Οι πρόσφατες νίκες του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας
(ISIS) επιβεβαιώνουν ότι, περισσότερο από μια δεκαετία μετά την έναρξη
του πολέμου στο Ιράκ, η σταθερότητα στη Μέση Ανατολή παραμένει στην κόψη
του ξυραφιού. Το ISIS _ που επιθυμεί ένα χαλιφάτο το οποίο θα
περιλαμβάνει μεγάλα τμήματα εδαφών από τη δυτική Συρία ως το κεντρικό
Ιράκ _ σκιαγραφεί την αλληλένδετη φύση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η
περιοχή ενώ η απειλή που αποτελεί αναδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για
ένα νέο πλαίσιο δράσης στη Μέση Ανατολή.
Το ISIS ξεκίνησε ως θυγατρική της Αλ Κάιντα, ύστερα από την
αμερικανική εισβολή στο Ιράκ. Αν και «αποβλήθηκε» από την Αλ Κάιντα τον
Φεβρουάριο λόγω της υπερβολικής βιαιότητάς του, κάνει θραύση καθώς
βρίσκει πρόσφορο έδαφος για εξάπλωση στην μαστιζόμενη από τον πόλεμο
Συρία και ανάμεσα στον σουνιτικό πληθυσμό του Ιράκ που είναι όλο και πιο
αποξενωμένος από την σιιτική κυβέρνηση της χώρας.
Το Ιράκ βρίσκεται πάνω σε μια από τις μεγαλύτερες διαχωριστικές
γραμμές μεταξύ σουνιτών και σιιτών και αυτό αποτελεί πηγή αστάθειας στη
χώρα επί δεκαετίες. Η κατάρρευση του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν
πυροδότησε δραματική αύξηση της θρησκευτικής βίας εκτός από το
Κουρδιστάν, στον βορρά, που χαίρει σημαντικής αυτονομίας από την
κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης. Τα σημερινά δεινά του Ιράκ όμως
αποτελούν άμεσο αποτέλεσμα του πολέμου στη γειτονική Συρία. Επιπλέον, οι
επιπτώσεις από την άνοδο του ISIS θα φθάσουν πολύ πέρα από τα σύνορα
του Ιράκ καθώς η οργάνωση ανταγωνίζεται με την Αλ Κάιντα για την ηγεσία
του παγκόσμιου τζιχάντ _ ένας ανταγωνισμός που αναμφισβήτητα θα
περιλάβει βίαιες προσπάθειες και από τις δυο πλευρές για να αποδείξουν
τα αντιδυτικά τους διαπιστευτήρια.
Η άνοδος του ISIS δείχνει την επείγουσα ανάγκη για φρέσκια,
δημιουργική διπλωματία στη Συρία που θα καταφέρει να ξεπεράσει το
αδιέξοδο τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και στις διαπραγματεύσεις. Νέες
διαπραγματευτικές παράμετροι χρειάζονται επίσης για να λυθεί η διαμάχη
στο Ιράκ, να επιτευχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία στο Ισραήλ και στην
Παλαιστίνη και, τελικά, να εγκαθιδρυθεί μια σταθερή ισορροπία δυνάμεων
στη Μέση Ανατολή που θα συμφιλιώνει την επιρροή της σουνιτικής Σαουδικής
Αραβίας με εκείνη του σιιτικού Ιράν.
Η απροθυμία της Αμερικής να μεταχειριστεί το είδος της «πιεστικής»
διπλωματίας που μεταχειριζόταν στο παρελθόν καθιστά ακόμη πιο επιτακτική
την ανάγκη για ένα τέτοιο πλαίσιο διότι αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο
οι περιφερειακοί παίκτες αντιμετωπίζουν τις ΗΠΑ. Είναι σαφές ότι οι ΗΠΑ
δεν μπορούν να σταθεροποιήσουν την Μέση Ανατολή χωρίς βοήθεια.
Χρειάζονται πολλούς παίκτες. Στις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για τον
εμφύλιο στη Συρία, χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, η Τουρκία και η
Αίγυπτος πρέπει να παίξουν μεγαλύτερο ρόλο.
Βεβαίως, η ανάμειξη περιφερειακών δυνάμεων θα μπορούσε να
περιπλέξει περισσότερο τις ήδη περίπλοκες διαπραγματεύσεις. Συνεπώς ο
στόχος πρέπει να είναι η σαφήνεια και η ισορροπία. Αν η περιφερειακή
ισορροπία δυνάμεων δεν ενταχθεί στις διαπραγματεύσεις, κάθε μελλοντική
σύγκρουση _ όσο μικρή και αν είναι _ θα εξαπλώνεται γρήγορα με
ανυπολόγιστες συνέπειες.
Ένα περιεκτικό πλαίσιο λύσης της σύγκρουσης στη Συρίας είναι
ιδιαιτέρως κρίσιμο σήμερα διότι θα καθιερώσει ένα προηγούμενο για
συνεργασία ανάμεσα στις περιφερειακές δυνάμεις, ιδίως το Ιράν και τη
Σαουδική Αραβία. Οι διεθνείς διαπραγματεύσεις με το Ιράν για τα πυρηνικά
του αποτελούν αιτία αισιοδοξίας που θα μπορούσε να δώσει ώθηση στις
προσπάθειες στη Συρία. Αλλά και εδώ η επιτυχία απαιτεί την δέσμευση των
μεγάλων περιφερειακών και διεθνών παικτών.
Ενώ είναι αλήθεια ότι οι παγκόσμιες δυνάμεις έχουν τα δικά τους
προβλήματα, είναι προς το συμφέρον τους να παίξουν ενεργό ρόλο στην
αντιμετώπιση της χρόνιας αστάθειας στη Μέση Ανατολή. Αλλωστε η εκεί
αταξία αποτελεί σοβαρή απειλή για την ασφάλειά τους, με την Ευρώπη να
κινδυνεύει λόγω της γεωγραφικής της εγγύτητας και χώρες όπως η Κίνα και η
Ινδία να αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο διατάραξης της τροφοδοσίας τους
σε ενέργεια.
Η Μέση Ανατολή αποτελεί πηγή αστάθειας και βίας επί υπερβολικά πολύ
καιρό. Με μια νέα, δημιουργική προσέγγιση και την ισχυρή δέσμευση χωρών
ανά τον κόσμο, μια σταθερή περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων μπορεί και
πρέπει να επιτευχθεί μια για πάντα.
*Ο κ. Javier Solana ήταν Υπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την
Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας, γενικός γραμματέας του
ΝΑΤΟ και υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας
