Η αποπομπή του βετεράνου Υπουργού
Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας Ali al-Naimi συμπίπτει με την
προσπάθεια της Σαουδικής ηγεσίας, και ιδίως του φιλόδοξου πρίγκιπα
αναπληρωτή διαδόχου Mohammed bin Salman να αναμορφώσει την οικονομία του
βασιλείου, ώστε να πραγματοποιηθεί η περιβόητη "απεξάρτηση" από το
πετρέλαιο. Από άποψη φιλοδοξίας, αναλυτές όπως ο Patrick Cockburn του
βρετανικού Independent το έχουν ήδη συγκρίνει με το "Μεγάλο Άλμα προς τα
Εμπρός” που εγκαινίασε ο Μάο Τσε Τουνγκ το 1958 για να μετατρέψει την
Κίνα από αγροτική σε βιομηχανική χώρα - αν και με μάλλον καταστροφικά
αποτελέσματα.
Με ταπεινή καταγωγή βεδουίνου ο Ali
al-Naimi, κατάφερε από βοσκός και μετέπειτα υπάλληλος της (υπό
αμερικανική ιδιοκτησία τότε) Aramco, να αναρριχηθεί και να γίνει τελικά
το 1995 υπουργός πετρελαίου της σημαντικότερης πετρελαιοπαραγωγού χώρας
στον κόσμο. Μια απλή δήλωσή του μπορούσε να επηρεάσει τις αγορές
ενέργειας και στις διασκέψεις του OPEC βρισκόταν πάντοτε στο επίκεντρο
της προσοχής των δημοσιογράφων.
Χωρίς σχέση με τη βασιλική οικογένεια
και τις συγκρούσεις των διαφορετικών φατριών της, ο Ali al-Naimi υπήρξε ο
αρχιτέκτονας μιας πολιτικής που πάνω από όλα έβαζε την εξασφάλιση του
μεριδίου αγοράς της Σαουδικής Αραβίας. Το 2014, με την έναρξη της πτώσης
των τιμών, ο Ali al-Naimi επέμεινε στο να μην υπάρξει περικοπή της
παραγωγής, που θα μπορούσε να στείλει ξανά τις τιμές κοντά στα 100
δολάρια το βαρέλι, έχοντας κατά νου τον παραγκωνισμό των αμερικανικών
εταιρειών που επένδυσαν στα πολύ ακριβότερα σχιστολιθικά κοιτάσματα και
προκαλώντας σύγκρουση ανάμεσα στις πλούσιες πετρελαιοπαραγωγές χώρες του
Περσικού Κόλπου, που μπορούν να απορροφούν μειωμένες τιμές και χώρες με
σοβαρό πρόβλημα ρευστότητας όπως η Βενεζουέλα και η Νιγηρία.
Πριν την αποπομπή του ο Naimi είχε εκδηλώσει τη διάθεση να συμφωνήσει σε ένα συναινετικό πάγωμα της παραγωγής των χωρών που OPEC στα σημερινά όρια, κίνηση που θα οδηγούσε σε σχετική άνοδο των τιμών. Όμως, ο πρίγκιπας Mohammed, που επιβλέπει εκ μέρους της βασιλικής οικογένειας την ενεργειακή πολιτική, δεν έδωσε στον Naimi τη σχετική εξουσιοδότηση, επιμένοντας ότι πάνω από όλα έπρεπε να διατηρηθούν υψηλά μερίδα αγοράς, ιδίως από τη στιγμή που το απαλλαγμένο από κυρώσεις Ιράν αυξάνει την παραγωγή του. Για πρώτη φορά ο Naimi φάνηκε ότι δεν απολάμβανε πια του προηγούμενου κύρους του: η αντικατάστασή του από τον Khalid al-Falih, μέχρι τώρα επικεφαλής της κρατικής εταιρείας Saudi Aramco, ο οποίος και θα αναφέρεται απευθείας στον πρίγκιπα Mohammed, υπήρξε αναμενόμενη.
Υπόβαθρο αυτών των εξελίξεων αποτελεί το "υπαρξιακό ερώτημα” που αντιμετωπίζει στην πραγματικότητα η Σαουδική Αραβία. Με τις τιμές να είναι αδύνατο να φτάσουν τα ύψη προηγούμενων ετών, αλλά και τον πληθυσμό της χώρας να ξεπερνά πια τα 30 εκατομμύρια, διακυβεύεται το κοινωνικό μοντέλο που εξασφάλιζε το εισόδημα του πληθυσμού. Στην καθοριστική αυτή συγκυρία παρεμβάλλεται το μεγαλεπήβολο σχέδιο του πρίγκιπα Mohammed με τον τίτλο "Όραμα 2030”, με στόχο να σταματήσει η οικονομική εξάρτηση από την παραγωγή πετρελαίου, να αυξηθεί στο 65% η συμβολή του ιδιωτικού τομέα στο ΑΕΠ και να διαφοροποιηθεί η οικονομία με την ανάπτυξη τομέων όπως π.χ. η βιομηχανία όπλων ή και ο τουρισμός. Κλειδί στην όλη προσπάθεια αποτελεί η απόφαση να διατεθεί στο επενδυτικό κοινό του 5% της Aramco, έναντι περίπου 100-150 δισεκατομμυρίων δολαρίων, στη μεγαλύτερη αρχική δημόσια προσφορά (IPO) στα διεθνή χρονικά. Βέβαια, με δεδομένο ότι η Aramco υπόκειται σε πολύ μεγάλη φορολογία, για να είναι ελκυστική η επένδυση θα πρέπει να συνοδευτεί και από μια νέα έκρηξη των τιμών του πετρελαίου, καθώς στο σημερινό τους επίπεδο δεν είναι πρακτικά επιτρεπτή η διανομή μερισμάτων.
Οι Σαουδάραβες ελπίζουν να προσελκύσουν την ExxonMobil, την κινεζική Sinopec και δυνητικά και την BP στο να αποκτήσουν στρατηγικά μερίδια με αντάλλαγμα τεχνολογία και συμφωνίες διύλισης, καθώς αυτή τη στιγμή υπολείπονται ως προς την τεχνολογία που θα επιτρέψει την καλύτερη εκμετάλλευση των κοιτασμάτων τους. Θα πρέπει ωστόσο να δώσουν εγγυήσεις ότι όντως θα αφήσουν περιθώρια στους ξένους επενδυτές και δεν θα προσπαθήσουν απλώς να εξασφαλίσουν βραχυπρόθεσμα έσοδα για να καλύψουν τις απώλειες από τις μειωμένες τιμές πετρελαίου αλλά και το οικονομικό κόστος της ακολουθούμενης εξωτερικής πολιτικής (βλ. λ.χ. τα περίπου 80 δισεκατομμύρια δολάρια δανείων προς την Αίγυπτο). Επιπλέον, θα πρέπει να απαντήσουν στην ανησυχία που προκαλεί το ότι τα μεγαλύτερα κοιτάσματά τους βρίσκονται στις περιοχές όπου κατοικεί η σε αναβρασμό σιιτική μειονότητα που πρόσφατα είδε να εκτελείται ο ηγέτης της, σεΐχης Nimr al-Nimr.
Ο στόχος της Σαουδικής ηγεσίας είναι η διαμόρφωση με τα έσοδα από τη πώληση του μεριδίου της Aramco ενός κρατικού επενδυτικού ταμείου που να μπορέσει να χρηματοδοτήσει τις επενδύσεις και τη μετάβαση σε μια πιο διαφοροποιημένη οικονομία, υπερβαίνοντας την πετρελαϊκή μονοκαλλιέργεια. Μόνο που η εμπειρία από ανάλογες προσπάθειες αξιοποίησης των εσόδων από το πετρέλαιο να αξιοποιηθεί για την κινητοποίηση οικονομικής ανάπτυξης (όπως π.χ. του Σάχη της Περσίας πριν την ανατροπή του ή του Σαντάμ Χουσεΐν πριν από τον πόλεμο με το Ιράν), δείχνει ότι πολύ συχνά αυτή η προσπάθεια "αναμόρφωσης από τα πάνω” καταλήγει απλώς σε έναν φαύλο κύκλο σπατάλης, διαφθοράς και υπερκοστολογημένων έργων και επενδύσεων που απλώς δεν αποδίδουν.
Για πολλές δεκαετίες ο απόλυτος ρυθμιστής σε ό,τι αφορά την παγκόσμια ενεργειακή αγορά, η Σαουδική Αραβία
σήμερα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τα ανοιχτά ερωτήματα
για την ενεργειακή στρατηγική μέχρι τις εντεινόμενες αντιδράσεις στον
απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος και τη μερική αποτυχία των
γεωπολιτικών σχεδίων για την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία, τα σύννεφα
πυκνώνουν. Η φιλοδοξία του πρίγκιπα Mohammed είναι αρκετά πιθανό να μην
είναι παρά η τελευταία φάση μιας "ύβρεως” που αναμένει από καιρό τη
νέμεσή της. Σε κάθε περίπτωση, η αποπομπή του Ali al-Naimi σηματοδοτεί
ένα πραγματικό "τέλος εποχής”.
