Του Κώστα Ράπτη“Η λέξη αυτή, φοβάμαι, θα στοιχίσει χιλιάδες ζωές”
φέρεται να δήλωσε ο Robert Lansing, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ πριν από
σχεδόν εκατό χρόνια, αντιδρώντας στην πρωτοβουλία του προέδρου του,
Woodrow Wilson να κηρύξει την “αυτοδιάθεση” των εθνών “οικουμενικό
δικαίωμα” και “καθοδηγητική αρχή δράσης” στον κόσμο που θα προέκυπτε την
επαύριο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. “Μερικές φράσεις” του Wilson,
επέμενε ο Lansing, “δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς” ως προς την συνέπειές
τους – ωστόσο η έννοια της αυτοδιάθεσης εξακολουθεί να σημαδεύει τη
διεθνή σκηνή, όπως αποδεικνύει η επιμονή της Κριμαίας να ασκήσει το
δικαίωμά της στην αυτοδιάθεση διοργανώνοντας το δημοψήφισμα της 16ης
Μαρτίου με το ερώτημα της απόσχισης από την Ουκρανία και της προσάρτησης
στη Ρωσία.
Το ίδιο το υποκείμενο της αυτοδιάθεσης παραμένει ιστορικά ασαφές, καθώς
αναφέρεται άλλοτε σε “έθνη” και άλλοτε (όπως π.χ. στον Ατλαντικό Χάρτη
που συνυπέγραψαν οι Roosevelt και Churchill το 1941) σε “λαούς” σαν να
επρόκειτο για συνώνυμα. Το κύριο πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η επίκληση
της έννοιας της αυτοδιάθεσης δεν μπορεί παρά να είναι ασυνεπής –
υποκρύπτοντας κάθε φορά διαφορετικούς υπολογισμούς με βάση τον ψυχρό
ρεαλισμό της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων.Και μόνο η πρόσφατη διεθνής πρακτική το αποδεικνύει αυτό. Η Ρωσία η οποία στηρίζει τις πρωτοβουλίες των τοπικών αρχών της Κριμαίας (όπως προηγουμένως στήριξε, έστω και εκ των υστέρων, τις αποσχιστικές κινήσεις της Υπερδνειστερίας, της Νότιας Οσσετίας, της Αμπχαζίας και του Ναγκόρνο Καραμπάχ) είναι η ίδια χώρα που διεξήγαγε δύο αιματηρούς πολέμους για να αποτρέψει την αυτοδιάθεση της Τσετσενίας. Αλλά και οι ΗΠΑ που καταγγέλλουν σε όλους τους τόνους τη ρωσική στάση στην ουκρανική κρίση είναι η ίδια χώρα που από τη μια κατήγγειλε π.χ. την απόσχιση της Αμπχαζίας και από την άλλη καλωσόρισε την είσοδο στον ΟΗΕ των τριών νεώτερων κρατών-μελών του, του Ανατολικού Τιμόρ, του Μαυροβουνίου και του Νοτίου Σουδάν, ενώ υπεραμύνεται της μονομερούς ανεξαρτητοποίησης του Κοσσυφοπεδίου, η οποία δεν αναγνωρίζεται από μεγάλο αριθμό κρατών-μελών των Ηνωμένων Εθνών.
Το “προηγούμενο” του Κοσσυφοπεδίου βρίσκεται στο στόμα όλων των Ρώσων ιθυνόντων προκειμένου να δικαιολογηθούν τα “δικαιώματα” της Κριμαίας. Ωστόσο Δυτικοί σχολιαστές επισημαίνουν ότι το Κόσσοβο τελούσε υπό τη διοίκηση αποστολής του ΟΗΕ και όχι, όπως η Κριμαία, υπό την de facto στρατιωτική κατοχή της χώρας που συζητείται να την προσαρτήσει. Επιπλέον, σύμφωνα με τους ίδιους σχολιαστές, οι Κοσοβάροι Αλβανοί αντιμετώπισαν τον κίνδυνο εθνοκάθαρσης, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις που έσπευσαν να υιοθετήσουν την έκθεση του διεθνούς μεσολαβητή Marti Ahtisaari υπέρ της μονομερούς ανεξαρτητοποίησης διαβεβαίωναν ήδη από τότε σε όλους τους τόνους ότι πρόκειται για μία μοναδική, sui generis περίπτωση (αναγνωρίζοντας προφανώς τον κίνδυνο να ανοίξει ο “ασκός του Αιόλου”). Το γεγονός ότι ότι το Κόσοβο δεν αναγνωρίζεται από πέντε χώρες της Ε.Ε. (Ρουμανία, Σλοβακία, Ελλάδα, Κύπρο, Ισπανία) μας δίνει και τον “χάρτη” των σημείων που κινδυνεύει να αποσταθεροποιήσει τυχόν μίμηση του “προηγουμένου”.
Οι αντιφάσεις πολλαπλασιάζονται αν λάβουμε υπ΄ όψιν ότι π.χ. η Ισπανία συνηγορεί υπέρ της αυτοδιάθεσης της Δυτικής Σαχάρας (πρώην αποικίας της που κατέχεται από το Μαρόκο) την ίδια ώρα που καταγγέλλει ως παράνομη την πρωτοβουλία της περιφερειακής κυβέρνησης της Καταλωνίας να διοργανώσει δημοψήφισμα τον Νοέμβριο με το ερώτημα της ανεξαρτητοποίησης. Από την άλλη πλευρά, το παράδειγμα της Σκωτίας, δεν προσφέρεται για παραλληλισμούς, διότι το Λονδίνο έχει συμφωνήσει με τη διεξαγωγή που δημοψηφίσματας που θα πραγματοποιηθεί εκεί τον Σεπτέμβριο και έχει δεσμευθεί να αποδεχθεί το αποτέλεσμά του.
Σε κάθε περίπτωση, η κατάχρηση της έννοιας της αυτοδιάθεσης κατά το μεσοπόλεμο (βλ. π.χ. τον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας από τον Hitler με την επίκληση των γερμανόφωνων Σουδητών) οδήγησε μεταπολεμικά στην μετατόπιση της έμφασης της διεθνούς κοινότητας από τα συλλογικά δικαιώματα των μειονοτήτων στα ατομικά δικαιώματα. Επιπλέον, υπάρχει η τάση να αντιμετωπίζεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ως λιγότερο ισχυρό από την αρχή του σεβασμού των συνόρων. Η άσκηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης θεωρείται ότι μπορεί να εκπληρωθεί με μορφές αυτονομίας εντός των υφιστάμενων συνόρων και δεν θεμελιώνει γραμμικά δικαίωμα στη συγκρότηση νέας κρατικής οντότητας – όπως χαρακτηριστικά αποφάνθηκε το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά σχετικά με τις αποσχιστικές τάσεις του Κεμπέκ.
Διαβάστε ακόμα:
* Γιανουκόβιτς: Είμαι ο νόμιμος πρόεδρος της Ουκρανίας
