ΤΗΣ ΦΑΝΟΥΛΑΣ ΑΡΓΥΡΟΥ
- Αμφιβολίες για τη λειτουργικότητα των δύο ζωνών είχαν οι Βρετανοί το 1957
- Οι επιτελάρχες ανησυχούσαν ότι με διχοτόμηση δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την Κύπρο απευθείας προς υποστήριξη των συμφερόντων του Ηνωμένου Βασιλείου
Στο προηγούμενο μέρος της παρουσίασης των νέων βρετανικών εγγράφων, έγινε αναφορά στη λεπτομερή μελέτη που ετοίμασε το Κυβερνείο στη Λευκωσία, για λογαριασμό του Λονδίνου, το 1957,
αναφορικά με το ενδεχόμενο διχοτόμησης, καθώς και σε κάποιες από τις αντιδράσεις που υπήρξαν στη βρετανική πρωτεύουσα. Μια προκαταρκτική σημείωση για τη μελέτη αυτή, που ετοιμάστηκε από το Τμήμα Μεσογείου (Mediterranean Department) στις 20 Μαΐου 1957, βρίσκουμε να επισημαίνει: α) η διχοτόμηση θα χαμηλώσει το επίπεδο διαβίωσης μέχρι και 40%, β) το κύριο στοιχείο της μελέτης είναι ότι στέκεται δυνατά εναντίον γρήγορης εφαρμογής της διχοτόμησης και ότι ο μόνος τρόπος για κάτι τέτοιο είναι διά πυρός και σιδήρου και γ) ότι η μελέτη τώρα επικεντρώνεται πάνω σε δύο μόνο δυνατότητες διαχωριστικής γραμμής για την τουρκική ζώνη. Αμφότερες οι περιπτώσεις (σχέδια Χ και Υ) δίδουν στους Τούρκους περισσότερο από το ένα πέμπτο της γης, ενδεικτικά το δεύτερο σχέδιο (Y) δίδει στους Τούρκους σχεδόν το ένα τρίτο της όλης γης στο νησί…
«Αντιπαθητική» δουλειά
Η λύση του «διπολισμού» ενδεικτικά υπονοεί ότι η βρετανική κυριαρχία θα διατηρηθεί για τουλάχιστον δέκα χρόνια, όμως νομοθετικές διευθετήσεις με σχεδόν πλήρη εσωτερική αυτονομία θα δημιουργηθούν στις δύο ζώνες εντός δύο ή τριών χρόνων. Τίθεται υπό αμφισβήτηση κατά πόσο μια τέτοια μακρά περίοδος, κατά την οποία η Κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητος θα αντιμετωπίσει τη δαπανηρή και αντιπαθητική δουλειά να διαχωρίσει τις κοινότητες σε δύο ζώνες, θα είναι μια λειτουργική λύση, ανέφεραν οι Βρετανοί. «Αν θα διαρκέσει μια τέτοια κατάσταση τόσο πολύ, και η εγκαθίδρυση μίας κυβέρνησης είναι αδύνατη (unitary government), δεν θα ήταν πιο απλό να δώσουμε στο νησί αυτοδιάθεση στο τέλος της περιόδου, και να αφήσουμε τους Έλληνες και Τούρκους να αποφασίσουν μόνοι τους το είδος της διχοτόμησης;.. Έτσι και η κάθε πλευρά χειρίζεται τα δικά της, θα παραμείνουν κάποιες κύριες υπηρεσίες για το κέντρο, για κάποιο είδος ομόσπονδης κεντρικής κυβέρνησης. Εν συντομία, και νοουμένου ότι η διχοτόμηση γίνει δεκτή ως η μόνη λύση, χρειάζεται περισσότερη σκέψη... αν θα γίνει πραγματικότητα εντός δύο ή τριών χρόνων, υποθέτοντας α) ότι δεν θα χρειαστεί η μεταφορά όλων των Ελλήνων στο ελληνικό μέρος και αντίθετα (με τους Τούρκους) και β) ότι θα παρθεί απόφαση κατά πόσο χρειαζόμαστε ένα βρετανικό θύλακο, ή κυριαρχία για θέματα άμυνας και εξωτερικής πολιτικής εφ΄ όλης της νήσου».
Εν τω μεταξύ στο Λονδίνο, κάποιοι αξιωματούχοι στο Γρ. Αποικιών επεσήμαναν ότι σε περίπτωση διχοτόμησης θα χρειαζόντουσαν να κτίσουν ένα νέο λιμάνι στη Λεμεσό, πράγμα που θεωρούσαν ως «το τίμημα που θα πλήρωναν για τη διχοτόμηση»...
Τα ομοσπονδιακά στοιχεία
Στις 20 Μαίου 1957, στο Γρ. Αποικιών εντόπισαν ότι στη μελέτη του Κυβερνείου ελάχιστα αναφέρονταν για τη μορφή της κεντρικής ή ομοσπονδιακής κυβέρνησης που θα υπήρχε κατά την περίοδο της εγκαθίδρυσης των δύο ζωνών. Όμως, συμπλήρωναν, είναι δύσκολο να έχουμε καθαρή άποψη, αν δεν ξέρουμε τις αποφάσεις και συμπεράσματα του Υπ. Άμυνας σε σχέση με τις στρατηγικές πτυχές.
Τους πήρε… χρόνια
Τον Ιανουάριο του 1958 ο Υπ. Αποικιών σχεδίαζε τις μελλοντικές τακτικές του με τους Τούρκους. Το Τμήμα στις 22 Ιανουαρίου τού έδωσε σημείωμα που είχε ήδη ετοιμάσει για πιθανή ομοσπονδιακή προσέγγιση λύσης για το νέο Σύνταγμα, καθώς και τα τελευταία (1957) σχέδια διχοτόμησης που είχε ετοιμάσει ο Στρατάρχης Χάρτινγκ. Οι διαβουλεύσεις διεξάγονταν μεταξύ Βρετανών (λόρδου Ράτκλιφ) και Δρος Νιχάτ Ερίμ, με την ανάμιξη και του νέου κυβερνήτη Σερ Χιου Φουτ). Και σημείωνε ο αξιωματούχος προς τον Υπ. Αποικιών: «...Φαντάζομαι θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με την ομοσπονδιακή ιδέα. Αν παρουσιαστούμε δεσμευτικοί προς τους Τούρκους, θα ερμηνευθεί ότι ετοιμάζουμε το έδαφος για σταδιακή διχοτόμηση. Τότε θα χάσουμε κάθε ευκαιρία να γίνει το σχέδιο Φουτ δεχτό από τους Ελληνοκυπρίους... Εν πάση περιπτώσει, δεν βλέπω πώς ένα ομοσπονδιακό σύνταγμα θα έχει λογική στην Κύπρο...». Και όμως, τα κατάφεραν δεκαετίες αργότερα, τη μη λογική αυτή ομοσπονδιακή λύση, να την εκλιπαρεί η δική μας πλευρά.
Η απόφαση των Αρχηγών των Στρατιωτικών Επιτελείων
Όμως, το συμπέρασμα των Αρχηγών των Στρατιωτικών Επιτελείων για το θέμα, όπως σημείωνε το Γρ. Αποικιών στις 5 Μαρτίου 1957, ήταν ότι με διχοτόμηση δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την Κύπρο απευθείας προς υποστήριξη των συμφερόντων του Ηνωμένου Βασιλείου. Γι' αυτούς τους λόγους συμβούλευαν εναντίον της διχοτόμησης και είπαν ότι αν η διχοτόμηση κατέληγε πολιτικά αναπόφευκτη, τότε θα «έβλεπαν το θέμα με μεγάλη διστακτικότητα».
Ερωτήσεις από Λίνα Τζέκερ
Από τον Νοέμβριο του 1957 μέχρι τον Ιανουάριο του 1958, η βουλευτής των Εργατικών Λίνα Τζέκερ ζητούσε από το Γραφείο Αποικιών να ενημερωθεί για το ύψος της ιδιοκτησίας γης που είχαν στην Κύπρο οι δύο κοινότητες. Το Γραφείο Αποικιών προσποιήθηκε ότι δεν είχε τέτοια στοιχεία, ενώ είχαν πλήρη στοιχεία, όπως μας αποκαλύπτουν τα νέα αυτά έγγραφα. Η κ. Τζέκερ, εν τω μεταξύ, είχε επικοινωνία και με τον Σερ Πολ Παυλίδη στην Κύπρο, ο οποίος την ενημέρωσε ότι όντως υπήρχαν οι πληροφορίες που ήθελε, πράγμα που ενόχλησε το Γραφείο Αποικιών, το οποίο όμως δεν ήθελε να εμπλακεί σε διαμάχη με τον Πολ Παυλίδη.
Ο Αβέρωφ ζητούσε να δει τα σχέδια αλλά του αρνήθηκαν
Τον Μάρτιο του 1959, ο Έλληνας Υπ. Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ ζήτησε από το Φόρειν Όφις, μέσω της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα, να δει τα σχέδια διχοτόμησης. Το κυβερνείο στη Λευκωσία, το οποίο ενημερώθηκε σχετικά, ενημέρωσε στις 24 Μαρτίου 1959 το Γραφείο Αποικιών ότι ο Κυβερνήτης και όλοι στη Λευκωσία δεν συμφωνούσαν όπως δοθεί η μελέτη του 1957 στην ελληνική κυβέρνηση, γιατί τότε θα έπρεπε να δοθεί και στην τουρκική κυβέρνηση. Ομολογία αποτυχίας...
Στις 2 Απριλίου 1959, το Νότιο Τμήμα του Φόρεϊν Όφις ενημέρωσε τη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα ότι δεν ήταν επιθυμητό να δείξουν στην ελληνική κυβέρνηση τα σχέδια διχοτόμησης.
Το σχετικό έγγραφο, έγραψαν, ήταν μια αναλυτική έκθεση που ετοιμάστηκε τον Μάιο του 1957, όταν ο Λόρδος Χάρτινγκ ήταν Κυβερνήτης, και δεσμευμένο ως «άκρως απόρρητο». Ήταν εσωτερικό βρετανικό έγγραφο που δεν το είχε δει κανείς άλλος. Η ύπαρξή του έγινε γνωστή τον Δεκέμβριο του 1958 και οδήγησε σε αριθμό ερωτήσεων στη Βουλή. Εισηγήσεις ότι η κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητος σχεδίαζε μυστικά τη διχοτόμηση απορρίφθηκαν από τον Πρωθυπουργό, ο οποίος στις 18 Δεκεμβρίου 1958, απαντώντας στη Βουλή, είπε ότι η μελέτη έδειξε ότι η διχοτόμηση τεχνικά ήταν δυνατή, όμως θα επέφερε αφόρητες δυσκολίες και επομένως στην ουσία θα ήταν μια ομολογία αποτυχίας. Έμελλε τελικά να τα δούμε όλα 50 χρόνια αργότερα...
ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥΕρευνήτρια-δημοσιογράφος
