Οταν η Ε.Ε. ξεκινούσε τις διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία για τη σύναψη μιας Συμφωνίας Σύνδεσης το 2007, δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι η μη υπογραφή της -τελικά- τον Νοέμβριο του 2014 θα γεννούσε αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες στο Κίεβο και την επέμβαση της Ρωσίας, φέρνοντας ραγδαίες εξελίξεις και απειλώντας με έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο στην Ευρώπη. Διαβάζοντας την κρίση της Ουκρανίας μαθαίνουμε ότι:
1. Είναι η δεύτερη φορά μετά τον πόλεμο των πέντε ημερών μεταξύ Γεωργίας – Ρωσίας, τον Αύγουστο του 2008, που η Ρωσία επεμβαίνει στρατιωτικά καταφεύγοντας στο ίδιο ακριβώς επιχείρημα της ηθικής δέσμευσης για την προστασία του απειλούμενου ρωσικού πληθυσμού. Η Ρωσία έτσι παγιώνει την επιχειρηματολογία και ρητορική της για το δικαίωμα μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης (σύντομων, στοχευμένων στρατιωτικών επιχειρήσεων) αναλαμβάνοντας τον ρόλο του «περιφερειακού χωροφύλακα». Το πόσο νόμιμη είναι, σήμερα, η ρωσική «επέμβαση» και επιχειρηματολογία δεν είναι, δυστυχώς, όπως δείχνει η ιστορία, κριτήριο για την επιτυχία της.
2. Η Ρωσία δεν θα δεχτεί (παρά μόνο ως επίφαση) τη διαμεσολάβηση κάποιας δυτικής δύναμης για την επίλυση του ζητήματος της Κριμαίας, που θεωρεί ζήτημα αυστηρά δικής της αρμοδιότητας. Η περίοδος του 1990, όταν για όλες τις εκκρεμείς συγκρούσεις στον πρώην σοβιετικό χώρο συστάθηκαν διεθνή πλαίσια διαμεσολάβησης, έχει περάσει και επί της ουσίας όλες οι προσπάθειες διεθνούς διαμεσολάβησης έχουν ακυρωθεί από τη στάση της Μόσχας.
3. Η Ρωσία, δοκιμάζοντας τις αν(τ)οχές της διεθνούς κοινότητας πρώτα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια –στη Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία το 2014- επανέρχεται στη διεθνή σκηνή ως ισότιμος συνομιλητής, αναλαμβάνοντας ρόλο και στη διατήρηση της παγκόσμιας τάξης (βλέπε Συρία και σύντομα αλλού).
4. Οσον αφορά το Ναγκόρνο Καραμπάχ, στην περιοχή μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, όπου εκκρεμεί η σύγκρουση που μαίνεται από τη δεκαετία του 1990, γίνεται πλέον αντιληπτό από το Αζερμπαϊτζάν ότι η στρατιωτική επιλογή ανάκτησής του δεν αποτελεί επιλογή, καθώς η Ρωσία δεν θα δίσταζε να απαντήσει στρατιωτικά ενεργοποιώντας τις συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας με την Αρμενία.
5. Η Ρωσία αναλαμβάνει δράση επιχειρώντας να εκβιάσει τη συμμετοχή των εναπομεινασών πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών (ολόκληρων ή διαμελισμένων) που δεν είναι μέλη της Ε.Ε. ώστε να ενταχθούν στην υπό διαμόρφωση Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα που προβλέπεται να ιδρυθεί την 1.1.2015 ως αντίβαρο στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο ζωτικός χώρος της Ευρασίας για τη Ρωσία δεν θα πρέπει να γίνεται αντιληπτός μόνο με όρους γεωπολιτικής αλλά και, κυρίως, με όρους οικονομίας. Η Ρωσία, για να μη μείνει μια μικρή οικονομία και για την εκμετάλλευση των ενεργειακών της πηγών, χρειάζεται τον οικονομικό έλεγχο των ευρασιατικών οικονομιών.
6. Η ανατολική πολιτική της Ε.Ε. έχει πλέον δεχθεί πλήγμα. Η Ε.Ε. δεν θα πρέπει να υποκύψει σε εκβιασμούς, αλλά αντιθέτως θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα στην προώθηση των σχέσεών της με όλους τους ανατολικούς της γείτονες που το επιθυμούν, κυρίως με την Ουκρανία. Εφόσον αυτό επιθυμεί βεβαίως και η Ε.Ε. Το επιθυμεί όμως; Εχει η Ε.Ε. στρατηγικό σχεδιασμό σήμερα για το πώς θα προχωρήσει με τη δική της προφανή μοίρα ενσωμάτωσης της ευρωπαϊκής ηπείρου; Το έλλειμμα ευρωπαϊκής ηγεσίας και στρατηγικού σχεδιασμού στην Ε.Ε. έχει πλέον συγκεκριμένο κόστος.
7. Η Ε.Ε. πρέπει να εκτιμήσει σωστά τις συνέπειες μιας αποτυχημένης προσέγγισης με χώρες που βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις σύνδεσης ή ένταξης. Είναι η Ε.Ε. έτοιμη να διαχειριστεί τις συνέπειες μιας αρνητικής έκβασης των διαπραγματεύσεων ένταξης με την Τουρκία, μια εξέλιξη που ενδεχομένως θα έφερνε γενικευμένη αναταραχή στη γειτονική χώρα, ιδιαίτερα στις σημερινές συγκυρίες και το πολιτικό κλίμα διαφθοράς και αυταρχισμού στην Αγκυρα;
Αυτά τα μαθήματα είναι χρήσιμα για το άμεσο μέλλον. Αυτό που πολλοί αμφισβητούμε είναι η βιωσιμότητα των ρωσικών επιλογών. Η Ρωσία δείχνει προς το παρόν να κερδίζει στα σημεία αλλά μπορεί να χάσει το παιχνίδι του εκσυγχρονισμού, της ευημερίας και της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας. Η συγκολλητική ουσία του ρωσικού εθνικισμού δεν θα μπορέσει να αντέξει στον χρόνο στην τρομοκρατία, τη διαφθορά και τον αυταρχισμό της διακυβέρνησης Πούτιν. Το έργο αυτό το έχουμε ξαναδεί;
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
* Λέκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου, επιστημονική συνεργάτις του ΕΛΙΑΜΕΠ
