Η Μ. Ανατολή βρίσκεται στη θέση στην οποία βρισκόταν η Ευρώπη μετά το 1919
Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος
τελείωσε το 1918, αλλά η βία που πυροδότησε στη Μέση Ανατολή συνεχίζεται
ακόμη. Αυθαίρετα σύνορα χαράχτηκαν από ιδιοτελείς αποικιοκρατικές
δυνάμεις αφήνοντας στην περιοχή μια κληρονομιά που δεν έχει καταφέρει να
ξεπεράσει ως σήμερα, γράφει το «Spiegel».
Δεν υπάρχει καμία χώρα στη Μέση Ανατολή που να μη βίωσε πόλεμο τις
τελευταίες δεκαετίες. Και όλες τους διατρέχουν τον κίνδυνο της έκρηξης
βίας στο άμεσο μέλλον. Οι εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης στην Τυνησία,
στη Λιβύη, στην Αίγυπτο και στη Συρία αποτελούν το πιο πρόσφατο κεφάλαιο
σε μια σχεδόν αδιάκοπη περιφερειακή σύγκρουση που ξεκίνησε πριν από 100
χρόνια.
Σε κανένα άλλο πεδίο μάχης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν συνεχίζεται ο
πόλεμος ως σήμερα. Ο αποκαλούμενος ευρωπαϊκός εμφύλιος συγκλόνισε τη
Γηραιά Ηπειρο από το 1914 ως το 1945, αλλά η Μέση Ανατολή βρίσκεται
σήμερα στην θέση στην οποία βρισκόταν η Ευρώπη μετά το 1919: μπροστά σε
έναν χάρτη που αγνοεί τις εθνοτικές και θρησκευτικές πραγματικότητες. Τα
κράτη ιδρύθηκαν στην περιοχή μετά το 1914 και τα σύνορά τους δεν
θεωρούνται νόμιμα από τους ίδιους τους λαούς και τους γείτονές τους.
Μόνο δύο χώρες της ευρύτερης περιοχής διαθέτουν μακρά και αδιάκοπη ιστορία ώστε να μην απειλείται η ακεραιότητά τους: η Αίγυπτος και το Ιράν. Δύο ακόμη παραμένουν στα σύνορα που χάραξαν οι ιδρυτές τους: η Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ και η Σαουδική Αραβία του Αμπντ αλ Αζίζ ιμπν Σαούντ.
Ο πυρήνας της Μέσης Ανατολής αποτελείται από πέντε κράτη και ένα μη κράτος, τα αποκαλούμενα «Παιδιά της Αγγλίας και της Γαλλίας»: Λίβανος, Συρία, Ιορδανία, Ιράκ, Ισραήλ και Παλαιστίνη. Η κυριότερη αιτία των δεινών τους είναι ότι σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τα συμφέροντα των δύο αποικιοκρατικών δυνάμεων που ουσιαστικά «χάραξαν μια γραμμή στην άμμο».
Οι πρωταγωνιστές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν γνώριζαν τότε ότι η πίσω αυλή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθόταν πάνω στα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο. Αν το γνώριζαν, η κατάσταση στην περιοχή θα ήταν χειρότερη.
Η ήττα των Συμμάχων στην Καλλίπολη αποτέλεσε σημείο καμπής στο πεδίο της μάχης στη Μέση Ανατολή. Επειδή το σχέδιό τους να χτυπήσουν στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε αποτύχει, οι Σύμμαχοι επικεντρώθηκαν στην περιφέρεια - στις αραβικές επαρχίες, οι οποίες είχαν συγκριτικά πιο αδύναμη άμυνα. Τα σχέδιά τους συνέπεσαν με την επιθυμία των Αράβων να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό.
Αν και υποσχέθηκαν στους Αραβες (μέσω και του Λόρενς της Αραβίας) ένα ενιαίο κράτος, τηλεγράφημα της εποχής δείχνει τις πραγματικές προθέσεις των Βρετανών: «Τα κράτη που θα διαδεχθούν τους Τούρκους πρέπει να είναι ακίνδυνα για εμάς... Οι Αραβες είναι ακόμη πιο ασταθείς από τους Τούρκους. Αν τους χειριστούμε κατάλληλα, θα παραμείνουν ένα πολιτικό μωσαϊκό από μικρά φθονερά πριγκιπάτα ανίκανα να ενωθούν».
Ο βρετανός βουλευτής Μαρκ Σάικς και ο γάλλος διπλωμάτης Φρανσουά Ζορζ Πικό συμφώνησαν να διαιρέσουν τις αραβικές επαρχίες έτσι ώστε η Γαλλία να πάρει τις βόρειες και η Βρετανία τις νότιες. «Θα τραβήξουμε μια γραμμή από το "α" της Ακρας (σ.σ.: στο Βόρειο Ισραήλ) ως το τελευταίο "κ" του Κιρκούκ» είπε ο Σάικς πάνω από τον χάρτη.
Η Συμφωνία Σάικς - Πικό ήταν ένα ανενδοίαστα αποικιοκρατικό έγγραφο - ακόμη και για την εποχή του - που δεν ελάμβανε καθόλου υπ' όψιν τις επιθυμίες των λαών της περιοχής καθώς και τα εθνοτικά και θρησκευτικά όρια που υπήρχαν στον αραβικό και στον κουρδικό κόσμο. Συνεπώς προκάλεσε συγκρούσεις που συνεχίζουν να πλήττουν τη Μέση Ανατολή 100 χρόνια αργότερα.
Εν τω μεταξύ οι Βρετανοί υπέγραψαν μία ακόμη μυστική συμφωνία. Το 1917 ο υπουργός Εξωτερικών Αρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ υποσχέθηκε στη Σιωνιστική Ομοσπονδία της Βρετανίας «την ίδρυση μιας εθνικής εστίας για τον εβραϊκό λαό στην Παλαιστίνη».
Τον Οκτώβριο του 1918 ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε στη Μέση Ανατολή και επιβλήθηκε η «ειρήνη που τερμάτισε κάθε ειρήνη». Η Γαλλία πήρε τον Λίβανο και τη Συρία, ενώ η Βρετανία τη Μεσοποταμία, που αργότερα ονομάστηκε Ιράκ. Ανάμεσα στη Συρία, στο Ιράκ και στην Παλαιστίνη (επίσης υπό γαλλοβρετανική εντολή) δημιουργήθηκε ένα κράτος-νεκρή ζώνη που ονομάστηκε Υπεριορδανία.
Ακόμη σήμερα επιζεί ο θρύλος ότι η εσοχή που κάνουν στα σύνορα Ιορδανίας και Σαουδικής Αραβίας στην έρημο οφείλεται στο ότι κάποιος σκούντησε τον αγκώνα εκείνου που σχεδίαζε τη γραμμή. Αυτό βεβαίως είναι παράλογο - αλλά δεν απέχει και πολύ από τον τρόπο που οι Σάικς και Πικό τεμάχισαν την περιοχή.
Δημοσιεύτηκε στο Helios Plus στις 13 Φεβρουαρίου 2014
ΒΗΜΑ
