Του Κώστα Ράπτη
Από τους 284 μεγάλους βεζίρηδες που
υπηρέτησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε όλα τα χρόνια της ύπαρξης της,
οι 44 εντέλει θανατώθηκαν με διαταγή του Πατισάχ. Υπ' αυτή την έννοια, ο
Ahmet Davutoğlu μπορεί και να μακαρίζει την τύχη του, αφότου έπεσε στη
δυσμένεια του επίδοξου, νέου Σουλτάνου των ημερών μας, Tayyip Erdoğan...Η παρατήρηση αυτή του Ινδού πρέσβυ ε.τ.
Melkulangara Bhadrakumar στους Asia Times υπογραμμίζει την ειρωνεία της
ιστορίας σε ό,τι αφορά την εκπαραθύρωση του Τούρκου πρωθυπουργού, καθώς
αν κάτι εξασφάλισε την ανάδειξη του διακεκριμένου ακαδημαϊκού Davutoğlu
σε πρωθυπουργικό σύμβουλο και κατόπιν σε υπουργό Εξωτερικών και
πρωθυπουργό ήταν ακριβώς η έλξη που ασκούσε το θεωρητικό του σχήμα του
"νεο-οθωμανισμού” στον ακαλλιέργητο, πλην φιλόδοξο και αποφασιστικό
Erdoğan.
Η ανάκληση της οθωμανικής κληρονομιάς για την προβολή ενός νέου ρόλου της Τουρκίας
στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά και για την
επίλυση των διαιρέσεων που διαπερνούν την τουρκική κοινωνία και
δημιουργούν μια σχιζοειδή σχέση με το ίδιο της το παρελθόν, ήταν ακριβώς
η ιδεολογική επένδυση της απομάκρυνσης από την κεμαλική παράδοση και
τις κατεστημένες εξουσίες που τρέφονταν από αυτήν.
Όμως το πείραμα πρωτοδοκιμάστηκε, με
άδοξη κατάληξη, πριν από τρεις δεκαετίες –καθώς πραγματικός πατέρας της
νεοθωμανικής στροφής (με ταυτόχρονη εμβάθυνση του οικονομικού
φιλελευθερισμού) ήταν ο Turgut Özal, πρωθυπουργός από το 1983 έως το
1989, ελέω της χούντας του Kenan Evren, και κατόπιν πρόεδρος της
Δημοκρατίας, έως τον πρόωρο (και κατά πολλούς ύποπτο) θάνατό του το
1993. Κατά τη μεταπήδησή του στο ανώτατο αξίωμα ο Özal φρόντισε να δώσει
το "δαχτυλίδι” της πρωθυπουργίας στον παροιμιωδώς πειθήνιο και άχρωμο
Yıldırım Akbulut –ο οποίος το 1991 έχασε την αρχηγία του κυβερνώντος
κόμματος από τον Mesut Yılmaz, για να ακολουθήσει τέσσερις μήνες μετά η
εκλογική ήττα...
Στην συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη με την οποία, εν μέσω συγκινησιακής φόρτισης, επιβεβαίωσε ότι δεν θα θέσει εκ νέου υποψηφιότητα
για την κομματική ηγεσία στο έκτακτο συνέδριο του Κόμματος Δικαιοσύνης
και Ανάπτυξης στις 22 Μαϊου, ο Davutoğlu εμφανίσθηκε βέβαια ενωτικός και
τόνισε ότι ποτέ δεν θα καταφερθεί εναντίον του Erdoğan ή... της
οικογένειάς του.
Όμως τα πραγματικά μηνύματα είχαν
ανταλλαγεί, όταν ο Τούρκος πρόεδρος διακήρυξε ότι "κανείς δεν πρέπει να
ξεχνά πώς βρέθηκε στο αξίωμά του” και ο πρωθυπουργός τόνισε ότι ποτέ στη
σταδιοδρομία του δεν παρακάλεσε για καμία θέση.
Είναι παράδοξο, αλλά μάλλον διόλου
τυχαίο, ότι η πτώση του Davutoğlu επήλθε σε στιγμή προσωπικού του
θριάμβου. Η τελική πράξη του πολιτικού δράματος ξεδιπλώθηκε ανάμεσα στην
περασμένη Πέμπτη, (οπότε ο Τούρκος πρωθυπουργός πληροφορήθηκε στο
Κατάρ, όπου εγκαινίασε την πρώτη τουρκική στρατιωτική βάση στον Περσικό
Κόλπο, ότι 47 από τα 50 μέλη της Κέντρικής Επιτροπής του Κόμματος
Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης αποφάσισαν να του αφαιρεθεί το δικαίωμα
διορισμού των επικεφαλής των νομαρχιακών οργανώσεων) και την Τετάρτη,
οπότε σε σχεδόν δίωρη συνάντηση με τον Erdoğan επιβεβαιώθηκε το ρήγμα
–την ώρα που η Κομισιόν χάριζε στην Τουρκία το μέγα έπαθλο της κατάργησης της βίζας, στη βάση των όσων είχε διαπραγματευτεί προσωπικά ο Davutoğlu...
Οι επενδυτές αντέδρασαν οδηγώντας τις
συνολικές απώλειες του Χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης αυτή την
εβδομάδα στο 8%, ενώ ο αρχηγός της τουρκικής αξιωματικής αντιπολίτευσης
Kemal Kılıçdaroğlu υποστήριξε ότι οι τελευταίες εξελίξεις δεν αποτελούν
εσωτερικό ζήτημα του κυβερνώντος κόμματος, αλλά παλατιανό πραξικόπημα –
και έχει δίκιο.
Ο Davutoğlu ακολουθεί την μοίρα της
ιδρυτικής γενιάς του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Abdullah Gül,
Bülent Arınç κ.ά.), από τον παραγκωνισμό της οποίας επωφελήθηκε ο ίδιος.
Μοιράζεται όμως με τους λοιπούς διαπρεπείς "καρατομημένους” όχι μόνο
την ανασφάλεια που ενέπνεαν στον αρχομανή Erdoğan, αλλά και τον
πραγματισμό που έβλεπε την καλλιέργεια των σχέσεων με τη Δύση ως
συμπληρωματική προς την ανάδυση του πολιτικού Ισλάμ α λα τουρκικά.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελευταίες
ημέρες εμφανίσθηκε (και έγινε αυτοστιγμεί πολύ δημοφιλές) ένα ανώνυμο
μπλογκ, του οποίου η μακροσκελής μοναδική ανάρτηση, γραμμένη πιθανότατα
από συνεργάτη του Erdoğan,
κωδικοποιούσε εν μέσω πολυάριθμων αναφορών στον Ηγέτη (με κεφαλαία) το
κατηγορητήριο κατά του "προδότη” Davutoğlu. Το κείμενο, παρουσιάζει την
Τουρκία ως μια χώρα που προκαλεί φόβο σε όλες τις μεγάλες δυνάμεις και
αποτελεί αντικείμενο αλλεπάλληλων συνωμοσιών τους. Ο Erdoğan, που κατά
τον ανώνυμο συντάκτη αποτελεί τη μοναδική προστασία του έθνους απέναντι
σε αυτές τις συνωμοσίες, φέρεται να εμπιστεύθηκε προ διετίας την
πρωθυπουργία στον Davutoğlu υπό δύο προϋποθέσεις: να μη συνεργασθεί με
τη Δύση ή τους Δούρειους Ίππους της στο εσωτερικό και να διευκολύνει τη
μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρικό. Ωστόσο, σύμφωνα με το
"διαδικτυακό κατηγορητήριο”, ο πρωθυπουργός προτίμησε να προσεγγίσει
"τους τραπεζίτες της Νέας Υόρκης”, να επιδιώξει συνάντησή του με τον
Barack Obama, να συνάψει με την Ε.Ε. συμφωνίες τις οποίες διαφήμισε ως
δικές του, να σιωπήσει περί της συνταγματικής αναθεώρησης κατά την
καμπάνια του στις βουλευτικές εκλογές, να δοκιμάσει να βάλει στις
εκλογικές λίστες τον έτερο εκλεκτό του Erdoğan, τον αρχηγό των μυστικών
υπηρεσιών Hakan Fidan, να προωθήσει τη "συμφωνία του Ντολμάμπαχτσε” τον
Φεβρουάριο 2015 για την επίλυση του Κουρδικού μέσω προωθημένων πολιτικών
παραχωρήσεων, να εισηγηθεί νόμο περί διαφάνειας που άφηνε έκθετα τα
κυβερνητικά στελέχη που είχαν κατηγορηθεί για σκάνδαλα και να πάρει τις
αποστάσεις του από τις πολλαπλασιαζόμενες καταδίκες ακαδημαϊκών για
"εξύμνηση της τρομοκρατίας”.
Και μόνο οι διαβολές του "Παλατιού”
αρκούν για να αντιληφθεί κανείς τη διαφορά αποχρώσεων στην πολιτική
διαχείριση, αλλά και το ιδεολογικό βάθος που ενδεχομένως κρύβει η
διάσταση Erdoğan-Davutoğlu. Όσο πιο μονολιθική γίνεται η δομή της
εξουσίας στην Τουρκία (καθώς πλέον ανοίγει ο δρόμος ακόμη και για
κατάργηση του πρωθυπουργικού αξιώματος, ίσως δε και για νέες εκλογές, με
τη φιλοδοξία της απόκτησης υπερπλειοψηφίας και της εκτόπισης από την
Εθνοσυνέλευση του φιλοκουρδικού κόμματος HDR) τόσο περισσότερο θα πρέπει
να αναμένεται σκλήρυνση της τουρκικής πολιτικής στο εσωτερικό αλλά και
τη διεθνή της συμπεριφορά.
Αλλά βέβαια, ίσως πρόκειται ακριβώς για
τη στιγμή της "ύβρεως”, καθώς πολλοί διεθνείς "παίκτες”, από τις ΗΠΑ και
τη Ρωσία μέχρι τη Γερμανία, το Ισραήλ ή το Ιράν, πείθονται ότι υπό τον
Erdoğan η Τουρκία δεν θα είναι αξιόπιστος εταίρος ή έστω συνομιλητής.
