Εχει ενδιαφέρον η πληροφορία ότι το 2014 η ρωσική εταιρεία Gazprom που είναι από τους βασικούς προμηθευτές φυσικού αερίου της Ευρώπης αύξησε συνολικά τις εξαγωγές της στο επίπεδο ρεκόρ των 161.5 BCM' s, ποσό στο οποίο συμπεριλαμβάνονται 26.7BCM' s παραδόσεις στην Τουρκία (με την Τουρκία να καταναλώνει περί τα 45 BCM αερίου τον χρόνο) και την Ουκρανία. Με εξαγωγές προς την Ευρώπη των «28» οριακά μειωμένες σε σύγκριση με το 2013.
Να σημειώσουμε ότι σήμερα η Gazprom καλύπτει περίπου το ένα τρίτο της ευρωπαϊκής κατανάλωσης αερίου που ισοδυναμεί με το 50% των συνολικών εισαγωγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ποσότητες αυτές εξάγονται μέσα από ένα πλέγμα έξι - επτά βασικών αγωγών ( Nord Stream, Yamal - Europe 2, Soyuz,Minsk- Vilnius, Dzhubga- Lazarevskoye, Trans Balkan και Blue Stream).
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι παρά τις εχθροπραξίες στην Aνατολική Ουκρανία και σε πείσμα των εκτενών κυρώσεων που έχουν επιβάλει στην Ρωσία οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ρωσικές εξαγωγές αερίου προς την Ευρώπη εξακολουθούν να αυξάνονται, και μάλιστα σε μία περίοδο όπου η κατανάλωση στη Γηραιά Ηπειρο σημειώνει στασιμότητα. Ο λόγος είναι ότι η παραγωγή φυσικού αερίου στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει πτωτική πορεία τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω μείωσης των αποθεμάτων στη Βόρεια Θάλασσα, γεγονός που κάνει την Gazprom να ευελπιστεί ότι μέχρι το 2017 οι εξαγωγές της προς τον ευρωπαϊκό χώρο θα έχουν αυξηθεί κατά 8% σε σύγκριση με τα σημερινά επίπεδα.
Όμως, για καθαρά πολιτικούς λόγους οι Βρυξέλλες τορπίλισαν τα σχέδια για την κατασκευή του South Stream, αρχικά μέσω προσκομμάτων στην αδειοδοτική διαδικασία επικαλούμενες τις προβλέψεις του Τρίτου Ενεργειακού Πακέτου (δηλ. ανάγκη διαχωρισμού προμήθειας και μεταφοράς αερίου) και αργότερα υποχρεώνοντας τη Βουλγαρία, με καθαρά εκβιαστικό τρόπο (υπό την απειλή τραπεζικού εμπάργκο λόγω του προβλήματος ρευστότητας που αντιμετώπιζαν οι βουλγαρικές τράπεζες την περίοδο Ιουνίου- Σεπτεμβρίου 2014) να σταματήσει την κατασκευή του χερσαίου τμήματος του αγωγού που είχε ξεκινήσει.
Νέα χάραξη
Εν όψει των αντίξοων αυτών συνθηκών αλλά και λόγω του αυξανόμενου κόστους κατασκευής του South Stream, ο προϋπολογισμός του οποίου είχε υπερβεί τα 35 δις. δολ., και της παράλληλης μείωσης των τιμών του αργού (πτώση κατά 60% σε διάστημα οκτώ μηνών), η Gazprom απεφάσισε να εγκαταλείψει το αρχικό σχέδιο και να προσανατολισθεί σ' ένα μικρότερου μήκους αγωγό, πάλι μέσω Μαύρης Θάλασσας, παρακάμπτοντας όμως εντελώς τη Βουλγαρία, η οποία με τη συμπεριφορά της έδειξε ασυνέπεια ως προς την αρχική συμφωνία και δεσμεύσεών της έναντι της εταιρείας.
Η νέα χάραξη του αγωγού προβλέπει προσαιγιάλωση μερικά χιλιόμετρα βόρεια της Κωνσταντινούπολης, στον οικισμό Καγιάκεϊ επί της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, και από εκεί κατεύθυνση προς τα ελληνινο-τουρκικά σύνορα, όπου ως γνωστό λειτουργεί από το 2007 ο ελληνο-τουρκικός interconnector. Μάλιστα σύμφωνα με τελευταίες πληροφορίες ως σημείο διάβασης του αγωγού στο ελληνικό έδαφος προτείνεται η τοποθεσία Έψιλα επί των ελληνοτουρκικών συνόρων στον Έβρο.
Το σχέδιο της Gazprom, όπως επιβεβαιώθηκε πλήρως μέσα από δηλώσεις του CEO της κ. Alexander Medvedev στα τέλη Ιανουαρίου, είναι η δημιουργία κόμβου στην ελληνο-τουρκική μεθόριο και από εκεί προώθηση προς τους διάφορους ευρωπαϊκούς προορισμούς. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η Βουλγαρία και οι άλλες Βαλκανικές χώρες θα πρέπει να προμηθεύονται το αέριό τους μέσω Ελλάδας, αφού προβλέπεται η κατασκευή του ελληνο-βουλγαρικού inter-connector το αργότερο μέχρι το 2018.
Ακόμα η νέα χάραξη του South Stream, μετονομασθείς πλέον σε Turk Stream, θα έχει ως επίπτωση την γεωπολιτική αναβάθμιση της Ελλάδας, αφού μέσω αυτής πλέον θα πρέπει να διέλθει ένας πολύ μεγάλος κύριος αγωγός, δυναμικότητας 45-47 BCM που θα διασχίζει όλη τη Βόρεια Ελλάδα, θα καταλήγει στην Ηγουμενίτσα και από εκεί υποθαλασσίως θα κατευθύνεται στη Νότια Ιταλία, όπως ακριβώς προέβλεπε ο καταργηθείς λόγω TAP, αγωγός ITGI.
Να σημειωθεί ότι η Τουρκία από τα 63 BCM χωρητικότητα του Turk Stream θα παραλαμβάνει 16-17 ή και περισσότερο BCM για κάλυψη των δικών της αναγκών. Μεγάλο μέρος αυτής της ποσότητας θα κατευθύνεται στην απαιτητική αγορά της Κωνσταντινούπολης (12 εκατομμύρια πληθυσμός). Άρα ακόμα και αν δεν είναι έτοιμη η υποδομή επί ελληνικού εδάφους στα τέλη του 2016, οπότε και προβλέπεται ολοκλήρωση του Turk Stream, ο αγωγός θα λειτουργήσει μεταφέροντας αξιόλογες ποσότητες στην τουρκική αγορά.
Από πλευράς κόστους, ο Turk Stream εκτιμάται στο ένα τρίτο της αξίας του αρχικού South Stream, με τον προϋπολογισμό του να υπολογίζεται στα 10 δισ. δολ. Ο λόγος του σημαντικά μειωμένου κόστους είναι ότι ο προϋπολογισμός του έργου περιλαμβάνει τώρα μόνο το υποθαλάσσιο τμήμα και τα λίγα χιλιόμετρα, υπολογίζονται γύρω στα 188, επί τουρκικού εδάφους. Η κατασκευή του υπόλοιπου τμήματος, δηλαδή η διαδρομή μέσω Ελλάδας και το υποθαλάσσιο τμήμα στην Αδριατική θα πρέπει, σύμφωνα με τον νέο σχεδιασμό της Gazprom, να αναληφθεί από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες-πελάτες της ρωσικής ενεργειακής εταιρείας με δική τους επιβάρυνση.
Θα πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι με την κατασκευή και λειτουργία του Turk-Stream θα καταργηθούν άμεσα δύο βασικοί αγωγοί, ο Soyuz και ο Trans Balkan, με αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές εταιρείες πελάτες της Gazprom να πρέπει να οργανώσουν την τροφοδοσία τους μέσω Ελλάδας-Ιταλίας. Οι δε ανάγκες της τουρκικής αγοράς θα καλύπτονται πλέον μέσω του υπάρχοντος Blue Streamκαι του νέου Turk Stream.
Τέλος, δεν θα πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας ότι ο καθοριστικός παράγων στην πολιτική και ενεργειακή επανατοποθέτηση της Μόσχας ήτο και είναι η γεωγραφική διάσταση του όλου project με τη γέφυρα Τουρκίας-Ελλάδας να αναδεικνύεται ως η πλέον ασφαλής και οικονομικά ανταγωνιστική διέξοδος προς τις ευρωπαϊκές αγορές.
Ακόμα και εάν ο νέος αγωγός που θα πρέπει να κατασκευασθεί μέσω Βορείου Ελλάδας δεν θα έχει τελικά την τεράστια προβλεπόμενη δυναμικότητα των 45 BCM, αφού είναι πιθανό ορισμένοι Ευρωπαίοι πελάτες να μη θελήσουν να προμηθευτούν αέριο από την περιοχή μας, το κατασκευαστικό έργο θα είναι σε κάθε περίπτωση σημαντικό.
Αναβάθμιση της Ελλάδας
Η δε διέλευση του αγωγού θα αναβαθμίσει γεωπολιτικά την χώρα αφού με δύο νέους βασικούς αγωγούς, του TAP και του Turk Stream, καθώς και του Vertical Corridor και τις διάφορες πρόσθετες εγκαταστάσεις (διασυνδετήριοι αγωγοί, πλωτά terminal LNG, αποθηκευτικοί χώροι) και τη δυνατότητα δημιουργίας ενός Gas Trading Hub η Ελλάδα θα ενισχύσει σημαντικά το ενεργειακό της αποτύπωμα αναδεικνυόμενη, μαζί με την Τουρκία, σε σημαντικό περιφερειακό ενεργειακό κέντρο.
Αυτός είναι και ο λόγος που η Βουλγαρία, συνεπικουρούμενη και υποστηριζόμενη απροκάλυπτα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοίνωσε τα σχέδιά της στις 6 Φεβρουαρίου παρουσία του Κοινοτικού Επιτρόπου υπεύθυνου για την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση κ. Maros Sefcovic, για τη δημιουργία ενός περιφερειακού ενεργειακού κόμβου.
Οι στόχοι της Βουλγαρίας
Μόνο που η γεωγραφική θέση της χώρας, η διάρθρωση του δικτύου της, οι διασυνδέσεις της με αγωγούς με άλλες χώρες, και η μέχρι σήμερα αδιέξοδη πολιτική της για διέλευση των αγωγών μέσω των εδαφών της ελάχιστα την βοηθούν.Φαίνεται ότι το μοναδικό προσόν της χώρας που έχει εκτιμηθεί δεόντως στις Βρυξέλλες, είναι η άρνησή της να φιλοξενήσει τον South Stream, για αυτό και σπεύδουν να την ανταμείψουν με υποσχέσεις περί δημιουργίας gas hub. Όμως με τη Βουλγαρία να είναι μία γεωγραφικά απομονωμένη χώρα, αυτομάτως τίθεται το ερώτημα από πού θα παραλαμβάνει αέριο το hub και προς πού θα το κατευθύνει;Για όλους τους ανωτέρω λόγους η χώρα μας για μία ακόμη φορά φαίνεται ότι μπορεί να ανακτήσει πλήρως το συγκριτικό πλεονέκτημα που της προσφέρει η γεωγραφική της θέση σε συνδυασμό με της ήδη, αλλά και τις υπό σχεδίαση και κατασκευή, όχι τόσο ευκαταφρόνητες υποδομές της. Ας ελπίσουμε ότι η σημερινή κυβέρνηση θα μπορέσει να αξιοποιήσει κατάλληλα τη νέα αυτή συγκυρία προς όφελος της οικονομίας αλλά και της γεωπολιτικής αναβάθμισης της χώρας.
* Ο Κ.Ν Σταμπολής είναι αντιπρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ)
