Του Δρα Γιάννου Χαραλαμπίδη
- Ο πόλεμος των ζωτικών χώρων στην ανατολική Μεσόγειο και το φυσικό αέριο
- Η Τουρκία καθορίζει τους όρους του στρατηγικού παιχνιδιού, αλλά και πώς η Λευκωσία μπορεί να υπερασπιστεί το φυσικό της αέριο και την Κυπριακή Δημοκρατία
- ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ μοντέλα της Νιγηρίας και πώς η Άγκυρα την πάτησε με τον Μόρσι
Η θεωρία του ζωτικού χώρου κουβαλούσε στην πλάτη της την αμαρτωλή χιτλερική και ναζιστική πολιτική του επεκτατισμού, που οδήγησε την ανθρωπότητα στο ολοκαύτωμα. Η σκληρή όμως πραγματικότητα του διεθνούς συστήματος, αυτό που ονομάζουμε ρεαλισμό, την καθιέρωσε ως μεθοδολογία και πρακτική είτε στη λογική της άμυνας ενός έθνους κράτους ή στην απόκτηση μεγαλύτερης ισχύος. Και εκ της φύσεώς της, η αμαρτωλή αντίληψη περί του ζωτικού χώρου άρχισε να αποκαθαίρεται και να χρησιμοποιείται είτε στη βάση του επεκτατισμού είτε της αμύνης, καλυπτόμενη πίσω από κανόνες δικαίου ή/και υπεράσπισης εθνικών συμφερόντων. Εκείνο που συνήθως δικαιολογεί τη θεωρία του ζωτικού χώρου ή/και τα εθνικά συμφέροντα είναι η επίκληση της ηθικής, ανεξαρτήτως εάν η ηθική αυτή είναι αληθής ή ψευδής.
Οι μεγάλες δυνάμεις
Κλασικό σήμερα παράδειγμα της περί του ζωτικού χώρου αντίληψης είναι οι σχέσεις των χώρων στην περιοχή και δη ημών, του Ισραήλ, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, του Λιβάνου της Συρίας των Παλαιστινίων, αλλά και των μεγάλων δυνάμεων και δη των ΗΠΑ και της Ρωσίας, καθώς και της Ευρώπης, και μάλιστα των ηγετικών κρατών μελών της όπως είναι η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία. Ο ζωτικός χώρος κρατών πάει χέρι-χέρι με τα εθνικά συμφέροντα.
Για παράδειγμα μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία έχουν την πολυτέλεια και την ισχύ να καθορίζουν ζωτικούς χώρους μακράν των εθνικών τους συνόρων, στη λογική της περιφερειακής και παγκόσμιας ηγεμονίας, που ως παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν ο πόλεμος του Βιετνάμ, οι πόλεμοι στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, όπου με τον έναν ή τον άλλον τρόπο υπήρξε εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων.
Ακόμη και στους πολέμους της Αφρικής, όπου Γάλλοι ή Βέλγοι ακόμη εμπλέκονται ως πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις για να επιβάλουν την τάξη, δηλαδή την ηθική, αλλά και τα εθνικά τους συμφέροντα, όπως τα καθορίζουν οι ζωτικοί τους χώροι, άλλως πως οι ζώνες επιρροής, εφόσον δεν εμπίπτουν οι περιοχές αυτές εντός των κρατικών - εθνικών κυριαρχικών συνόρων. Τελευταίο παράδειγμα είναι η κρίση στην Ουκρανία, που θεωρείται και ως ζωτικός χώρος της ΕΕ και μερικώς των ΗΠΑ αλλά κυρίως της Ρωσίας, καθότι εμπίπτει στη δική της περιοχή για λόγους ασφάλειας, οικονομικών και άλλων εθνικών συμφερόντων, που περιλαμβάνουν και ζητήματα ενέργειας.
Δίκαιο και εθνικό συμφέρον
Το κυπριακό πρόβλημα δεν είναι μόνο νομικό και ηθικό. Η κάθε πλευρά χρησιμοποιεί το δίκαιο και την ηθική για να δικαιολογήσει τις πολιτικές της επιλογές, είτε είναι είτε δεν είναι συμβατές με το διεθνές δίκαιο.
Σήμερα το φυσικό αέριο στην κυπριακή και στις γειτονικές ΑΟΖ δημιουργεί νέα όρια ζωτικών χώρων, τα οποία υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο, με αποτέλεσμα είτε να δημιουργούνται νέες αιτίες συγκρούσεων που να οξύνουν ήδη υφιστάμενες, είτε να δίνουν την ευκαιρία για την οικοδόμηση νέων συμμαχιών, προκειμένου να επιλυθούν διαφορές που έμεναν εκκρεμείς επί χρόνια, όπως το Κυπριακό και τα ζητήματα στο Αιγαίο που σχετίζονται με:
1. Την εθνική κυριαρχία.
2. Την ασφάλεια.
3. Την ενέργεια, δηλαδή εθνικού πλούτου και οικονομικών και εμπορικών συμφερόντων και συναλλαγών.
4. Την επεκτατική ή αμυντική πολιτική, που μπορεί να στηριχθεί στο άρθρο 51 της Χάρτας του ΟΗΕ περί της αυτοάμυνας των κρατών. Μια διάταξη που καλύπτει και την Κύπρο αλλά και την Ελλάδα από τις τουρκικές απειλές και παραβιάσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων από την Τουρκία, η οποία θεωρεί ότι, από τα Βαλκάνια ώς τη Μέση Ανατολή είναι ένας δικός της ζωτικός χώρος.
Η ίδια έχει καθορίσει τους πιο πάνω λόγους, διότι φοβάται πως, εάν με βάση το Διεθνές Δίκαιο και δη της Θάλασσας, τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος πάρουν ό,τι δικαιούνται, τότε η ίδια:
Α. Θα περιοριστεί στα παράλιά της.
Β. Θα χάσει τον θαλάσσιο χώρο του Αιγίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
Γ. Θα χάσει το φυσικό αέριο και θα ανατραπεί η συνολική της στρατηγική ως περιφερειακής δύναμης. Αισθάνεται ότι τον δικό της ηγεμονικό ρόλο ή μεγάλο μέρος αυτού θα τον διεκδικήσει και θα τον ασκήσει ο Ελληνισμός, είτε από μόνος του είτε με συμμαχίες είτε μέσω Οργανισμών, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. Εξού και η διαφορά στο εύρος του εναέριου χώρου στο Αιγαίο, όπου η Ελλάδα έχει τα 10 αντί 6 ναυτικά μίλια λόγω ΝΑΤΟ.
Εξού και η εκ των προτέρων άσκηση βέτο της Τουρκίας, στην περίπτωση που η Κυπριακή Δημοκρατία υποβάλει αίτηση ένταξης στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη ή ακόμη και στο ΝΑΤΟ. Ως εκ τούτου, καθορίζει η ίδια τη μορφή της κρίσης και της σύγκρουσης στη λογική ότι:
Πρώτον, θα δημιουργήσει μια τουρκική λίμνη από τη Μαρμαρίδα ώς την Αλεξανδρέττα και θα τη νομιμοποίηση μέσω της διχοτόμησης της Κύπρου, στη βάση μιας ομοσπονδιακής λύσης δυο συνιστώντων κρατών.
Δεύτερο, θα διχοτομήσει το Αιγαίο.
Τρίτο, θα αποτρέψει τη σύζευξη της ελληνικής και της κυπριακής ΑΟΖ στο ύψος του Καστελορίζου. Ταυτοχρόνως, μέσω της ομοσπονδιακής λύσης θα τριχοτομηθεί η κυπριακή ΑΟΖ, μεταξύ του ελληνοκυπριακού και του τουρκοκυπριακού κράτους από τη μια, και της Τουρκίας από την άλλη.
Τέταρτο, θα αποτρέψει τη δημιουργία ενός ελληνικού γεωστρατηγικού και γεωπολιτικού πετάλου, που θα ξεκινά από τα Βαλκάνια και θα φτάνει στην Κύπρο και τη Μέση Ανατολή.
Συνθήκες συμμαχιών
ΕΑΝ η Τουρκία σεβαστεί το διεθνές δίκαιο, τότε θα δημιουργηθεί μια ελληνική ενεργειακή λίμνη από τα Βαλκάνια στη Μέση Ανατολή και μια ανάλογη ελληνική αποτροπή, η οποία θα είναι πανίσχυρη, εάν συνδυαστεί με τη συμμετοχή του Ισραήλ και τις ευλογίες των ΗΠΑ, στις οποίες δεν υπάρχει μόνο μία σχολή σκέψης, εκείνη δηλαδή που θέλει να περάσει τους αγωγούς του Ισραήλ και της Κύπρου μέσω Τουρκίας, αλλά και εκείνη που δεν εμπιστεύεται το καθεστώς Ερντογάν, λόγω του διεφθαρμένου, αντιδημοκρατικού και επιθετικού του χαρακτήρα, που αντί να οδηγεί τη χώρα σε μηδενικά προβλήματα, όπως είχε ισχυριστεί ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο στρατηγικό του βάθος, τελικώς δημιουργεί περισσότερα ή οξύνει τα ήδη υπάρχοντα.
Ως εκ τούτου, έχουμε τους ζωτικούς χώρους του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας να δημιουργούν μια συμμαχική σχέση, όχι μόνο λόγω ενέργειας, αλλά και ως αποτέλεσμα της τουρκικής επεκτατικής πολιτικής, που δεν απειλεί μόνο την Κύπρο και την Ελλάδα, αλλά και το Ισραήλ, υπό την εξής έννοια:
Η Τουρκία θέλει την πρωτοκαθεδρία της περιφερειακής δύναμης στην περιοχή αντί του Ισραήλ, καθώς και στον αραβικό ισλαμικό κόσμο, γεγονός που ενοχλεί την Αίγυπτο, της οποίας ο ζωτικός χώρος καθώς και τα συμφέροντά της συμπίπτουν με εκείνα της Κύπρου. Η στήριξη Ερντογάν προς την Κυβέρνηση Μόρσι εξελίχθηκε σε μπούμερανγκ, διότι η Ισλαμική Αδελφότητα έχασε την εξουσία μετά την επέμβαση του στρατού, που είναι πρόδηλο ότι είχε στο παρασκήνιο τη στήριξη των ΗΠΑ.
Εντός πάντως της ΕΕ, η τάση που επικρατεί είναι τουρκοσκεπτικιστική. Η θέση αυτή διατυπώνεται με διάφορους τρόπους από τη δεξιά. Η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ με το καθεστώς του πλήρους κράτους μέλους ενοχλεί τη Γερμανία και τη Γαλλία, διότι θα είναι αυτή η πρώτη ηγέτιδα χώρα στην ΕΕ, λόγω του ότι θα διαθέτει τους καλύτερους συντελεστές ισχύος, όπως είναι ο πληθυσμός, η έκταση, ο στρατός και η οικονομία. Συνεπώς, υπάρχουν συνθήκες για την πολυμερή σύναψη συμμαχιών για την Κυπριακή Δημοκρατία από τον χώρο της ΕΕ ώς τη Μέση Ανατολή.
Ισχύς, δίκαιο και ενεργειακός κόμβος
Η Τουρκία εμφανίζει εαυτήν ως ενεργειακό κόμβο, χωρίς όμως να έχει δικές της πηγές, τις οποίες θέλει να αποκτήσει μέσω της ισχύος της και της δημιουργίας τετελεσμένων, που θα τριχοτομούν την κυπριακή ΑΟΖ και θα διχοτομούν το Αιγαίο. Εάν επιτύχει κάτι τέτοιο, θα παράγει πρωτογενές δίκαιο και θα νομιμοποιήσει την αναθεωρητική της πολιτική, η οποία ξεκίνησε το ΄73 με την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο και την εισβολή στην Κύπρο το 1974. Στην ουσία, θα έχει την ισχύ να νομιμοποιεί την παρανομία και να παράγει πρωτογενές δίκαιο, αντί να γίνεται αποκατάσταση της αδικίας.
Το κλειδί της ενεργειακής πύλης
Η τουρκική στρατηγική δεν καθορίζει μόνο τους λόγους και τους κανόνες της επεκτατικής της πολιτικής, αλλά ταυτοχρόνως καθορίζει και την αποτρεπτική και αμυντική στρατηγική των Ελλήνων και άλλων λαών της περιοχής, επί των οποίων η Τουρκία θέλει να ηγεμονεύσει στη λογική μιας σύγχρονης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επειδή, μάλιστα, το φυσικό αέριο είναι το κεντρικό στοιχείο του ζωτικού μας χώρου, θα πρέπει να διαφυλαχθεί. Και δεν μπορεί να συμβεί αυτό, εάν δεν υπάρξει ασφάλεια, η οποία καλύπτει και τη συμβατική, καθώς και εκείνη του κυβερνοχώρου (cyber - security).
Υπό αυτές τις συνθήκες, χωρίς συμμαχίες και δη με το Ισραήλ και την Ελλάδα, καθώς και με την ΕΕ μέσω εταιρειών και κεφαλαίων, η Τουρκία θα συνεχίσει την αναθεωρητική της πολιτική. Συνεπώς, η υπεράσπιση του ζωτικού μας χώρου είναι συναφής με την υπεράσπιση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων και της διατήρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στη ζωή ως ενιαίου κράτους μέλους της ΕΕ, και όχι ως τουρκικού προτεκτοράτου, δημιουργώντας, μετά από τα αρνητικά μοντέλα της Νιγηρίας και της Αιγύπτου, το μοντέλο της Κύπρου.
Το κλειδί που ανοίγει τις πύλες για τη διατήρηση του ζωτικού χώρου και της κυριαρχίας μας δεν το κρατεί η Τουρκία, αλλά εμείς. Η Άγκυρα απλώς μας κτυπά σήμα κινδύνου και εμείς τις πλείστες φορές σφυρίζουμε αδιάφορα στρουθοκαμηλίζοντας, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι χωρίς κόστος θα γίνει διαλλακτική η Τουρκία και θα μας σεβαστεί. Αυτή η πολιτική δεν λέγεται ρεαλισμός αλλά αφελής ουτοπισμός, που φτάνει στα όρια της ιδεοληψίας.
