Η νέα πολύνεκρη βομβιστική επίθεση στην Τουρκία, αυτήν τη φορά στο
αεροδρόμιο «Ατατούρκ», θα μπορούσε να είχε συμβεί οπουδήποτε στην
Ευρώπη. Όμως η Τουρκία έχει καταστήσει εαυτήν ιδιαιτέρως ευάλωτη. Κυρίως
λόγω των εσφαλμένων «επιθετικών» πολιτικών του προέδρου της. Ο
Ερντογάν, μάλιστα, τις δυο τελευταίες εβδομάδες τρέχει να τα μαζέψει, σε
μια αγωνιώδη προσπάθεια να κλείσει τις πληγές που ο ίδιος άνοιξε... Ειδικά η καταστροφική πολιτική του στη Συρία εκτιμάται ότι είναι
αυτή που έχει βάλει τη χώρα του σε κίνδυνο. Τους τελευταίους δέκα μήνες,
συνολικά 250 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε εννιά τρομοκρατικές επιθέσεις στην
Τουρκία. Τον Οκτώβριο, μάλιστα, υποστηρικτές του ISIS ανατίναξαν 102
ανθρώπους στην Άγκυρα.
Το ISIS δυνάμωσε κι εξάπλωσε τη δράση του εντός τουρκικών συνόρων
μετά το 2011, όταν η κυβέρνηση Ερντογάν ουσιαστικά ενθάρρυνε δεκάδες
χιλιάδες ξένους μαχητές να χρησιμοποιήσουν την Τουρκία ως σημείο εισόδου
στη Συρία, όπου θα προσπαθούσαν να ανατρέψουν τον Μπασάρ αλ Άσαντ,
γνωστό «εχθρό» του Ερντογάν.
Η Τουρκία θεωρείται πως γνώριζε ότι οι περισσότεροι ήταν
σκληροπυρηνικοί τζιχαντιστές. Πολλοί κατατάχθηκαν στο ISIS, βοηθώντας το
Ισλαμικό Κράτος να εξελιχθεί στο τέρας που είναι σήμερα. Επίσης, η
Τουρκία δέχεται πυρά ότι επέτρεψε σε εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους
να δημιουργήσουν μια οργανωμένη τρομοκρατική υποδομή μέσα στην ίδια την
Τουρκία, την οποία χρησιμοποιούν για να εξαπολύουν επιθέσεις στην ίδια
τη χώρα.
Ο μεγάλος φόβος
Μάλιστα, το τουρκικό υπουργείο Εσωτερικών ισχυρίζεται ότι έχει ήδη
αποτρέψει δεκάδες άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις, μεταξύ των οποίων κι
ένα πλάνο για πολύνεκρους βομβαρδισμούς σε μπαρ και κλαμπ της Άγκυρας
την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.
Ο μεγαλύτερος φόβος του Ερντογάν είναι ότι οι Κούρδοι της Συρίας
μπορεί να φτιάξουν το δικό τους κράτος, από το οποίο θα μπορούσαν να
εμπνεύσουν αυτονομιστικές τάσεις στους Κούρδους εντός της Τουρκίας.
Ο Τούρκος πρόεδρος, εκτός του ότι πρέπει πια να σοβαρευτεί στο
μέτωπο κατά του ISIS, κάτι που δείχνει έστω και με καθυστέρηση να έχει
αντιληφθεί και ο ίδιος τις τελευταίες μέρες, τώρα έχει να διαχειριστεί
κι έναν κανονικό αντάρτικο πόλεμο στη Νοτιοανατολική Τουρκία.
Αναμφισβήτητα, είναι η πανουργία του Ερντογάν που τον σπρώχνει τώρα
σε στροφή φιλίας και πραγματιστικές κινήσεις στην εξωτερική πολιτική,
όπως το κλείσιμο μετώπων με το Ισραήλ, τη Ρωσία, αλλά και με την
Αίγυπτο, ενώ φαίνεται ότι κάνει στροφή και στη γενικότερη αντιμετώπισή
του στη Συρία. Τα δυο ερωτήματα που παραμένουν είναι πώς θα διαχειριστεί
τις σχέσεις του με την Ευρώπη, που έτσι κι αλλιώς, πάντως, βρίσκονται
σε καλύτερο στάδιο απ’ ό,τι πριν από μερικούς μήνες, αν και σ’ αυτήν τη
φάση δείχνουν βαλτωμένες, αλλά και το Κυπριακό, για το οποίο επιδιώκουν
λύση εδώ και τώρα οι Αμερικανοί.
Με Ρωσία
Η τουρκική τουριστική βιομηχανία, αξίας 30 δισ. δολαρίων τον χρόνο,
έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις και το
μποϊκοτάζ από τη Ρωσία. Ήδη τον Μάιο, πριν από το πολύνεκρο χτύπημα στο
αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, οι αφίξεις τουριστών στην Τουρκία
σημείωναν πτώση κατά 35%, η μεγαλύτερη απώλεια εδώ και δεκαετίες.
Με επιστολή που απέστειλε στον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Ερντογάν
απολογήθηκε για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού τον περασμένο
Νοέμβριο. Σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ερντογάν, ο Ρώσος πρόεδρος
συμφώνησε να άρει τις τουριστικές κυρώσεις και να επανορθωθούν οι δεσμοί
ανάμεσα στις δυο χώρες. Πάντως, για τους Τούρκους tour operators, η
καλοκαιρινή σεζόν έχει ήδη χαθεί.
Τα τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη παραμένουν καθηλωμένα από το
προηγούμενο φθινόπωρο και δεν προκαλούν πλήγματα στο ISIS. Ως
δικαιολογία προβάλλεται ο φόβος να χτυπηθούν από ρωσικούς πυραύλους.
Με Συρία
Τώρα, αν η επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ κάνει την Τουρκία
μεγαλύτερο στόχο για τους τζιχαντιστές του ISIS, μια που ίσως τη
χρησιμοποιήσουν για να κατατάξουν την Τουρκία στη «συμμαχία των
σταυροφόρων», η επαναπροσέγγιση με τη Ρωσία λύνει τα χέρια της Άγκυρας
για να πολεμήσει το ISIS. Τα τουρκικά μαχητικά θα έχουν έναν λόγο
λιγότερο να ανησυχούν για το αν θα τα καταρρίψουν πάνω από τη Συρία.
Παράλληλα, ίσως ο Ερντογάν αναγκαστεί να κάνει τα στραβά μάτια στην
υποστήριξη των Αμερικανών προς τους Κούρδους της Συρίας, που είναι οι
πιο αξιόπιστοι εταίροι του μπλοκ κατά του ISIS. Ο Τούρκος πρόεδρος δεν
φαίνεται να έχει άλλη επιλογή από το να εμπλακεί άμεσα κατά του ISIS ή
να αφήσει τους Κούρδους να το κάνουν αντ’ αυτού.
Το πρώτο σημάδι της στροφής στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας
είχε διαφανεί στην παρθενική ομιλία του Γιλντιρίμ ως πρωθυπουργού. Είχε
δηλώσει ότι η Τουρκία επρόκειτο να αναζητήσει «λιγότερους εχθρούς,
περισσότερους φίλους».
Μάλιστα, σύμφωνα με αναφορές, υπήρξαν ήδη φέτος δύο συναντήσεις
μεταξύ αντιπροσώπων Άγκυρας και Δαμασκού, καθώς οι πρώην εχθροί ψάχνουν
κοινή στρατηγική για τη Βόρεια Συρία.
Με Ισραήλ
Οι δύο χώρες, Ισραήλ - Τουρκία, ξόδεψαν τα τελευταία τρία χρόνια
από μια εξαετή περίοδο εντάσεων διαπραγματευόμενες το ντιλ που θα
αποκαθιστούσε τις πλήρεις διπλωματικές σχέσεις. Με το φυσικό αέριο να
βρίσκεται πάντα, έτσι κι αλλιώς, υψηλά στην ατζέντα ενδιαφέροντος και
των δυο πλευρών.
Όταν τελικά κατάφεραν να συμφωνήσουν για την εξομάλυνση των
σχέσεων, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου και ο Τούρκος
Μπιναλί Γιλντιρίμ έδωσαν ξεχωριστές συνεντεύξεις Τύπου. Δεν υπήρξε καμιά
πανηγυρική προσέγγιση στο θέμα, απλώς η αναγνώριση από δυο
περιφερειακές δυνάμεις ότι πια δεν τις «παίρνει» να παραμένουν σε
διαμάχη σε αυτήν την εξαιρετικά ρευστή περίοδο.
Οι συνομιλίες τραβούσαν σε χρόνο γιατί και οι δυο πλευρές είχαν τις
δικές τους επιπρόσθετες απαιτήσεις. Ο Ερντογάν, θέλοντας να εμφανίζεται
ως ο προστάτης των Παλαιστινίων, απαιτούσε από το Ισραήλ να άρει τον
αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας.
Το Ισραήλ επέμενε να κλείσει η τουρκική κυβέρνηση ένα αρχηγείο της
Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο, σύμφωνα με τις ισραηλινές
μυστικές υπηρεσίες, χρησιμοποιείτο για να οργανώνονται τρομοκρατικές
επιθέσεις εντός του Ισραήλ.
Τελικά, και οι δυο πλευρές αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις
περισσότερες απαιτήσεις τους. Ο αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας
παραμένει, αν και στην Τουρκία θα επιτραπεί να προχωρήσει σε
κατασκευαστικά πρότζεκτ στην περιοχή. Τα γραφεία της Χαμάς στην
Κωνσταντινούπολη θα παραμείνουν ανοιχτά και το Ισραήλ θα πρέπει να
αρκεστεί στις διαβεβαιώσεις της Τουρκίας ότι θα επιτραπεί στο γραφείο
της Χαμάς μόνο η ενασχόληση με «πολιτικές» δραστηριότητες.
Η Τουρκία έχει φιλόδοξα κι επικερδή, σχέδια για τη Γάζα. Έναν
καινούργιο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και μια μονάδα
αφαλάτωσης. Αυτά θα ήταν χρήσιμα στα 1,8 εκατ. ανθρώπους που ζουν στη
Γάζα και αναγκάζονται να υπομένουν καθημερινά μεγάλες διακοπές
ηλεκτρικού. Επιπλέον, θα «άνοιγαν» θέσεις εργασίας.
Πάντως, τέτοια εργοστάσια θα χρειάζονται διαρκή συντήρηση και
προμήθειες, πράγμα δύσκολο σε μια τόσο ταλαιπωρημένη περιοχή που ώς τώρα
βομβαρδίζεται από το Ισραήλ κατά μ.ό. κάθε δίμηνο τη τελευταία
δεκαετία. Άλλο ένα εμπόδιο θα είναι ο διχασμός ανάμεσα στους
Παλαιστίνιους. Η Παλαιστινιακή Αρχή, που ελέγχεται από τη Φατάχ,
αρνείται να συνεργαστεί με την ανταγωνιστική της Χαμάς, που ελέγχει τη
Γάζα.
Ακόμη και μετά την επαναπροσέγγιση Τουρκίας - Ισραήλ, πάντως, είναι
πρόωρο οι δυο χώρες να μετατραπούν ξαφνικά στους στενούς συμμάχους που
ήταν κάποτε. Το Ισραήλ είναι πολύ καχύποπτο για σχέσεις που χτίστηκαν τα
τελευταία χρόνια ανάμεσα σε έμπιστους του Ερντογάν (που τοποθετήθηκαν
σε επιτελικές θέσεις στις τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών) και Ιρανούς
αξιωματούχους.
Πρόσφατα ένας ανώτατος Ισραηλινός αξιωματούχος σχολίασε, σύμφωνα με
τον «Economist», ότι «είναι δύσκολο να επανακτήσουμε το επίπεδο σχέσης
που είχαμε κάποτε όσο ο Ερντογάν συνεχίζει να βρίσκεται στην κορυφή της
πυραμίδας».
Με Αίγυπτο
Η Τουρκία κάνει κινήσεις και προς τη «διόρθωση» των σχέσεων με την
Αίγυπτο. Αυτή θα είναι η τρίτη μεγάλη στροφή στην εξωτερική πολιτική
Ερντογάν.
Ο «σουλτάνος» δείχνει να κάνει στροφή 180 μοιρών από τη στρατηγική
που ακολουθούσε από την Αραβική Άνοιξη το 2011 και να κλίνει πια προς το
μότο «κανένα πρόβλημα με τους γείτονες».
Ο Τούρκος πρωθυπουργός Γιλντιρίμ επιβεβαίωσε ότι η Άγκυρα είναι
έτοιμη να αρχίσει συνομιλίες με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αλ Σίσι, που ήρθε
στην εξουσία από το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2013, ρίχνοντας τον
Μόσι. Οι Τούρκοι υπήρξαν από τους πρώτους και πιο ένθερμους υποστηρικτές
του Μόσι και τάχθηκαν εξαρχής ενάντια στο πραξικόπημα του Αλ Σίσι.
Ο Γιλντιρίμ δήλωσε ότι δεν υπάρχει «κανένα εμπόδιο» από την
τουρκική πλευρά για αποκατάσταση σχέσεων: «Είμαστε έτοιμοι. Δεν έχουμε
επιφυλάξεις. Οι Αιγύπτιοι υπουργοί θα έρθουν, οι δικοί μας θα πάνε στο
Κάιρο. Επιχειρηματίες μπορεί να έρθουν, πολιτιστικές ανταλλαγές είναι
δυνατόν να γίνουν, αμοιβαίες στρατιωτικές επαφές μπορεί να επιτευχθούν.
Όλα αυτά είναι δυνατά, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα». Οι δηλώσεις του
έγιναν την ημέρα που η Άγκυρα επίσημα συμφιλιώθηκε με το Ισραήλ.
Σύμφωνα με τον Άαρον Στάιν, ερευνητή στο Ατλαντικό Συμβούλιο, «αυτό
που βλέπουμε είναι ότι η Τουρκία αποδέχεται το περιφερειακό status quo.
Ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015 όταν ο Ερντογάν συνάντησε τον βασιλιά
Σαλμάν της Σ. Αραβίας και συμφώνησε να κάνει ένα βήμα πίσω στην
υποστήριξη προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η απομάκρυνση Νταβούτογλου
έδωσε την ευχέρεια και δημιούργησε τον χώρο στην Τουρκία να κάνει πράξη
τις αλλαγές στην εξωτερική της πολιτική, αλλαγές που βρίσκονται σε
εξέλιξη».
Η σκληρή γραμμή που ακολούθησε ο Ερντογάν τα τελευταία χρόνια δεν
του βγήκε. Η Τουρκία οδηγήθηκε σε επώδυνες κόντρες, κινδυνεύοντας άμεσα
να απομονωθεί και χάνοντας παραδοσιακές της συμμαχίες, σε μια εποχή που
αλλάζουν οι ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή και η κατάσταση είναι πιο
ρευστή από ποτέ. Οι Αμερικανοί, άλλωστε, ουκ ολίγες φορές έδειξαν τον
εκνευρισμό τους.
Η στροφή Ερντογάν προς τον πραγματισμό τον οδηγεί σε κλείσιμο
μετώπων όπως-όπως, αφού πρώτα είδε όλες τις διεξόδους του να
σφραγίζονται και να μην υπάρχουν άλλες λύσεις στον ορίζοντα.
Προσπαθεί να μείνει μέσα στο παιχνίδι και από χαμένος να βγει
ενισχυμένος, γνωρίζοντας ότι η Τουρκία γεωστρατηγικά παραμένει όπως και
να έχει βασικός κι απαραίτητος παίκτης για όλη την περιοχή. ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ
Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1924 στις 07-07-2016
