Ο Γρίβας περιγράφεται από τους Βρετανούς ως ένας «καιροσκόπος,
άνθρωπος της δράσης, χωρίς διορατικότητα, αλλά με αποφασιστικότητα.
Είναι από αυτούς που πράττουν, όχι από αυτούς που σκέφτονται. Είναι
ανίκανος να καταστρώσει ένα στρατηγικό σχέδιο, αλλά σίγουρος ότι θα
μπορούσε να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε τακτική πρόκληση εμφανιζόταν
μπροστά του». Από εκεί και πέρα, όμως, όπως αναφέρονται στα έγγραφα
των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, ο Γρίβας αποδείκνυε πως ήταν καλός
επαγγελματίας στρατιώτης, θαρραλέος, οπαδός της μοναρχίας και αυτό που
κυρίως εκτιμούσαν οι Βρετανοί ήταν «λυσσαλέος αντικομουνιστής». Τον χαρακτηρίζουν ως «άνδρα αρχών»,
απόλυτα έντιμο, αλλά που δεν είχε ενδοιασμούς και εύκολα αποφάσιζε τη
θανάτωση κάποιου, αν και χωρίς καμία δόση σαδισμού. Πρόσεχε πολύ την
προσωπική του υγιεινή, ήταν πάντα καθαρός και ξυριζόταν συχνά, δεν
έπινε, δεν κάπνιζε, ήταν σχεδόν χορτοφάγος. Την ίδια αυστηρότητα και
πειθαρχία ήθελε και επέβαλε στην ένοπλη εκστρατεία, με αδιάλειπτη
προσοχή στη λεπτομέρεια.
Η «Οργάνωση Χ» και οι κομμουνιστές
Στα έγγραφα των βρετανικών Μ-15 και Μ-16 καταγράφεται και ένα
εντυπωσιακό περιστατικό: Οι Βρετανοί ερεύνησαν προσεκτικά το παρελθόν
του και η λεγόμενη βρετανική κυβέρνηση της Κύπρου επιζητούσε να μάθει
όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες (όσο πιο φρικιαστικές, τόσο
καλύτερα) για τις αντικομουνιστικές επιχειρήσεις και τις φρικαλεότητες
που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα από την «Οργάνωση Χ» του Γρίβα. Όπως
αποκαλύπτεται σκοπός των Βρετανών στην Κύπρο ήταν να περάσουν τις
λεπτομέρειες αυτές σ΄ένα φυλλάδιο που θα κυκλοφορούσαν ανωνύμως, με
στόχο να στρέψουν του Κύπριους κομμουνιστές εναντίον του Γρίβα και της
ΕΟΚΑ «και να τους κάνουν πιο πρόθυμους να αποκηρύξουν και να εναντιωθούν στην ΕΟΚΑ».
Πολιτικές βλέψεις και στην Ελλάδα
Στα έγγραφα του 1959 το ενδιαφέρον των Βρετανών και της Μ-15
στρέφεται στις πολιτικές επιδιώξεις του Γρίβα, στις συμβουλές που
ελάμβανε από συμμάχους στην Αθήνα και την οξυμένη σχέση του με τον
Καραμανλή και τον υπουργό Εξωτερικών Αβέρωφ. Ο Γρίβας διατεινόταν ότι
δεν είχε πρόθεση να εισέλθει στην πολιτική αρένα της Ελλάδος. Η εκτίμηση
ωστόσο των Βρετανών ήταν πως θα έπαιρνε την απόφαση όταν έκρινε ώριμες
τις συνθήκες. Οι Βρετανοί άλλωστε τον θεωρούσαν υπερβολικά φιλόδοξο για
να μείνει εκτός ελληνικής πολιτικής σκηνής, ιδίως από την στιγμή που
θεωρούσε ότι του αναλογούσε ένας ρόλος «σωτήρας του έθνους». Πολλές είναι οι αναφορές σε ανησυχία της κυβέρνησης Καραμανλή για την επίπτωση που θα είχε η κάθοδος του Γρίβα στην πολιτική.
Οι αναφορές των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών εκτιμούσαν ότι ο
Γρίβας είχε τέσσερις επιλογές ώστε να βρεθεί στην εξουσία, ενδεχόμενο
που για ένα διάστημα αρκετών μηνών θεωρείτο εφικτό, τόσο από Αθήνα, όσο
και από Λονδίνο, όπως προκύπτει από τα έγγραφα. Οι επιλογές ήταν η
απόσχιση βουλευτών της ΕΡΕ που θα έριχναν την κυβέρνηση Καραμανλή, είτε
σχηματισμός ενός νέου κόμματος με τον ίδιο επικεφαλής, είτε λαϊκή πίεση
μέσω διαδηλώσεων, είτε, τέλος στρατιωτικό πραξικόπημα. Πάντως λίγο πριν
αποφασίσει ο Γρίβας να τεθεί επικεφαλής νέου πολιτικού κινήματος στην
Ελλάδα, οι Βρετανοί σχολίαζαν ότι μετά τον αρχικό ενθουσιασμό με το
πρόσωπό του λόγω της δράσης της ΕΟΚΑ, οι Ελλαδίτες φαίνονταν να είχαν
ξεχάσει ποιος ήταν και ότι επομένως οι προοπτικές πολιτικής επιτυχίας
είχαν περιοριστεί.
Οι κύπριοι είχαν κουραστεί
Σ΄ένα άλλο μυστικό έγγραφο (της Μ-16) με ημερομηνία 18/3/58 αναφέρει «τις απόψεις του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου για την κατάσταση στην Κύπρο»
και σημειώνει ότι σε ομιλία του στις 26/2/ στην Αθήνα σε κοινό κυπρίων
και υποστηρικτών της ελληνικής κυβέρνησης που είχαν επιρροή, ο Μακάριος
είχε πει, σύμφωνα πάντα με τους Βρετανούς, ότι έπρεπε να βρεθεί ένας
τρόπος εξόδου από το κυπριακό αδιέξοδο, από τη στιγμή που ο κυπριακός
λαός και πράγματι ο ίδιος είχαν κουραστεί από τον αγώνα.
