Τι ενώνει τη Συρία, την Ελλάδα και την Ουκρανία

Εκ πρώτης όψεως οι μείζονες σημερινές διεθνείς κρίσεις δείχνουν να έχουν ελάχιστα κοινά στοιχεία. Κάποιες, όπως το δράμα του ελληνικού χρέους, αποτελούν οικονομικές καταστροφές. Αλλες, όπως η κατάρρευση της Συρίας, χαρακτηρίζονται από βαρβαρότητα και πολιτικό χάος. Και κάποιες άλλες, με πιο αξιοσημείωτη περίπτωση τα δεινά της Ουκρανίας, βρίσκονται κάπου στο ενδιάμεσο. Παρά τα όσα ενδεχομένως θέλουν να πιστεύουν οι πολιτικοί ιθύνοντες, όμως, τα γεγονότα αυτά δεν είναι ασύνδετα.

Αντιθέτως, αντανακλούν μια βαθύτερη κρίση της διεθνούς ολοκλήρωσης και συνεργασίας. Κατά τα τελευταία 60 χρόνια ο κόσμος βίωσε μια άνευ προηγουμένου ειρήνη και ευημερία για έναν απλούστατο λόγο: οι χώρες ενσωματώθηκαν οικειοθελώς σε μια διεθνή κοινότητα βασισμένη σε κοινούς κανόνες και πρότυπα. Αλλά αυτή η τάση έχει δώσει τη θέση της σε αποσπασματικές αντιδράσεις στην εκάστοτε κρίση - είτε είναι η λιτότητα είτε ο τοπικός περιορισμός των ζημιών - οι οποίες βασίζονται στην παράλογη υπόθεση ότι προβλήματα όπως αυτά στην Ελλάδα, στη Συρία και στην Ουκρανία θα διορθωθούν τελικά από μόνα τους.


Βασιζόμενοι σε πρόχειρα μέτρα για την αντιμετώπιση κρίσεων, οι παγκόσμιοι ηγέτες μοιάζει να έχουν ξεχάσει πόσο αλληλένδετος είναι πλέον ο κόσμος. Η αναστάτωση ή η στασιμότητα σε ένα μέρος ενός περίπλοκου συστήματος μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες σε κάποιο άλλο, υπό τη μορφή, ας πούμε, μιας προσφυγικής κρίσης ή μιας αύξησης της ανισότητας.

Κρίσεις που διαλύουν, κρίσεις που ενώνουν

Ο οικονομολόγος Αλμπερτ Χίρσμαν είπε κάποτε ότι μια κρίση μπορεί να είναι είτε διαλυτική είτε ενοποιητική. Τα άτομα και οι οργανώσεις που αντιμετωπίζουν αντιξοότητες και δεν έχουν πίστη στους πολιτικούς ιθύνοντες μπορούν είτε να «εξέλθουν» από τους θεσμούς και τις κοινωνίες που τους δεσμεύουν είτε να συσπειρωθούν και να τους αναζωογονήσουν.

Δυστυχώς οι σημερινές κρίσεις μέχρι στιγμής μοιάζει να είναι διαλυτικές. Σκεφθείτε τη φυγή κεφαλαίων η οποία ανάγκασε την Ελλάδα να επιβάλει ελέγχους. Φυσικά οι μηχανισμοί εξόδου όπως η φυγή κεφαλαίων μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο. Κατά τον 18ο αιώνα η φυγή κεφαλαίων περιόρισε τους ληστρικούς κυβερνήτες. Ο Ανταμ Σμιθ θεωρούσε την αύξηση του κινητού κεφαλαίου ως μια δύναμη η οποία θα ενθάρρυνε την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών που εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον.

Ωστόσο στον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο το κεφάλαιο μπορεί να κινηθεί πολύ πιο γρήγορα και προς πολύ περισσότερους προορισμούς διασχίζοντας σύνορα με ένα κλικ. Επιπλέον ο παγκόσμιος χρηματοπιστωτικός κλάδος είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομος και καθοδηγείται από το προσωπικό συμφέρον και όχι από την επιθυμία να προαχθεί το κοινό καλό. Αλλά η παγκόσμια τάξη δεν είναι σε καμία περίπτωση καταδικασμένη να περιέλθει στο χάος. Η σημερινή κρίση της διεθνούς ολοκλήρωσης μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη για τη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου συστήματος.

Αυτό έχει συμβεί στο παρελθόν. Πράγματι η παρούσα παγκόσμια τάξη προέκυψε από τις μείζονες κρίσεις της Μεγάλης Υφεσης και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με τις χώρες να οικοδομούν κοινωνικά συμβόλαια και οικονομικούς θεσμούς που θα υποστήριζαν την ειρήνη και την ευημερία για τις επόμενες δεκαετίες. Προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι μια κρίση θα παραγάγει μια τόσο εποικοδομητική ενοποιητική αντίδραση, οι πολιτικοί ιθύνοντες πρέπει να αλλάξουν τη νοοτροπία τους. Αντί να βλέπουν μόνο προβλήματα που πρέπει να περιοριστούν, θα πρέπει να εκλάβουν τις κρίσεις ως ευκαιρία για πρόοδο.

Οχι στη λιτότητα που σκοτώνει την ανάπτυξη

Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα να υιοθετηθούν ορισμένες σημαντικές ενοποιητικές πολιτικές. Στο οικονομικό επίπεδο οι πολιτικοί ιθύνοντες θα πρέπει να σταματήσουν να ρίχνουν δημόσιο χρήμα σε προγράμματα διάσωσης που ωφελούν τους ιδιώτες πιστωτές σε βάρος των φορολογουμένων και θα πρέπει να τερματίσουν τα προγράμματα λιτότητας που σκοτώνουν τις προοπτικές ανάπτυξης και δεν αντιμετωπίζουν το υπερβολικό χρέος.

Πρέπει επίσης να μεταρρυθμίσουν τα φορολογικά συστήματα και να βελτιώσουν τη συνεργασία για τη μείωση της φοροδιαφυγής χρησιμοποιώντας τα πρόσθετα έσοδα για να επενδύσουν σε φυσικές υποδομές και εκπαίδευση. Τέτοια μέτρα θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας σήμερα και θα διασφαλίσουν την ευημερία για το αύριο. Πολιτικά μέτρα είναι επίσης αναγκαία. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα πιο δημοκρατικό πλαίσιο που να κρατά τους χρηματοδότες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ομοίως, με τη δυνατότητα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ να αποτελεί νεκρό γράμμα, η Δύση θα πρέπει να λάβει μέτρα για να αμβλύνει τις εντάσεις με τη Ρωσία προκειμένου να εξασφαλίσει τη συνέχιση της συμμετοχής της στις διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση βασικών απειλών (όπως έκανε κατά τη διαπραγμάτευση της πρόσφατης συμφωνίας για τον έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν). Η μερική αντιμετώπιση των προβλημάτων μπορεί να οδηγήσει σε ένα μόνο αποτέλεσμα: την κατάρρευση. Μόνο όταν οι ηγέτες του κόσμου αναγνωρίσουν την κοινή πηγή και τη διασύνδεση των σημερινών διεθνών κρίσεων θα είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.

Ο κ. Jeremy Adelman είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Διεθνούς Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, ενώ η Anne-Laure Delatte είναι ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας.
ΒΗΜΑ