Του Σωτήρη Ρούσσου*Στο διάστημα που ακολούθησε τη συμφωνία της Γενεύης τον Νοέμβριο για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, σημειώθηκαν μια σειρά από εξελίξεις που υποδηλώνουν σημαντικές αλλαγές στον συσχετισμό δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και επιβεβαιώνουν ότι η συμφωνία αυτή δεν είναι δυνατόν να περιχαρακωθεί σε μια συζήτηση και διαπραγμάτευση για τα τεχνικά στοιχεία της, όσο σημαντικά και αν είναι αυτά. Μοιραία συνδέεται με μια ευρύτερη συνεννόηση για τη νομή της περιφερειακής ηγεμονίας.
Η πρώτη εξέλιξη είναι η προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να μετατρέψει το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (όπου συμμετέχουν ακόμη το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν, τα Εμιράτα, το Κατάρ και το Ομάν) από μια οικονομική κατά κύριο λόγο ένωση σε μια στενή πολιτικοστρατιωτική συμμαχία με κοινό στρατιωτικό επιτελικό κέντρο. Η προσπάθεια αυτή στέλνει τρία μηνύματα. Το πρώτο έχει αποδέκτη τις ΗΠΑ και ερμηνεύεται ως προειδοποίηση προς την Ουάσινγκτον και την αμφιταλαντευόμενη πολιτική της απέναντι στο Ιράν. Το Ριάντ δείχνει ότι οι μοναρχίες του Κόλπου μπορούν να αποσυνδεθούν κατά μεγάλο μέρος από την αμερικανική προστασία και να στηριχθούν στις τεράστιες (από άποψη υλικού) αεροπορικές δυνάμεις τους ή, ακόμη περισσότερο, να αναζητήσουν σε άλλες μεγάλες ανερχόμενες δυνάμεις την προστασία που η αμερικανική υπερδύναμη είναι απρόθυμη να προσφέρει. Το δεύτερο μήνυμα αφορά το Ιράν. Είναι μια σαφής προειδοποίηση ότι η οποιαδήποτε συμφωνία της Τεχεράνης με τις ΗΠΑ δεν σημαίνει τη μετατροπή του Κόλπου σε ιρανική σφαίρα επιρροής. Το τρίτο έχει αποδέκτη τον αραβικό σουνιτικό κόσμο κάνοντας σαφές ότι παρά την υποχώρηση ή την καταστροφή παραδοσιακών δυνάμεων όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ και η Συρία, μια πολιτικοστρατιωτική συμμαχία των μοναρχιών του Κόλπου μπορεί να παίξει τον ρόλο του ισχυρού πόλου έναντι είτε του Ιράν είτε επαναστατικών κινημάτων εντός των αραβικών κρατών.
Μια άλλη σημαντική εξέλιξη είναι η απόφαση τόσο των ΗΠΑ όσο και της Βρετανίας να διακόψουν τη στρατιωτική βοήθεια προς τη συριακή αντιπολίτευση σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τον προσπορισμό αυτής της βοήθειας από τις διάφορες τζιχαντικές οργανώσεις. Μάλιστα, υπήρξαν ανεπίσημες επαφές των Αμερικανών με ηγετικά στελέχη του Ισλαμικού Μετώπου, της οργάνωσης που την περασμένη εβδομάδα κατέλαβε τις βάσεις, οι οποίες ανήκαν στους υποστηριζόμενους από τη Δύση αντάρτες. Την ίδια στιγμή δεν αναφέρονται σημαντικά προσκόμματα στον έλεγχο και την καταστροφή των όπλων μαζικής καταστροφής του ασαντικού καθεστώτος. Η Τουρκία μάλιστα, διά του Αχμέτ Νταβούτογλου, προέβη σε μια άνευ προηγουμένου στροφή και από διαπρύσιος υποστηρικτής της διεθνούς επέμβασης στη Συρία μετατράπηκε στην Τεχεράνη σε σκληρό πολέμιο οποιασδήποτε σκέψης για στρατιωτική επέμβαση. Το συμπέρασμα που θα μπορούσε να εξαχθεί είναι ότι από τη μία πλευρά ο Ασαντ παίρνει μια παράταση της εξουσίας του ελλείψει εναλλακτικής λύσης (το φάντασμα της Λιβύης πλανάται πάνω από τη Δαμασκό), και από την άλλη ότι περιφερειακή συνεννόηση για τη Συρία χωρίς το Ιράν είναι ανέφικτη.
Η προσέγγιση ΗΠΑ και Ιράν οδηγεί και σε άλλους υπολογισμούς στην περιοχή του Καυκάσου. Τόσο η Τουρκία όσο και η Ρωσία κατανοούν πως ένα Ιράν απελευθερωμένο από το μεγαλύτερο βάρος των κυρώσεων θα είναι σε θέση να αυξήσει την επιρροή του στη φυσική γειτονιά του, δηλαδή στον Καύκασο. Η προσπάθεια, μάλλον θνησιγενής, της Τουρκίας να παίξει μεσολαβητικό ρόλο στη διαφορά μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και οι προσπάθειες της Μόσχας για περαιτέρω προσέγγιση της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν μπορούν να εκληφθούν ως προκαταρκτικές κινήσεις αντιμετώπισης μιας μελλοντικής ιρανικής επιρροής στον χώρο του Καυκάσου. Ας μην ξεχνάμε πως το Ιράν είναι η δεύτερη σε αποθέματα φυσικού αερίου χώρα στον κόσμο και επιθυμεί να συνδεθεί με τα δίκτυα Καυκάσου-Τουρκίας ή και να τα ανταγωνιστεί.
Η συμφωνία της Γενεύης δεν είναι απλώς η αρχή της διαπραγμάτευσης για το πυρηνικό πρόγραμμα. Σηματοδοτεί ουσιαστικά την έναρξη μιας μεγάλης και πολυεπίπεδης διαπραγμάτευσης για το αν θα υπάρξει περιφερειακός ηγεμόνας και ποιος θα είναι αυτός στην περίπτωση που οι ΗΠΑ αποφασίσουν να μειώσουν την παρουσία τους στην περιοχή καθώς η οικονομία τους δεν επιτρέπει ταυτόχρονη ογκώδη παρέμβαση στη Μέση Ανατολή και τον Ειρηνικό. Οποιαδήποτε τέτοια διαπραγμάτευση θα πρέπει να διευθετήσει τον ρόλο του Ιράν, της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και βεβαίως του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή. Η συμφωνία της Γενεύης δεν αφορά μόνο τα πυρηνικά αλλά ουσιαστικά τον πυρήνα του προβλήματος κατανομής ισχύος στη Μέση Ανατολή.
* Αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών www.cemmis.edu.gr
