ΡΩΣΙΚΟ ΜΕΡΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΜΕ ΗΠΑ -Ε.Ε Στα χαρακώματα Τουρκία-Δύση και στη μέση ο Βλ. Πούτιν

Του Γιώργου Καπόπουλου-kapopoulos@pegasus.gr
Ολική επαναφορά στην προ της κατάρριψης του Σουχόι τον περασμένο Νοέμβριο κατάστασης πραγμάτων στις διμερείς σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας, κάπως έτσι θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τη συνάντηση Πούτιν - Ερντογάν την προηγούμενη Τρίτη στην Αγία Πετρούπολη.Τα ανοίγματα της Άγκυρας ή καλύτερα τα μηνύματα ότι η τουρκική πλευρά επείγεται για εξομάλυνση των διμερών σχέσεων είχαν καταλήξει στα τέλη Ιουνίου στην ταυτόχρονη με το Ισραήλ δημοσιοποίηση της αποκατάστασης των σχέσεων της Τουρκίας με τη Ρωσία. Με αυτό το δεδομένο το Κρεμλίνο έσπευσε να καλύψει χωρίς περιστροφές τον επειγόμενο για εκκαθάριση εκκρεμοτήτων Ερντογάν από τις πρώτες ώρες της απόπειρας πραξικοπήματος.

Επιστροφή στο Status Quo Ante και όχι μόνον, καθώς εννέα μήνες μετά την κατάρριψη του Σουχόι ο Ερντογάν αποδυναμωμένος και απομονωμένος είναι αυτός που πρέπει να αποδείξει στη Μόσχα τη χρησιμότητά του. Η στάση της Άγκυρας απέναντι στη Συρία είναι πλέον αμυντική, με κύριο μέλημα και ανησυχία τον βαθμό χειραφέτησης των Κούρδων της βορειοανατολικής Συρίας που στηρίζουν οι ΗΠΑ, το Ισραήλ αλλά και η Ρωσία, στον βαθμό που η ανάδειξη των Κούρδων σε αιχμή του δόρατος κατά των τζιχαντιστών και της όποιας ανάμειξης της Τουρκίας ήταν πρωτοβουλία του Ασαντ από την αρχή της σύγκρουσης. Σήμερα αν ο Ερντογάν διευκολύνει ή και στηρίζει ανοικτά τη Μόσχα στην αναζήτηση πολιτικής λύσης στη Συρία με σημείο αναφοράς το Καθεστώς Ασαντ, τότε μπορεί να προσδοκά κάποιες εγγυήσεις ώστε η de facto ανεξάρτητη Βορειοανατολική Συρία να μην γίνει ορμητήριο της δράσης των ανταρτών του ΡΚΚ στη Νοτιοανατολική Τουρκία.

Σε καμιά περίπτωση βέβαια η Μόσχα δεν πρόκειται να θέσει σε κίνδυνο την πολιτική και επιχειρησιακή συνεργασία της με τις ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2013 και διαρκώς ενδυναμώνεται.
Συντηρητική παράδοση
Η Ρωσία από τη εποχή των Τσάρων, την περίοδο της ΕΣΣΔ μέχρι και σήμερα χαρακτηρίζεται από μια συντηρητική διπλωματία που σέβεται υπάρχουσες ισορροπίες και συσχετισμούς, συμμετοχές σε στρατιωτικές συμμαχίες και σε σχήματα οικονομικής ολοκλήρωσης. Ο Αναθεωρητισμός, η αμφισβήτηση δηλαδή και η ανατροπή ισορροπιών χαρακτηρίζεται στη ρωσική διπλωματική γλώσσα ως τυχοδιωκτισμός.

Προτεραιότητα της Ρωσίας από την εποχή της ανάδειξης του Πούτιν είναι η αναγνώριση της πρώην ΕΣΣΔ πλην των Τριών Βαλτικών ως προνομιακής ζώνης επιρροής της Μόσχας. Στη στάση της Δύσης στην Ουκρανία το Κρεμλίνο βλέπει επιθετική ενέργεια ανατροπής του stastus quo και ουδέποτε θα νομιμοποιούσε μια πρακτική που καταγγέλλει ως αποσταθεροποιητική με ανάλογη στάση σε σχέση με την Τουρκία.
Η Μόσχα ισοφαρίζει
Χωρίς τις υπερβολές για ανατροπή συμμαχιών που είναι ξένες προς τη διπλωματική κουλτούρα της Ρωσίας, η Μόσχα θα αξιοποιήσει στο μέγιστο τη δυνατότητα που της παρέχει η αντιπαράθεση του Ερντογάν με ΗΠΑ και Ε.Ε.

Στην πράξη αυτή, η αντιπαράθεση έχει στην κυριολεξία βραχυκυκλώσει την όποια πίεση διπλωματική και επιχειρησιακή θα μπορούσε να ασκήσει η διευρυμένη Νοτιοανατολική Πτέρυγα του ΝΑΤΟ στο νότιο υπογάστριο της Ρωσίας.
Χωρίς την ενεργό εμπλοκή της Τουρκίας δεν μπορεί να γίνει λόγος για αξιοποίηση της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας και πολύ περισσότερο της Γεωργίας, ώστε η προσάρτηση της Κριμαίας να μην παγιωθεί ως κυριαρχία της Μόσχας στη Μαύρη Θάλασσα. Ολα τα παραπάνω λίγο μετά την απόφαση της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία να στείλει μήνυμα στη Ρωσία με την εκ περιτροπής παρουσία συμμαχικών δυνάμεων στις Τρεις Βαλτικές και στη Ρουμανία.

Τα παραπάνω εξυπηρετούν και τους δύο «φίλους» όπως επανέλαβε τρεις φορές ο Ερντογάν στην κοινή συνέντευξη με τον Πούτιν θυμίζοντας ότι πριν από έξι χρόνια αποκαλούσε τον Ασαντ «αδελφό»:
• Η Τουρκία διαμηνύει στη Δύση ότι πρέπει να αποδεχθεί το Καθεστώς Ερντογάν χωρίς φιλοδοξίες παρέμβασης στην πολιτική σκηνή της, καθώς και ότι όσο θα παρατείνεται η εκκρεμότητα τόσο θα διευρύνεται η δυνατότητα του Κρεμλίνου να παρεμβάλλεται.

• Η Ρωσία διευκολύνεται εκ των πραγμάτων στην προσπάθειά της να υλοποιηθεί η συμφωνία του Μινσκ στην Ουκρανία και να δρομολογηθεί η άρση των κυρώσεων και των αντιποίνων, αλλά και να παγώσει η περαιτέρω ενίσχυση της στρατιωτικής ισχύος του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς.
Από τον Βλαδίμηρο στον Τζον

Σε κάθε περίπτωση το πραγματικό βάρος και η εμβέλεια της προσέγγισης Ρωσίας - Τουρκίας θα μπορεί να αξιολογηθεί και να αποτιμηθεί σε σχέση με την πραγματικότητα και όχι με τη ρητορική φαντασμαγορία του Ερντογάν, που σε μεγάλο βαθμό εξυπηρετεί σκοπιμότητες εσωτερικής κατανάλωσης μόνον μετά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι στην Αγκυρα στα τέλη του μήνα. Και όχι μόνον, καθώς η Κίνα στις 4-5 Σεπτεμβρίου φιλοξενεί τη Σύνοδο Κορυφής της Ομάδας των G-20 στην οποία, αν παραστεί ο Ερντογάν, θα έχει ενδιαφέρον αν θα συναντηθεί σε διμερές επίπεδο με τον Ομπάμα, μια κίνηση η υλοποίηση ή η αποφυγή της οποίας θα είναι ένα μήνυμα που θα ξεκαθαρίζει τον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα στις σχέσεις των δύο χωρών. Όπως προαναφέραμε πιο πάνω η Τουρκία είναι σε αμυντική θέση σε σχέση με τις εξελίξεις στην Ευρύτερη Περιοχή και προφανώς αν ο Κέρι και πολύ περισσότερο ο Ομπάμα εγγυηθούν στον Ερντογάν ότι δεν θα του δημιουργήσουν προβλήματα στο Κουρδικό εντός συνόρων, τότε η επιμονή για έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν μπορεί σιγά-σιγά να ατονήσει και να ξεχαστεί.
ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ
Σε τεντωμένο σκοινί οι σχέσεις με την Ευρώπη

Αντίθετα με τις διμερείς σχέσεις με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, όπου η ρητορική Ερντογάν δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα, καθώς δεν έχει περιθώρια ανατροπών αλλά ούτε και ελιγμών μεγάλης κλίμακας, με πραγματικό ζητούμενο να θωρακισθεί από την περιφερειακή αστάθεια στη δημιουργία της οποίας ο ίδιος συνέβαλε, οι σχέσεις με την Ε.Ε. είναι σε άλλο επίπεδο. Στην ουσία το πραγματικό ζητούμενο μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε. είναι να βρεθεί μια νέα ισορροπία, μια προσαρμογή σε μια πραγματικότητα που μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος αλλά και το κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων σε Γαλλία και Γερμανία τα όσα είχαν συμφωνηθεί τον περασμένο Μάρτιο μεταξύ Μέρκελ και Νταβούτογλου και εγκρίθηκαν στη συνέχεια από την Σύνοδο Κορυφής δύσκολα μπορούν να εφαρμοσθούν:
• Ο Ερντογάν ούτε θέλει, ούτε μπορεί να τροποποιήσει τον αντιτρομοκρατικό νόμο επί το επιεικέστερον, που είναι ευρωπαϊκό προαπαιτούμενο για την κατάργηση της βίζας εισόδου στη Ζώνη Σένγκεν Τούρκων πολιτών.
• Ούτε η Μέρκελ, ούτε ο Ολάντ. ούτε κανείς άλλος ηγέτης στην Ε.Ε. δεν μπορούν να αναλάβουν το κόστος της κατάργησης της βίζας, αλλά και ουσιαστικής προόδου στις Ενταξιακές Διαπραγματεύσεις.
Παρά την ρητορική του κλιμάκωση, ο Ερντογάν και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι η απειλή του τερματισμού του ελέγχου των προσφυγικών ροών και των επανεισδοχών από την Αγκυρα έχει αξία μόνον ως απειλή, θυμίζει κάποιον που έχει μία μόνον σφαίρα στο περίστροφό του.
Το πρόβλημα είναι αλλού, καθώς χώρες όπως η Αυστρία και η Δανία θέτουν θέμα ρήξης της Ε.Ε. με την Τουρκία, προφανώς με τη σιγουριά ότι τις παρενέργειες μιας παρόμοιας εξέλιξης θα υποστεί κατά κύριο λόγο η Ελλάδα και δευτερευόντως η Ιταλία. Με άλλα λόγια, όσο οι συνοριοφύλακες της ΠΓΔΜ κρατούν κλειστά τα σύνορα είναι ανέξοδο στο όνομα μιας αντιισλαμικής δημαγωγίας που συγχέει τον Ερντογάν, τους Τζιχαντιστές και τους πρόσφυγες σε μια εικόνα βαρβάρου προ των πυλών του φρουρίου Ευρώπη και την Ελλάδα ως τάφρο αποθήκευσης, να κλιμακώνεις τη ρητορική επίθεση κατά της Άγκυρας.
Η διαχείριση του προσφυγικού και η επαναδιατύπωση όρων συνεργασίας μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας είναι ένα πεδίο που μπορεί να ενεργοποιηθεί ο Πούτιν ως ανιδιοτελής μεσολαβητής. με την προσδοκία κερδών και στο Βερολίνο και στην Αγκυρα. Αν ο Πούτιν σε μια κορύφωση της κρίσης διασφαλίσει πιο εποικοδομητική στάση του Ερντογάν στο προσφυγικό, νομιμοποιείται να περιμένει από τη Μέρκελ να πιέσει τον Ποροσένκο για την επίσπευση υλοποίησης της Συμφωνίας του Μινσκ για πολιτική λύση στην Ανατολική Ουκρανία.

Μετά την κατάρριψη
Επιστροφή στο Status Quo Ante και όχι μόνον, καθώς εννέα μήνες μετά την κατάρριψη του Σουχόι ο Ερντογάν αποδυναμωμένος και απομονωμένος είναι αυτός που πρέπει να αποδείξει στη Μόσχα τη χρησιμότητά του.
Ρωσικά παιχνίδια
Η Μόσχα θα αξιοποιήσει στο μέγιστο τη δυνατότητα που της παρέχει η αντιπαράθεση του Ερντογάν με ΗΠΑ και Ε.Ε. Η Τουρκία διαμηνύει στη Δύση ότι πρέπει να αποδεχθεί το Καθεστώς Ερντογάν, χωρίς φιλοδοξίες παρέμβασης στην πολιτική σκηνή της.