Του Γιώργου Καπόπουλου kapopoulos@pegasus.grΟι επισκέψεις Ελλήνων πρωθυπουργών στις ΗΠΑ, συνήθως καλύπτονται από την επικοινωνιακή υπερβολή, όλες στην εποχή τους έχουν χαρακτηρισθεί ως ιστορικές, ως στροφή στις διμερείς σχέσεις Αθήνας Ουάσιγκτον. Για όλες τις επισκέψεις υπήρξαν υπέρμετρες προσδοκίες με ένα βασικό ζητούμενο την υπέρ της Αθήνας μεταβολή των ισορροπιών στο τρίγωνο ΗΠΑ - Ελλάδα - Τουρκία.
Πέρα από τον ρόλο της Ουάσιγκτον στις διμερείς ισορροπίες Αγκυρας-Αθήνας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μέχρι την πρώτη επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Βοσνία το 1995, είχε δημιουργηθεί η πεποίθηση στην ελληνική πλευρά για μετωπική αντιπαράθεση συμφερόντων ΗΠΑ-Γερμανίας στα Βαλκάνια, μια παρερμηνεία της αμερικανικής πολιτικής, που μας οδήγησε σε εσφαλμένες επιλογές τόσο στις σχέσεις με το Βελιγράδι όσο και στη διένεξη με τα Σκόπια.
Σήμερα η επίσκεψη του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στις ΗΠΑ γίνεται σε ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό: Χωρίς να έχουν χάσει τη σημασία τους οι σταθερές του παρελθόντος - ρόλος της Ουάσιγκτον στις Ελληνοτουρκικές Σχέσεις και το Κυπριακό, θέση της Ελλάδας στον ενεργειακό χάρτη, αλλά και αμερικανική συμβολή στην επίλυση της εκκρεμότητας της ονομασίας με την ΠΓΔΜ, η ατζέντα έχει ως κύριο σημείο αναφοράς την έμπρακτη στήριξη της χώρας μας από τις ΗΠΑ ώστε και το χρέος μας να καταστεί βιώσιμο, και να φανεί μέσα από συγκεκριμένες τοποθετήσεις και δεσμεύσεις ότι εκτός του φόβου γενικευμένου ντόμινο στην Ευρωζώνη, η γεωπολιτική αξία της Ελλάδας δεν επιτρέπει συζητήσεις και σενάρια είτε ευρωπαϊκής περιθωριοποίησης της Αθήνας, είτε περαιτέρω συμπίεσης της ελληνικής κοινωνίας με την περιοριστική δημοσιονομική πολιτική. Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι θα πρέπει να περιμένουμε τον Ομπάμα εδώ και τώρα να ξιφουλκήσει υπέρ της Αθήνας και κατά του Βερολίνου στην κοινή συνέντευξη Τύπου που θα δώσει μαζί με τον Ελληνα πρωθυπουργό.
Ενα είναι βέβαιο: Αν μετά τις γερμανικές εκλογές η Ευρωζώνη ξαναμπεί
στο στόχαστρο των αγορών και οι χώρες του Νότου να πιέζονται ταυτόχρονα
να λάβουν μέτρα που θα συμπιέζουν σε οριακό σημείο την κοινωνική και
πολιτική σταθερότητα, η Ουάσιγκτον δεν πρόκειται να παρακολουθήσει τις
εξελίξεις ως θεατής. Η πολιτική του Βερολίνου δεν απειλεί μόνον με ένα
γενικευμένο ντόμινο αποσταθεροποίησης που θα μπορούσε να βραχυκυκλώσει
την εύθραυστη αμερικανική ανάπτυξη.Η ταυτόχρονη πίεση και αποσταθεροποίηση σε Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα με την πολιτική σταθερότητα υποθηκευμένη, την κοινωνική έκρηξη να μπορεί να εκδηλωθεί ανά πάσα στιγμή, γενικεύεται μια συνολική αποσταθεροποίηση στη Μεσόγειο: Την ώρα που στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική πολλαπλασιάζονται οι εστίες αποσταθεροποίησης, ο Νότος της Ευρωζώνης έχει μετατραπεί σε μια περιοχή πολλαπλών ταυτόχρονων κρίσεων και εντάσεων.
Ούτε Grexit, ούτε χρεοκοπία εντός Ευρωζώνης, ούτε περαιτέρω κοινωνική συμπίεση και πολιτική αποσταθεροποίηση: Είναι δεδομένο ότι η Ουάσιγκτον στο πλαίσιο των στρατηγικών επιλογών της για τη διμερή σχέση με τη Γερμανία θα κάνει ό,τι μπορεί για να στηρίξει την Αθήνα.
Εδώ χρειάζεται μια επισήμανση σε ό,τι αφορά τη θέση των ΗΠΑ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό. Η σχετική αποδυνάμωση του Ερντογάν μετά την πρόσφατη εξέγερση, και η περιφερειακή του απομόνωση μετά την ανατροπή του Μόρσι στην Αίγυπτο ικανοποιούν τις ΗΠΑ, αλλά η δυσπιστία απέναντι στον Τούρκο πρωθυπουργό δεν σημαίνει αδιαφορία για το μέλλον της χώρας: Η Ουάσιγκτον θα κάνει ό,τι μπορεί για να αναζωπυρώσει -έστω και σε επικοινωνιακό επίπεδο- την ενταξιακή διαπραγμάτευση Ε.Ε.-Τουρκίας και είναι βέβαιο ότι βλέπει την εμπλοκή της Αγκυρας σε συμπεφωνημένη λύση του Κυπριακού ως παράγοντα διασφάλισης των παραδοσιακών ατλαντικών επιλογών της χώρας.
Αν στα σενάρια και τις φαντασιώσεις ενός τμήματος της γερμανικής ελίτ υπήρχε και υπάρχει η αναδίπλωση σε μια Βόρεια Μικρή Ευρωζώνη, αυτό το περιθώριο δεν το έχουν οι ΗΠΑ: Ο Νότος της Ευρωζώνης και ειδικότερα η Ελλάδα και η Κύπρος είναι πολύτιμα ερείσματα του εμπράκτου αμερικανικού ενδιαφέροντος για τις εξελίξεις στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο.
Από τον Αϊκ στη συγγνώμη του Μπιλ
Πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ στην Αθήνα ο στρατηγός Ντουάιτ Αϊζενχάουερ το 1959 με την Αγκυρα στο ίδιο δρομολόγιο περιοδείας. Η στιγμή είναι κάτι παραπάνω από κατάλληλη, αφού Καραμανλής και Μεντερές όχι μόνο έλυσαν το Κυπριακό, αλλά έχουν δρομολογήσει μια επαναθέρμανση στις διμερείς σχέσεις συνολικά. Ο Αϊζενχάουερ επισκέπτεται Ελλάδα και Τουρκία, την ώρα που η συμμαχία ΕΣΣΔ και Αιγύπτου του Νάσερ ρίχνει τη σκιά της στη Μέση Ανατολή. Το 1958 Αμερικανοί πεζοναύτες αποβιβάσθηκαν στη Βηρυτό σε μια επίδειξη πυγμής και δήλωση παρουσίας, σε μια περιοχή που κυριαρχείται από τον εθνικιστικό αραβικό ριζοσπαστισμό. Στην Ελλάδα ενάμιση χρόνο μετά τις εκλογές του 1958 όπου η ΕΔΑ ανεδείχθη Αξιωματική Αντιπολίτευση και το Κέντρο συνετρίβη, οι ΗΠΑ αναζητούν δικομματική σταθερότητα.
Τον Ιούλιο του 1991 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους επισκέπτεται την Αθήνα. Πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, επικεφαλής κυβέρνησης της ΝΔ από τον Απρίλιο, έχει όμως προηγηθεί η συνεργασία ΝΔ-Αριστεράς στην κυβέρνηση Τζαννετάκη και η στήριξη ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμού στην Οικουμενική Κυβέρνηση Ζολώτα. Ετσι ο Μπους γίνεται δεκτός στον απόηχο ενός κλίματος ευρύτερης συναίνεσης.
Στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1999 ο Μπιλ Κλίντον που ζητά επίσημα συγγνώμη για τη στήριξη της χούντας από τις ΗΠΑ, εισπράττει την αντιαμερικανική διάθεση της κοινής γνώμης που αναζωπυρώθηκε με τους βομβαρδισμούς κατά της Γιουγκοσλαβίας την άνοιξη της ίδιας χρονιάς.
Η πρώτη επίσκεψη το 1961
Από τον Καραμανλή στον Σαμαρά
Στην πρώτη συνάντηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον Αϊκ Αϊζενχάουερ η Ελλάδα ζει σε ρυθμούς υψηλής ανάπτυξης και αποτελεί το «success story» της αμερικανικής παρέμβασης
Η πρώτη επίσημη επίσκεψη Ελληνα πρωθυπουργού στις ΗΠΑ πραγματοποιείται το 1961 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή: Η Ελλάδα ζει σε ρυθμούς υψηλής ανάπτυξης και είναι το success story της αμερικανικής παρέμβασης, καθώς ηττήθηκε η κομμουνιστική ανταρσία με κοινοβουλευτική κυβέρνηση, ενώ η χώρα αναπτυσσόταν χωρίς πλέον να έχει ανάγκη την αμερικανική βοήθεια. Επιπλέον το Κυπριακό μόλις είχε λυθεί στη Ζυρίχη-Λονδίνο και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις μόλις είχαν εξομαλυνθεί.
Η δεύτερη επίσκεψη του Γεωργίου Παπανδρεου το 1964 γίνεται στη σκιά των δραματικών εξελίξεων στο Κυπριακό: Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζόνσον μόλις έχει στείλει επιστολή-τελεσίγραφο προς τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ινονού και τον έχει αναγκάσει να ματαιώσει απόβαση στην Κύπρο. Ακολουθεί ασφυκτική πίεση προς την Αθήνα και τη Λευκωσία για αποδοχή του σχεδίου Ατσεσον -ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα με ανταλλάγματα το Καστελόριζο και τουρκική στρατιωτική βάση στην Μεγαλόνησο- με τον Γεώργιο Παπανδρέου να αρνείται την πίεση Τζόνσον για μεσολάβηση με τον επίσης ευρισκόμενο στην Ουάσιγκτον Ινονού.
Βεβαρημένο κλίμα
Μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 το κλίμα στις διμερείς σχέσεις είναι τόσο βεβαρημένο -στήριξη της χούντας, Κυπριακό και ελληνοτουρκικές σχέσεις- και έτσι τόσο επί Κωνσταντίνου Καραμανλή και Γεωργίου Ράλλη αλλά και Ανδρέα Παπανδρέου δεν πραγματοποιούνται επαφές κορυφής με την αμερικανική ηγεσία. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν επιδιώκει ταξίδι γιατί θεωρεί ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις, ενώ αντίθετα στη δεύτερη θητεία του ο Ανδρέας Παπανδρέου επιδιώκει να προσκληθεί, αλλά προσκρούει στη σκληροπυρηνική αδιαλλαξία της Ομάδας Ρέιγκαν.
Η πρώτη επίσκεψη Ελληνα πρωθυπουργού μετά το 1974 γίνεται από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη το 1990, όταν πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ο Τζορτζ Μπους πατήρ. Ο Ψυχρός Πόλεμος τελειώνει με νικήτρια την Ουάσιγκτον, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή αυξάνεται. Η επίσκεψη Μητσοτάκη πέραν της συνήθους Ατζέντας είναι μια επανεπιβεβαίωση της στρατηγικής αξίας της Ελλάδας για τις ΗΠΑ και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Η επίσκεψη Παπανδρέου
Ακολουθεί η επίσκεψη του Ανδρέα Παπανδρεου την Ανοιξη του 1994, που δίνει πλέον διακομματική σφραγίδα στην προσέγγιση με τις ΗΠΑ, αλλά δίνει στην Ελλάδα έναυσμα σε παρερμηνείες:
Η αρχικά αρνητική στάση του Μπους πατρός στον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας που εγκαταλείφθηκε στα τέλη του 1991 θεωρείται ότι είναι επιλογή που την έχει υιοθετήσει και ο Κλίντον. Ετσι στις πολιτικές φαντασιώσεις κάποιων κύκλων στην Αθήνα εκείνη την εποχή θεωρείται ότι η στήριξη του Μιλόσεβιτς γίνεται με σιωπηρή ανοχή των ΗΠΑ! Ακολουθεί η επίσκεψη Σημίτη την Ανοιξη του 1996 στις ΗΠΑ λίγο μετά την κρίση των Ιμίων και την αμερικανική διαεσολάβηση: Η Ατζέντα του Έλληνα πρωθυπουργού για λύση των ελληνοτουρκικών εκκρεμότητων αλλά και του Κυπριακού σε ευρωπαϊκό πλαίσιο συμπίπτει απόλυτα με τη γραμμή των ΗΠΑ που στηρίζουν σε βαθμό ενοχλητικό για τη Γαλλία και τη Γερμανία την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.
Τέλος στο ταξίδι του Κώστα Καραμανλή στην Ουάσιγκτον γίνεται διαπίστωση αποκλίσεων: Η αμερικανική πλευρά χρεώνει στον νέο Ελληνα πρωθυπουργό διπλή γλώσσα ως προς το σχέδιο Ανάν για την Κύπρο, ενώ δυσαρεστημένη είναι και από την απόφαση να παραπεμφθούν στις ευρωπαϊκές καλένδες οι ελληνοτουρκικές διαφορές. Την αμερικανική οργή και δυσαρέσκεια θα εισπράξει ο Κώστας Καραμανλής τον Νοέμβριο του 2004 μετά την επανεκλογή Μπους με την αναγνώριση των Σκοπίων από τις ΗΠΑ ως Δημοκρατία της Μακεδονίας.
