Η μονοήμερη επίσκεψη του προέδρου Recep Tayyip
Erdogan στο Ιράν στις 7 Απριλίου, λειτουργεί ως ένα ακόμη παράδειγμα της
αδίστακτης φύσης του προέδρου της Τουρκίας. Ωστόσο, παρά τις
επανειλημμένες προσπάθειες για περισσότερο από μία δεκαετία, ο Τούρκος
ηγέτης έχει αποτύχει να δημιουργήσει έναν κεντρικό ρόλο για την χώρα του
σε μια περιοχή που μαστίζεται από θρησκευτικές, εθνικές και οικονομικές
διαμάχες. Σε μια προσπάθεια να κερδίσει σε όλα τα μέτωπα, έχει
αποξενώσει φίλους και εχθρούς, καθώς επίσης και τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ.
Η πλειοψηφία αυτών των συμμάχων στο ΝΑΤΟ είναι επίσης μέλη της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Τουρκία από καιρό φιλοδοξεί να γίνει μέλος της ΕΕ,
και τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις επίσημες δηλώσεις, ο Erdogan και το
κόμμα Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη, συμμερίζονται αυτόν τον στόχο.
Μόλις 10 ημέρες πριν από την επίσκεψή του στην
Τεχεράνη, ο Erdogan διακήρυξε ότι “το Ιράν και οι τρομοκρατικές
οργανώσεις πρέπει να αποσυρθούν” από την Υεμένη. Αυτό το σχόλιο
προκάλεσε μια μη διπλωματική απάντηση από τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών,
Mohammad JAvad Zarif, ο οποίος δήλωσε “θα ήταν καλύτερα εάν αυτοί που
έχουν προκαλέσει ανεπανόρθωτες βλάβες με τις στρατηγικές γκάφες τους και
την πολιτική τους, να υιοθετούσαν υπεύθυνες πολιτικές”. Πραγματικά,
μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι μαζί με τη παρεμβατική πολιτική του Ιράν
απέναντι στην Συρια, η αδιάλλακτη στάση της Τουρκίας αναφορικά με την
απομάκρυνση του καθεστώτος του al-Assad, ενώ είναι ηθικά δικαιολογημένη,
έχει επίσης συμβάλει στην παράταση της σύγκρουσης στην Συρία.
Λίγες ημέρες αφότου επέστρεψε στην Άγκυρα, ο Erdogan
μίλησε στο τηλέφωνο με τον Βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας και τον Εμίρη
του Κατάρ. Εάν στόχος του ήταν να μεσολαβήσει μεταξύ του Ιράν, που
υποστηρίζει τους Χούτις στην Υεμένη, με της Σαουδικής Αραβίας, που
ηγείται της επέμβασης για να περιορίσει την προώθηση των Χούτις, πιθανώς
θα βρεθεί αντιμέτωπος με μία ακόμη αποτυχία. Ο υπουργός για θέματα
Εξωτερικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Anwar Qarqash,
χαρακτήρισε τις θέσεις της Τουρκίας (και του Πακιστάν) για την Υεμένη,
αντιφατικές και ασαφείς, και ισχυρίστηκε ότι το Ιράν είναι περισσότερο
σημαντικό για αυτές τις δύο χώρες παρά για τις χώρες του Αραβικού
Κόλπου. Επίσης δήλωσε ότι αυτές οι αντιφατικές θέσεις αποδεικνύουν ότι η
αραβική ασφάλεια από την Λιβύη μέχρι την Υεμένη, είναι ευθύνη των
αραβικών χωρών. Κατά την άποψή του, οι δηλώσεις που έρχονται από την
Άγκυρα εμφανίζουν τις συντονισμένες απόψεις σχετικά με την Υεμένη, που
επικρατούν μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας.
Εάν ο σκοπός της επίσκεψης του Erdogan στην Τεχεράνη
ήταν οι δυνητικές οικονομικές ευκαιρίες, με την προϋπόθεση της πιθανής
άρσης των κυρώσεων, η επιτυχία του μένει να φανεί. Ο ίδιος ο Erdogan
τόνισε πως ο κύριος λόγος για το σύντομο ταξίδι του ήταν να μειώσει την
τιμή που καταβάλει η Τουρκία για τα 10 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου,
τα οποία εξαγοράζει ετησίως από το Ιράν, από το 2001. Η Τουρκία ζήτησε
μια μείωση της τιμής κατά 25% (ένα αίτημα που βρίσκεται τώρα υπό διεθνή
διαιτησία), αλλά το γεγονός ότι οι τιμές του πετρελαίου, και οι τιμές
του φυσικού αερίου που είναι συνδεδεμένες με αυτές, υποχώρησαν δραματικά
τους τελευταίους μήνες, θα καταστήσουν πιο δύσκολο για το Ιράν να δώσει
θετική απάντηση. Ως απάντηση, η Τουρκία θα μπορούσε να επιλέξει την
εισαγωγή περισσότερου φυσικού αερίου από την Ρωσία, η οποία συμφώνησε να
μειώσει την τιμή του αερίου που πουλάει στην Τουρκία, κατά 10,25%, αλλά
αυτό θα αύξανε την εξάρτηση από την Ρωσία, το οποίο η Τουρκία δεν θέλει
να κάνει.
Από την άλλη πλευρά, το Ιράν είναι πιθανό να γίνει αναπόσπαστο για την Τουρκία σε ό,τι αφορά τις επίγειες διαδρομές μεταφοράς, καθώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια καθιστούν επικίνδυνο για τα τουρκικά φορτηγά να διασχίσουν την Συρία και το Ιράκ. Επιπλέον, η μη ανανέωση της συμφωνίας μεταφορά με την Αίγυπτο, καθιστά αυτή τη διαδρομή λιγότερο σχετική, και ενώ η επιλογή για τον ελλιμενισμό τουρκικών φορτηγών στο λιμάνι Haifa του Ισραήλ υπάρχει ακόμη, δεν επαρκεί. Επιπλέον, μια τεράστια συμφωνία θα μπορούσε να αναπτυχθεί, εάν το Ιράν γινόταν εταίρος του ΤΑΝΑΡ, που είναι προγραμματισμένο να μεταφέρει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Εάν το επιτρέψουν οι μελλοντικές πολιτικές συνθήκες, το Ιράν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τον ΤΑΝΑΡ για να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Ένα μερίδιο από αυτό το project, εάν προσφερθεί στο Ιράν, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια στρατηγική συνεργασία.
Από την άλλη πλευρά, το Ιράν είναι πιθανό να γίνει αναπόσπαστο για την Τουρκία σε ό,τι αφορά τις επίγειες διαδρομές μεταφοράς, καθώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια καθιστούν επικίνδυνο για τα τουρκικά φορτηγά να διασχίσουν την Συρία και το Ιράκ. Επιπλέον, η μη ανανέωση της συμφωνίας μεταφορά με την Αίγυπτο, καθιστά αυτή τη διαδρομή λιγότερο σχετική, και ενώ η επιλογή για τον ελλιμενισμό τουρκικών φορτηγών στο λιμάνι Haifa του Ισραήλ υπάρχει ακόμη, δεν επαρκεί. Επιπλέον, μια τεράστια συμφωνία θα μπορούσε να αναπτυχθεί, εάν το Ιράν γινόταν εταίρος του ΤΑΝΑΡ, που είναι προγραμματισμένο να μεταφέρει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Εάν το επιτρέψουν οι μελλοντικές πολιτικές συνθήκες, το Ιράν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τον ΤΑΝΑΡ για να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Ένα μερίδιο από αυτό το project, εάν προσφερθεί στο Ιράν, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια στρατηγική συνεργασία.
Ωστόσο, αυτό είναι ένα project που μπορεί να πάρει
χρόνια για να εφαρμοστεί, και ενώ έχει τη δυναμική να βελτιώσει τις
σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη, η τρέχουσα κατάσταση είναι αυτή των
εντάσεων, και προστίθεται σε ένα αβυσσαλέο τουρκικό ρεκόρ στην εξωτερική
πολιτική -ασφαλώς μακριά από τον στόχο που τέθηκε κάποτε από τον τωρινό
πρωθυπουργό και πρώην υπουργό Εξωτερικών, Ahmet Davutoglu, της
“πολιτικής μηδενικών προβλημάτων” με τους γείτονες.
Το όνειρο της Τουρκίας να γίνει ένα μέλος της ΕΕ, ξεθωριάζει γρήγορα. Οι
δυσκολίες στην εξεύρεση λύσης για την διαμάχη στην Κύπρο (αν και δεν
φταίει εξ ολοκλήρου η Τουρκία), η μακρά λίστα των αντιδημοκρατικών
μέτρων της τουρκικής κυβέρνησης, η σαφής αντίδραση μεγάλων μελών της ΕΕ
στο να αποδεχθούν την Τουρκία, η τουρκική άρνηση της γενοκτονίας των
Αρμενίων (η οποία προσφάτως οδήγσε σε μια διπλωματική κρίση την Τουρκία
με το Βατικανό και η κρίση εντός της ευρωζώνη -όλα αυτά επιβαρύνουν την
πιθανή ένταξη της Τουρκίας, τουλάχιστον εάν δεν συμβεί μια μεγάλη αλλαγή
στην τωρινή δομή της ΕΕ. Η ανακοίνωση πέρυσι του προέδρου της Κομισιόν,
Jean-Claude Juncker, ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω διεύρυνση της ΕΕ στα
επόμενα πέντε χρόνια, έρχεται να προστεθεί στο σχεδόν απίθανο ενδεχόμενο
του να μην γίνει η Τουρκία ποτέ ένα πλήρες μέλος. Η επίσημη ανακοίνωση
του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Δεκέμβριο του 2014 ότι η Τουρκία είναι
υποψήφιο μέλος και βασικός εταίρος της ΕΕ, δεν αλλάζει την
πραγματικότητα της τρέχουσας κατάστασης των σχέσεων. Επιπλέον, είναι
αμφίβολο εάν η Τουρκία υπό τον Erdogan επιδιώκει στα αλήθεια την ένταξη,
λόγω των υποχρεώσεων που περιλαμβάνει. Η πρόσφατη αντίδρασή του στην
επίσημη ανησυχία της ΕΕ σχετικά με τα βήματα που λαμβάνονται από την
κυβέρνησή του εναντίον των οργάνων των media -ότι η ΕΕ θα πρέπει να
κρατάει τη σοφία της για τον εαυτό της- είναι ενδεικτικό.
Στο παρελθόν, μέρος της αίγλης του “τουρκικού μοντέλου” στην αραβική κοινή γνώμη, ήταν το γεγονός πως η Τουρκία ήταν υποψήφιο κράτος μέλος. Χωρίς αυτό το στοιχείο, οι αυταρχικές τάσεις του Erdogan και οι ανησυχητικές ενδείξεις αναφορικά με την τουρκική οικονομία, καθιστούν το τουρκικό μοντέλο πολύ λιγότερο αξιοζήλευτο κι σηματοδοτούν έναν ακόμη λόγο για την σχετική παρακμή της περιφερειακής επιρροής της Τουρκίας.
Στο παρελθόν, μέρος της αίγλης του “τουρκικού μοντέλου” στην αραβική κοινή γνώμη, ήταν το γεγονός πως η Τουρκία ήταν υποψήφιο κράτος μέλος. Χωρίς αυτό το στοιχείο, οι αυταρχικές τάσεις του Erdogan και οι ανησυχητικές ενδείξεις αναφορικά με την τουρκική οικονομία, καθιστούν το τουρκικό μοντέλο πολύ λιγότερο αξιοζήλευτο κι σηματοδοτούν έναν ακόμη λόγο για την σχετική παρακμή της περιφερειακής επιρροής της Τουρκίας.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.inss.org.il/index.aspx?id=4538&articleid=9313
