Η ανασφαλής μερίδα του 75% είναι σήμερα ο κυρίαρχος
κοινωνικός πόλος που μπορεί να δώσει στην Αριστερά τη δυνατότητα
διακυβέρνησης
Του Μιχάλη Ψύλου
Ο μεγάλος ιστορικός Ερικ Χομπσμπάουμ προειδοποιούσε από τη δεκαετία του ’70 ότι η Αριστερά πρέπει «να γίνει πρωταθλήτρια στην αντιμετώπιση της νέας ανασφάλειας, η οποία διαπερνά τις παραδοσιακές ταξικές διαιρέσεις». Τέσσερις δεκαετίες μετά, οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν όλο και περισσότερο τον μεγάλο ιστορικό.Η κυρίαρχη τάση στις τελευταίες δεκαετίες ήταν η εμφάνιση του «5-75-20» στην κοινωνία. Το «άνω» 5% είναι τα λεγόμενα «golden boys and girls» – οι πλουσιοπάροχα αμειβόμενοι εργαζόμενοι οι οποίοι φυσικά είναι αντίθετοι με την Αριστερά, καθώς βρίσκονται πολύ κοντά στο 1% του πληθυσμού που ελέγχει τον παραγόμενο πλούτο.
Την Αριστερά ενδιαφέρει η «άλλη άκρη»: το 20% -ή το «κάτω» μέρος της κοινωνίας που βρίσκεται σε καθεστώς μόνιμης περιθωριοποίησης- και το «μεσαίο» 75%, η λεγόμενη «μεσαία τάξη», τα μεσοστρώματα που αυξήθηκαν σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες ενισχύοντας τη θέση τους σε σχέση με την εργατική τάξη. Πρόκειται για την «ανασφαλή» μεσαία τάξη που, θέλουμε δεν θέλουμε, συμφέρει δεν συμφέρει τους μαρξιστές, είναι σήμερα ο κυρίαρχος κοινωνικός πόλος.
Τα μεσοστρώματα
Οσο και αν τα μεσοστρώματα προλεταριοποιούνται μαζικά, εξακολουθούν να έχουν στο DNA τους κοινωνικά χαρακτηριστικά αλλά και δεσμεύσεις με το σύστημα που κάθε άλλο παρά ενισχύουν επαναστατικές διαθέσεις.
Πρόκειται για ένα ρευστό κοινωνικό στρώμα το οποίο δεν έχει τις σταθερές πολιτικές ταυτότητες και οργανωτικές μορφές -το συνδικάτο, την παράταξη, το κόμμα- που συνόδευαν ριζοσπαστικά κινήματα προηγούμενων εποχών. Λόγω της ανασφάλειας ενώνεται ξαφνικά και πρόσκαιρα γύρω από ένα σημαντικό γεγονός, αλλά είναι έτοιμο να αποδιοργανωθεί ξανά.
Οπως λέει πάντως ο Πάτρικ Ντάιμοντ, αντιπρόεδρος του ιδρύματος Policy Network και συγγραφέας του βιβλίου «Κάνοντας την προοδευτική πολιτική να αποδίδει», η Αριστερά «πρέπει να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της νέας ανασφαλούς μεσαίας τάξης, αν θέλει να κυβερνήσει».
Ανασφάλεια
Αν μέχρι πρόσφατα η κοινωνική διαμαρτυρία περιοριζόταν κυρίως στη συνδικαλισμένη, μισθωτή εργασία, η κρίση ήταν διαχειρίσιμη από τους κυβερνώντες. Τη στιγμή όμως που η οικονομική καταστροφή βύθισε στην απόγνωση και τα μεσαία στρώματα η κρίση γίνεται εθνική και οι στιγματισμένες συντεχνίες μπορούν να εξελιχθούν σε ένα πολύμορφο μεν, αλλά πανίσχυρο πλήθος.
Οπως λέει η καθηγήτρια Αν Βρεν, οι τεχνολογικές αλλαγές απειλούν όχι μόνο τη θέση των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης, αλλά και τους επαγγελματίες υψηλής ειδίκευσης. Πάνω από το 75% των εργαζομένων στις χώρες του ΟΟΣΑ απασχολούνται πλέον στον τομέα των υπηρεσιών. Στη δεκαετία του 1970 και του 1980, οι εργάτες με το «μπλε κολάρο» και τα επαγγέλματα χαμηλής ειδίκευσης ήταν περισσότερο ευάλωτοι.
Σήμερα είναι πλέον υπό απειλή και οι θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης. «Η έλλειψη εργασιακής απορρόφησης και η ανασφάλεια είναι η ασθένεια που εξαπλώνεται στη μεσαία τάξη και εκδηλώνεται με τη μείωση των πραγματικών εισοδημάτων. Οι γονείς αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τις πιέσεις της επιβίωσης. Οι οικογένειες της μεσαίας τάξης φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα έχουν λιγότερες ευκαιρίες και θα ζήσουν χειρότερα από αυτούς» λέει ο Πάτρικ Ντάιμοντ.
Μεγαλώνουν οι ανισότητες
Η υπονόμευση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, που παραδοσιακά προστάτευαν το βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης, εντείνεται.Οι ανισότητες μεγαλώνουν. Ακόμη και στη Γερμανία το μέσο εισόδημα των μεσοστρωμάτων μειώθηκε μεταξύ 2000 και 2010 σε σχέση με το ΑΕΠ.
Στην Ιαπωνία τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης μειώνονται κατά μέσο όρο 1% τον χρόνο. Στη Βρετανία, η μακροπρόθεσμη αύξηση του εισοδήματος έχει μειωθεί στο μηδέν. Την ίδια ώρα τα φορολογικά συστήματα ρίχνουν όλο και περισσότερο τα βάρη στη μεσαία τάξη.
Οπως λένε οι καθηγητές Μπράιαν Μπελ και Στιβ Μέισιν, «οι συνταξιούχοι της μεσαίας τάξης δεν είναι πλέον καθόλου βέβαιοι ότι θα μπορούν να επιβιώσουν αξιοπρεπώς με τις συντάξεις τους. Οι οικογένειες είναι υπό πίεση, καθώς αυξάνονται οι ώρες εργασίας αλλά και το κόστος ζωής και περίθαλψης.
Η σιωπηλή αυτή πλειοψηφία της μεσαίας τάξης ριζοσπαστικοποιείται κοινωνικά και ίσως δεν θα αργήσει να μετατρέψει την οικονομική κρίση των περιφερειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε πολιτικό κραχ».
Του Μιχάλη ΨύλουΟ μεγάλος ιστορικός Ερικ Χομπσμπάουμ προειδοποιούσε από τη δεκαετία του ’70 ότι η Αριστερά πρέπει «να γίνει πρωταθλήτρια στην αντιμετώπιση της νέας ανασφάλειας, η οποία διαπερνά τις παραδοσιακές ταξικές διαιρέσεις». Τέσσερις δεκαετίες μετά, οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν όλο και περισσότερο τον μεγάλο ιστορικό.Η κυρίαρχη τάση στις τελευταίες δεκαετίες ήταν η εμφάνιση του «5-75-20» στην κοινωνία. Το «άνω» 5% είναι τα λεγόμενα «golden boys and girls» – οι πλουσιοπάροχα αμειβόμενοι εργαζόμενοι οι οποίοι φυσικά είναι αντίθετοι με την Αριστερά, καθώς βρίσκονται πολύ κοντά στο 1% του πληθυσμού που ελέγχει τον παραγόμενο πλούτο.
Την Αριστερά ενδιαφέρει η «άλλη άκρη»: το 20% -ή το «κάτω» μέρος της κοινωνίας που βρίσκεται σε καθεστώς μόνιμης περιθωριοποίησης- και το «μεσαίο» 75%, η λεγόμενη «μεσαία τάξη», τα μεσοστρώματα που αυξήθηκαν σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες ενισχύοντας τη θέση τους σε σχέση με την εργατική τάξη. Πρόκειται για την «ανασφαλή» μεσαία τάξη που, θέλουμε δεν θέλουμε, συμφέρει δεν συμφέρει τους μαρξιστές, είναι σήμερα ο κυρίαρχος κοινωνικός πόλος.
Τα μεσοστρώματα
Οσο και αν τα μεσοστρώματα προλεταριοποιούνται μαζικά, εξακολουθούν να έχουν στο DNA τους κοινωνικά χαρακτηριστικά αλλά και δεσμεύσεις με το σύστημα που κάθε άλλο παρά ενισχύουν επαναστατικές διαθέσεις.
Πρόκειται για ένα ρευστό κοινωνικό στρώμα το οποίο δεν έχει τις σταθερές πολιτικές ταυτότητες και οργανωτικές μορφές -το συνδικάτο, την παράταξη, το κόμμα- που συνόδευαν ριζοσπαστικά κινήματα προηγούμενων εποχών. Λόγω της ανασφάλειας ενώνεται ξαφνικά και πρόσκαιρα γύρω από ένα σημαντικό γεγονός, αλλά είναι έτοιμο να αποδιοργανωθεί ξανά.
Οπως λέει πάντως ο Πάτρικ Ντάιμοντ, αντιπρόεδρος του ιδρύματος Policy Network και συγγραφέας του βιβλίου «Κάνοντας την προοδευτική πολιτική να αποδίδει», η Αριστερά «πρέπει να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της νέας ανασφαλούς μεσαίας τάξης, αν θέλει να κυβερνήσει».
Ανασφάλεια
Αν μέχρι πρόσφατα η κοινωνική διαμαρτυρία περιοριζόταν κυρίως στη συνδικαλισμένη, μισθωτή εργασία, η κρίση ήταν διαχειρίσιμη από τους κυβερνώντες. Τη στιγμή όμως που η οικονομική καταστροφή βύθισε στην απόγνωση και τα μεσαία στρώματα η κρίση γίνεται εθνική και οι στιγματισμένες συντεχνίες μπορούν να εξελιχθούν σε ένα πολύμορφο μεν, αλλά πανίσχυρο πλήθος.
Οπως λέει η καθηγήτρια Αν Βρεν, οι τεχνολογικές αλλαγές απειλούν όχι μόνο τη θέση των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης, αλλά και τους επαγγελματίες υψηλής ειδίκευσης. Πάνω από το 75% των εργαζομένων στις χώρες του ΟΟΣΑ απασχολούνται πλέον στον τομέα των υπηρεσιών. Στη δεκαετία του 1970 και του 1980, οι εργάτες με το «μπλε κολάρο» και τα επαγγέλματα χαμηλής ειδίκευσης ήταν περισσότερο ευάλωτοι.
Σήμερα είναι πλέον υπό απειλή και οι θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης. «Η έλλειψη εργασιακής απορρόφησης και η ανασφάλεια είναι η ασθένεια που εξαπλώνεται στη μεσαία τάξη και εκδηλώνεται με τη μείωση των πραγματικών εισοδημάτων. Οι γονείς αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τις πιέσεις της επιβίωσης. Οι οικογένειες της μεσαίας τάξης φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα έχουν λιγότερες ευκαιρίες και θα ζήσουν χειρότερα από αυτούς» λέει ο Πάτρικ Ντάιμοντ.
Μεγαλώνουν οι ανισότητες
Η υπονόμευση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, που παραδοσιακά προστάτευαν το βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης, εντείνεται.Οι ανισότητες μεγαλώνουν. Ακόμη και στη Γερμανία το μέσο εισόδημα των μεσοστρωμάτων μειώθηκε μεταξύ 2000 και 2010 σε σχέση με το ΑΕΠ.
Στην Ιαπωνία τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης μειώνονται κατά μέσο όρο 1% τον χρόνο. Στη Βρετανία, η μακροπρόθεσμη αύξηση του εισοδήματος έχει μειωθεί στο μηδέν. Την ίδια ώρα τα φορολογικά συστήματα ρίχνουν όλο και περισσότερο τα βάρη στη μεσαία τάξη.
Οπως λένε οι καθηγητές Μπράιαν Μπελ και Στιβ Μέισιν, «οι συνταξιούχοι της μεσαίας τάξης δεν είναι πλέον καθόλου βέβαιοι ότι θα μπορούν να επιβιώσουν αξιοπρεπώς με τις συντάξεις τους. Οι οικογένειες είναι υπό πίεση, καθώς αυξάνονται οι ώρες εργασίας αλλά και το κόστος ζωής και περίθαλψης.
Η σιωπηλή αυτή πλειοψηφία της μεσαίας τάξης ριζοσπαστικοποιείται κοινωνικά και ίσως δεν θα αργήσει να μετατρέψει την οικονομική κρίση των περιφερειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε πολιτικό κραχ».
