Ένα μεγάλο μέρος της θρησκευτικής στροφής της Τουρκίας έχει να κάνει με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον πιο ισχυρό δημοκρατικά εκλεγμένο ηγέτη στην ιστορία της Τουρκίας. Έχει κυβερνήσει την χώρα από το 2003, πρώτα ως πρωθυπουργός και στην συνέχεια ως πρόεδρος από το 2014. Κατά την διάρκεια των ετών, εξάλειψε μεθοδικά τον κεμαλισμό, την επαναστατική-κοσμική τουρκική ιδεολογία που πήρε το όνομά της από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της χώρας. Εκεί που ο Ατατούρκ δημιούργησε ένα αυστηρό τείχος προστασίας για να αποτρέψει την θρησκεία να εισρεύσει στις κρατικές υποθέσεις, και επίσης όρισε σταθερά την Τουρκία ως μια Δυτική χώρα, ο Ερντογάν έβαλε το συντηρητικό Ισλάμ πάλι στην εξωτερική πολιτική, την εγχώρια πολιτική και το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας.
Ο Κεμαλισμός απαιτούσε από τους Τούρκους πολίτες να ασκούν την θρησκεία ως ένα ιδιωτικό θέμα και η κυβέρνησή του έκανε διακρίσεις ενεργά ενάντια στους απροκάλυπτα θρησκευόμενους ανθρώπους. Το χαρτί έχει τώρα γυρίσει. Ο Ερντογάν θεωρεί τους πολίτες που δεν είναι φανερά συντηρητικοί ως δεύτερης κατηγορίας. Η εμφάνιση θρησκευτικής ευλάβειας εγγυάται κυβερνητικά συμβόλαια, θέσεις εργασίας, προαγωγές, καθώς και την πρόσβαση στην εξουσία. Μια σύζυγος που φορά μαντίλα, κάτι που είναι σημάδι συντηρητισμού, είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να πάρει κάποιος μια θέση εργασίας στην κυβέρνηση Ερντογάν ή να λάβει μια προσοδοφόρα σύμβαση από την κυβέρνηση. Εξετάστε το αυτό υπό το πρίσμα του γεγονότος ότι περίπου μόνο το ήμισυ των γυναικών της Τουρκίας καλύπτουν τα κεφάλια τους.
Στην Τουρκία του Ερντογάν, η θρησκευτική πολιτική έχει απλωθεί σε όλους τους τομείς της ζωής, και η εκπαίδευση υπήρξε ένα από τα πιο τραγικά παραδείγματα αυτής της τάσης. Η κοσμική εκπαίδευση, μια από τις βασικές πολιτικές του Ατατούρκ, έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Τον Δεκέμβριο του 2014, το Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης της Τουρκίας, ένα κυβερνητικά ρυθμιζόμενο σώμα, εξέδωσε μια σύσταση πολιτικής προτείνοντας τα μαθήματα στο σουνιτικό Ισλάμ να διδάσκονται υποχρεωτικά στα δημόσια σχολεία σε όλους τους μαθητές, ακόμα και σε από την ηλικία των έξι ετών. Η πολιτική αυτή τελικά εφαρμόστηκε, και ως αποτέλεσμα, το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα της Τουρκίας δεν μπορεί πλέον να θεωρείται κοσμικό. Οι μαθητές ηλικίας νηπιαγωγείου από άλλες θρησκείες, οι άθεοι, ή από οικογένειες που δεν εξασκούν την θρησκεία, αναγκάζονται να παρακολουθούν μαθήματα για το σουνιτικό Ισλάμ στα χρηματοδοτούμενα από το δημόσιο σχολεία.
Επιπλέον, μετά από αλλαγές στην διδακτέα ύλη και στις εξετάσεις στο κοσμικό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, ένας αυξανόμενος αριθμός μαθητών έχουν αναγκαστεί να σπουδάσουν σε ισλαμικά γυμνάσια. Κανείς δεν έχει γλιτώσει -ούτε καν ο εγγονός του επικεφαλής ραβίνου της Τουρκίας, ο οποίος είχε τοποθετηθεί, μαζί με πολλούς Χριστιανούς, σε ένα Ισλαμικό γυμνάσιο.
Οι πολιτικές του Ερντογάν γίνονται όλα το πιο δύσκολο να τις καταπιεί κανείς, δεδομένης της δημόσιας στήριξης που λαμβάνει από εξτρεμιστικά στοιχεία και από ενθαρρυμένους τραμπούκους [2]. Κατά την διάρκεια του μήνα του Ραμαζανιού, αυτές οι ομάδες επιτέθηκαν βίαια σε πολίτες που επέλεξαν να μην νηστέψουν και στόχευσαν εγκαταστάσεις που σέρβιραν αλκοόλ. Αυτές είναι αμφότερες ασυνήθιστες και ανησυχητικές εξελίξεις στην Τουρκία, η οποία μέχρι σήμερα ήταν γνωστή για την φιλελεύθερη ερμηνεία του Ισλάμ. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, η κυβέρνηση ούτε συνέλαβε ούτε δίωξε αυτούς τους τραμπούκους.
Η ροπή του Ερντογάν στο να βλέπει τον κόσμο μέσα από ένα αντι-κεμαλικό και αντι-Δυτικό πρίσμα έχει επηρεάσει επίσης την εξωτερική πολιτική του. Έχει στρέψει την Άγκυρα προς την Μέση Ανατολή, όπου έχει αναλάβει κεντρικό ρόλο στον καταστροφικό συριακό εμφύλιο πόλεμο που ξεκίνησε το 2011. Όσο δύσκολο και αν είναι να το πιστέψει κανείς, η Άγκυρα υποστηρίζει τώρα τις ριζοσπαστικές ομάδες ισλαμιστών στην Συρία, όπως η Ahrar al-Sham, η οποία έχει δεσμούς με την αλ Κάιντα, στην προσπάθειά της να ανατρέψει το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ.
Αναλόγως, η Άγκυρα έκανε τα στραβά μάτια σε ριζοσπαστικούς ξένους μαχητές που πήγαιναν στην Συρία για να πολεμήσουν το καθεστώς Άσαντ. Η Άγκυρα δεν είδε κανένα κίνδυνο στην εν λόγω στρατηγική, δεδομένου ότι, όπως ήταν το σκεπτικό στην Άγκυρα μεταξύ των ελίτ του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), «ο Άσαντ θα πέσει, οι καλοί θα αναλάβουν και θα απαλλαγούν από τους κακούς».
Η πολιτική αυτή υπήρξε πλήρης αποτυχία. Όχι μόνο ο Άσαντ παρέμενε στην εξουσία, αλλά μερικοί ακριβώς από τους ριζοσπαστικούς που πέρασαν φανερά στην Συρία χωρίς καμία ένσταση από την Άγκυρα, στράφηκαν σε αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως ISIS, την ίδια ομάδα που απειλεί την Τουρκία και τον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτό το επικίνδυνο κοκτέιλ των γεγονότων –εξισλαμισμός εγχωρίως, η χρήση των τζιχαντιστών της Τουρκίας ως ορμητήριο για την Συρία, και η άνοδος του ISIS στην γειτονιά- ενθάρρυνε την βίαιη ριζοσπαστικοποίηση μεταξύ των Τούρκων. Για παράδειγμα, ορισμένες από τις πρόσφατες επιθέσεις του ISIS, συμπεριλαμβανομένων των βομβιστικών επιθέσεων στην Άγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο [3] και τον Μάρτιο [4] που σκότωσαν 108 ανθρώπους, πραγματοποιήθηκαν από Τούρκους πολίτες ριζοσπαστικοποιημένους από το ISIS στην Συρία.
Η τζιχαντιστική προπαγάνδα πολλαπλασιάζεται στο τουρκικό διαδίκτυο, και το ISIS είναι αποδεκτό σε ορισμένους κύκλους, συμπεριλαμβανομένων διάφορων γειτονιών της Κωνσταντινούπολης, όπου οι άνθρωποι μπορούν να αγοράσουν παραφερνάλια του ISIS στους δρόμους. Ακόμη πιο ανησυχητικά, σύμφωνα με μια έκθεση από το Soufan Group [5], περισσότεροι από 2.100 Τούρκοι πολίτες έχουν περάσει στην Συρία για να πολεμήσουν μαζί με το ISIS. Η Τουρκία είναι σήμερα η τέταρτη μεγαλύτερη συνεισφέρουσα μαχητές για το ISIS, μετά την Τυνησία, την Σαουδική Αραβία και την Ρωσία.
Μια εξίσου ενοχλητική εξέλιξη -το πρόσφατα αποτυχημένο σχέδιο πραξικοπήματος- μόνο θα αποδυναμώσει τον τουρκικό στρατό, με σοβαρές συνέπειες για την ασφάλεια της χώρας. Κατ’ αρχήν, η απόπειρα πραξικοπήματος αφορούσε μόνο ένα μικρό μέρος του στρατού. Αυτό έδειξε ότι υπήρχαν σοβαρά ρήγματα σε έναν οργανισμό που είχε καταφέρει να διατηρήσει την αλληλεγγύη του μέσα από νωρίτερα πραξικοπήματα, πικρές εξεγέρσεις και αμφιλεγόμενες δίκες κατά της «συμμορίας Εργκένεκον», μιας δήθεν παράνομης οργάνωσης στον στρατό που κατηγορήθηκε ότι διοργάνωσε πραξικόπημα το 2004. Σε ένα ακόμη πλήγμα για την συνοχή του κράτους και της κοινωνίας εν όψει της αυξανόμενης απειλής από το ISIS, το αποτυχημένο πραξικόπημα θα διαβρώσει την κυβερνητική και κοινωνική υποστήριξη για αυτό που κάποτε ήταν ο πιο έμπιστος και ενωμένος θεσμός ασφάλειας της Τουρκίας.
Αν ο Ερντογάν δεν πατάξει την τζιχαντιστική ριζοσπαστικοποίηση, δεν περιορίσει τον εξισλαμισμό εγχωρίως και δεν κόψει τους δεσμούς του με ριζοσπάστες στο εσωτερικό της Συρίας, η Τουρκία θα υποφέρει σοβαρά -και η Δύση επίσης. Είναι πιθανό ότι η ριζοσπαστικοποίηση θα εξαπλωθεί στην πέντε εκατομμυρίων ατόμων τουρκική διασπορά στην Ευρώπη, δεδομένου ότι [η Ευρώπη] εθελοτυφλεί στις ανησυχητικές εγχώριες πολιτικές του Ερντογάν ως αντάλλαγμα για την συνεργασία του σχετικά με την προσφυγική κρίση.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται επίσης την Άγκυρα ως σύμμαχο στον αγώνα τους κατά του ISIS. Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να προειδοποιήσει τον Ερντογάν, πριν να είναι πολύ αργά, για το πώς οι θρησκευτικές πολιτικές του συνέβαλαν στο πρόβλημα της ριζοσπαστικοποίησης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία καθώς ο Ερντογάν νίκησε, εν μέρει με την κινητοποίηση της θρησκευτικά συντηρητικής βάσης του. Έκτοτε, οι ισλαμιστές, και μάλιστα ορισμένοι τζιχαντιστές, έχουν εμφανιστεί για να συσπειρωθούν πίσω του. Παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν μπορεί να φαίνεται νικηφόρος σήμερα, σε μακροπρόθεσμη βάση οι πολιτικές του θα κάνουν ελάχιστα για να ενισχύσουν την θέση του στην εξουσία, αν η χώρα του γίνει ακόμα λιγότερο ασφαλής.
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-19/turkeys-troubl...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cnn.com/2016/06/28/europe/turkey-istanbul-airport-attacks/
[2] http://www.aljazeera.com/news/2016/06/music-fans-assaulted-turkey-consum...
[3] http://www.bbc.com/news/world-europe-34495161
[4] http://www.aljazeera.com/news/2016/03/istanbul-taksim-square-area-hit-ex...
[5] http://soufangroup.com/wp-content/uploads/2015/12/TSG_ForeignFightersUpd...
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
