή της Συμφωνίας για την Ανταλλαγή… Θυμίζουν κάτι στους δικούς μας διαπραγματευτές, την Κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα οι τουρκικές αυτές πολιτικές;
Αποκάλυψη με την ευκαιρία της μονομερούς ενέργειας Ντενκτάς το 1983
Την επομένη της μονομερούς ανακήρυξης του ψευδοκράτους από τον Ραούφ Ντενκτάς, στις 16 Νοεμβρίου 1983 στο Λονδίνο συνέβη κάτι πολύ σημαντικό. Ο 86χρονος τότε Λόρδος Portland προέβη σε μια ομολογία από τη Βουλή των Λόρδων και δήλωσε επιγραμματικά: «Αγαπητοί (My Lords), με έχουν συμβουλεύσει ότι είναι επιθυμητό να αναφέρω τα ακόλουθα on the record. Τον Ιούλιο του 1923, ήμουν ο Γραμματέας της Βρετανικής Αντιπροσωπίας στη Διάσκεψη της Λωζάννης.
Βρισκόμασταν έτοιμοι να υπογράψουμε τη Συνθήκη που είχαμε τελειώσει -παρατράβηξε για ορισμένους μήνες- όταν ο Ισμέτ Πασιά, και αργότερα Ινονού, έθεσε ένα αίτημα για μια παράγραφο να περιληφθεί, που να λέγει ότι αν ποτέ εγκαταλείψουμε την Κύπρο, ή φύγουμε από την Κύπρο, να τη δώσουμε πίσω στην Τουρκία. Την είχαμε πριν από τον Πρώτο Πόλεμο ως ένα είδος προτεκτοράτου, όμως η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν εγκατέλειψε ποτέ την κυριαρχία της.
»Ο Sir Horace Rumbold, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής εκπρόσωπος, παραλίγο να πάθει εγκεφαλικό επεισόδιο από τον θυμό του στην προοπτική να πρέπει να μείνει στη Λωζάννη και έστειλε πίσω μήνυμα, λέγοντας ότι δεν επρόκειτο πότε να εγκαταλείψουμε την Κύπρο, η οποία ήταν σημαντική για τα συμφέροντά μας, και ήλπιζε ότι δεν θα επέμεναν στο θέμα. Αρνήθηκε να βάλει κάτω οτιδήποτε γραπτώς. Σκέφτηκα ότι πρέπει να τα αναφέρω αυτά, my Lords, for the record». (Πηγή, Hansard House of Lords Debates, 16 November 1983, Column 1310. Ευχαριστίες στον Δρα Κλέαρχο Κυριακίδη για την πληροφορία αυτή).
Ο Ζορλού στην Τριμερή, Αύγουστος 1955
Η Συνθήκη της Λωζάννης συζητήθηκε έντονα μεταξύ των Ελλήνων, των Τούρκων και των Βρετανών στο Φόρειν Όφις, μεταξύ 1955 και 1958, πριν από τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Τον Ιούλιο του 1955 και πριν από την Τριμερή του Λονδίνου τον Αύγουστο του 1955 (με την οποία οι Βρετανοί σκόπιμα επιδίωξαν και κατάφεραν την επιστροφή της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους στο μέλλον της Κύπρου, παραβιάζοντας τα συμφωνηθέντα στη Λωζάννη), το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, διά του Υπουργού του Στέφανου Στεφανόπουλου, είχε εγείρει θέμα προς τους Βρετανούς ότι η Τουρκία με τη Συμφωνία της Λωζάννης είχε αποποιηθεί όλες τις αξιώσεις της όπου υπήρχαν τουρκικοί πληθυσμοί σε περιοχές της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και που δεν αποτελούσαν πλέον μέρος της Τουρκίας. Όμως, το Νότιο Τμήμα του Φόρεϊν Όφις δεν μπόρεσε, γράφει σχετική αναφορά, να εντοπίσει τέτοια αναφορά στα δικά του έγγραφα.
Παρ' όλα ταύτα, στην Τριμερή ο Στ. Στεφανόπουλος αντιπροσώπευσε την Ελλάδα και τελικά δέχθηκε την επαναφορά της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους. Ο τότε Υπ. Εξωτερικών της Τουρκίας Φατίν Ζορλού αποκάλεσε την Κύπρο «Notre terre» (δική μας γη) και δήλωσε: «Η Κύπρος είναι προέκταση της Χερσονήσου της Ανατολίας… όπως κάθε άλλη επαρχία της Τουρκίας και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της, και αλλαγή ή τροποποίηση του νομικού καθεστώτος της νήσου σημαίνει τροποποίηση της Συνθήκης της Λωζάννης», αλλά παραδέχθηκε ότι η οθωμανική κυριαρχία της νήσου έληξε στις 5 Νοεμβρίου 1914 και από την ημέρα εκείνη αναγνωρίστηκε η βρετανική κυριαρχία. (Βιβλίο της γράφουσας «Έτσι κατέστρεψαν την Κύπρο» 1992, σε συνεργασία με την εφημερίδα «Σημερινή»).
ΜΕΡΟΣ Β'
Σχέδιο Μακμίλαν
Τον Σεπτέμβριο του 1958 το θέμα επανήλθε με το σχέδιο Μακμίλαν, που διόριζε Τούρκο αντιπρόσωπο στην Κύπρο, η Ελλάδα απέρριψε το σχέδιο και το θεώρησε παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης. Ο τότε Αναπληρωτής Υπ. Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Τσάτσος, σύμφωνα με τηλεγράφημα του Βρετ. Πρέσβη στην Αθήνα, Σερ Roger Allen, ημερ. 19.9.1958, κάλεσε (την προηγούμενη) τους διπλωμάτες Γαλλίας, Ιταλίας, Ιαπωνίας, Ρουμανίας, Γιουγκοσλαβίας (εκτός Τουρκίας και Βρετανίας), που υπέγραψαν τη Συνθήκη της Λωζάννης και τους ενημέρωσε για την παραβίαση της Συνθήκης από Βρετανία και Τουρκία σε περίπτωση επιβολής του «Σχεδίου Μακμίλαν» στην Κύπρο. Κοινοποίηση έγινε και στον Αμερικανό πρέσβη.
Από τη γαλλική πρεσβεία οι Βρετανοί εξασφάλισαν το κείμενο της διαμαρτυρίας, στο οποίο αυτήν τη φορά η ελληνική πλευρά περιέλαβε την δήλωση του Ισμέτ Πασιά, με την οποία αποποιήθηκε η Τουρκία όλες τις αξιώσεις της όπου υπήρχαν τουρκικοί πληθυσμοί σε περιοχές της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και που δεν αποτελούσαν πλέον μέρος της Τουρκίας. Ακριβώς ό,τι είχε ισχυρισθεί το 1955 ο Στ. Στεφανόπουλος, αλλά υπέκυψε στις βρετανικές πιέσεις…
* Η παραπομπή στα γαλλικά των δηλώσεων του Ισμέτ Πασιά στο διάβημα του Ελληνικού Υπ. Εξωτερικών τον Σεπτέμβριο του 1958.
Οι νομικοί του Φόρεϊν Όφις
Οι Τούρκοι το 1958 και πάντοτε ισχυρίζονταν ότι το διεθνές στάτους της Κύπρου είχε οριστικά καθοριστεί με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Αν το στάτους εκείνο άλλαζε δίχως την έγκριση της Τουρκίας (κατά την τουρκική θέση), ολόκληρη η ισορροπία της Συνθήκης διαταραζόταν.
Οι Τούρκοι αναφέρθηκαν στην «υποχρέωση» της τουρκικής κυβέρνησης σε τέτοια περίπτωση, να αναθεωρήσει τη θέση της σε σχέση με τα Δωδεκάνησα, τα νησιά του Αιγίου, Δυτική Θράκη και επίσης την κατάσταση της Ελληνικής Κοινότητας και του Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη, γιατί όλα αυτά τα θέματα είχαν καθοριστεί με τη Συνθήκη. (Δηλαδή ό,τι προσπαθεί σήμερα ο Ερντογάν ενόψει και της υποτιθέμενης λύσης του Κυπριακού μέχρι το τέλος του 2016!).
Οι Έλληνες ήσαν κάθετα αρνητικοί στην τουρκική προσέγγιση. Παρόλο όμως που και οι Βρετανοί γνώριζαν ότι οι τουρκικές θέσεις δεν είχαν στήριγμα, εντούτοις προχώρησαν με τις φιλο-τουρκικές τους πολιτικές μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με ουκ ολίγα βρετανικά έγγραφα, οι νομικοί σύμβουλοι του Φόρεϊν Όφις είχαν αποφανθεί καθαρά ότι δεν ευσταθούσαν οι τουρκικοί ισχυρισμοί, και η κυριαρχία της Κύπρου είχε ήδη καθοριστεί με την προσάρτησή της σε βρετανική αποικία στις 5 Νοεμβρίου 1914, πολύ πριν από τη Συνθήκη της Λωζάννης… Δηλαδή και παρόλο που οι Βρετανοί είχαν εξασφαλίσει μια σιδεροκέφαλη νομική θέση στη Λωζάννη, την υπονόμευσαν με την Τριμερή για να αγκαλιάσουν την αστήρικτη τουρκική θέση…
Ο Δρ Κλέαρχος Κυριακίδης
Σε αυτήν τη διατύπωση αναφέρθηκε αναλυτικά και ο Καθηγητής Δρ Κλέαρχος Κυριακίδης σε διάλεξή στην Αγγλία, στα 100χρονα της προσάρτησης της Κύπρου, στην οποία παρευρέθην και κάλυψα τόσο στον παροικιακό Τύπο όσο και στη «Σημερινή», στις 14 Ιανουαρίου 2014.
Αξιοσημείωτη η κατάληξη της διάλεξης του καθηγητή: «΄Ισως ήλθε ο καιρός για το Ηνωμένο Βασίλειο να αναθεωρήσει τη μέχρι σήμερα πολιτική κατευνασμού προς την Τουρκία και την πολιτική του να μετατρέψει την Κυπριακή Δημοκρατία σε μια δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία. Αμφότερες οι πολιτικές του είναι κατά πολύ ξεπερασμένες και με ημερομηνία λήξεως».
Πέραν τούτων, ο Δρ Κυριακίδης εμβαθύνει την έρευνα και μελέτη του και σημειώνει ότι η οργάνωση του Δρος Φαζίλ Κουτσιούκ «Η Κύπρος είναι τουρκική», που δημιουργήθηκε επί Ατνάν Μεντερές και πριν από την Τριμερή του Λονδίνου, η οποία έδωσε στην Τουρκία το locus standi που είχε απολέσει στη Λωζάννη (για να ετοιμάσει και ο Δρ Νιχάτ Ερίμ το σχέδιό του για επανάκτηση της Κύπρου το 1956) σε σχέση και με τις αποκαλύψεις του Λόρδου Portland, είχε τις ρίζες της στο τουρκικό σκεπτικό επί Λωζάννης.
Και αποτελεί μέρος του δόγματος της διαίρεσης (φράση που χρησιμοποιεί ο καθηγητής) της Κύπρου με τον διαχωρισμό του πληθυσμού σε «δύο ξεχωριστές κοινότητες», σε «δύο ξεχωριστές ζώνες» και τελικά την «ομοσπονδοποίηση» (δηλαδή διχοτόμηση χωρίς να ονομάζεται διχοτόμηση) της Κύπρου μέσω της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Επιπλέον ο καθηγητής εξηγεί ότι και το ΟΥΔΕΠΟΤΕ του Βρετανού Υφυπουργού Henry Hopkinson στις 28 Ιουλίου 1954 σχετίζεται με τους τουρκικούς ισχυρισμούς περί Λωζάννης, για τα δικά τους βέβαια συμφέροντα…
* (Ο Δρ Κυριακίδης βρίσκεται τώρα στην Κύπρο, στο Πανεπιστήμιο UCLan - τον ευχαριστώ για τη συνδρομή του στο άρθρο αυτό).
Εν κατακλείδι, όλα αυτά είναι αδιάσειστες ιστορικές μαρτυρίες της τουρκικής πολιτικής, αδίστακτου τρόπου διαπραγμάτευσης, τού έτσι θέλω και αδιάκριτης προκλητικότητας. Από τη Δυτική Θράκη, στα ελληνικά νησιά, την εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών, την επανάκτηση της Κύπρου. Από το 1923 μέχρι σήμερα…
Τι είπε ο Ρ.Τ. Ερντογάν το 2014
Το 2014, μιλώντας με Τουρκοκύπριους δημοσιογράφους, ο Ερντογάν τούς είπε: «Η βόρεια Κύπρος είναι μουσουλμανική. Να μη διστάζετε να είστε περήφανοι γι' αυτό και να το επικροτείτε, να ενδιαφέρεστε περισσότερο για την αύξηση της θρησκευτικής εκπαίδευσης και των τζαμιών». Το δημοσίευμα γράφει ότι στην Τουρκία το ανεπίσημο όνομα της «βόρειας Κύπρου» είναι «γη παιδί μας» (child land). (Sezen Yaras, 1 Σεπτεμβρίου 2014, Turkish paternalism in Northern Cyprus).
Υπάρχει, λοιπόν, οποιαδήποτε διαφορά στις δηλώσεις και επιδιώξεις μεταξύ Ζορλού 1955 και Ερντογάν 2014; Άλλαξε καθόλου η τουρκική πολιτική; Πού;
Για πόσο ακόμα και η δική μας πλευρά θα προσφέρει στους κατακτητές υποταγή, κατευνασμό και εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, ανίκανη και αδύναμη να αντιμετωπίσει τόσο τους ίδιους όσο και τους ξένους συμμάχους και εντολοδόχους τους, αγνοώντας την ιστορία και τα παθήματα; Και, το χειρότερο: Για πόσο θα βασίζεται στον… Ερντογάν;
ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
