Λίγες
μέρες πριν, στις 10 Οκτωβρίου, το παγκόσμιο συγκλονίστηκε από την
είδηση για τις δύο εκρήξεις που σκότωσαν και τραυμάτισαν πολλά άτομα
στην Άγκυρα σε πορεία ειρήνης.
Η
υπόθεση αυτή άνοιξε για άλλη μια φορά τους ασκούς του Αιόλου για να
συζητηθεί πιο έντονα το ζήτημα των σχέσεων του ISIS μαζί με την τούρκικη
κυβέρνηση και ποια πραγματικά είναι η ισχύς του Ισλαμικού κράτους. Mετά
από ταυτοποίηση έχουν ήδη ανακοινωθεί τα άτομα που βρίσκονταν πίσω από
την συγκεκριμένη τρομοκρατική ενέργεια, χωρίς όμως να δοθούν
περισσότερες πληροφορίες από την κυβέρνηση. Παράλληλα έχει δοθεί εντολή
στην αρμόδια ραδιοτηλεοπτική αρχή της Τουρκίας να πράξει τα δέοντα έτσι
ώστε να απαγορευτεί κάθε είδους ενημέρωση από τα ΜΜΕ διαδικτυακά και μη
σε σχέση με τον φάκελο των ερευνών κάτι που χαρακτηρίζεται ως φίμωση της
ελευθερίας λόγου.
Ο
τουρκολόγος Νίκος Μούδουρος, θα απαντήσει σε καίρια ερωτήματα όσο αφορά
τις ταραχές στην Τουρκία και στο τι πραγματικά συμβαίνει.
1.
Η επίθεση στην Τουρκία είναι αποτέλεσμα της δύναμης του Ισλαμικού
κράτους που προστατεύεται σιωπηλά από την παρούσα κυβέρνηση Ερντογάν;
Ο
ορισμός «προστασία του Ισλαμικού Κράτους από την τουρκική κυβέρνηση» με
ένα μονοδιάστατο περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα
συμπεράσματα. Οφείλουμε να αναλύσουμε τη σχέση Τουρκίας-Ισλαμικού
Κράτους στα πραγματικά της πλαίσια χωρίς απλουστευμένες υπερβολές και
χωρίς να υποτιμούνται κάποια δεδομένα. Είναι γεγονός ότι η κυβέρνηση της
Τουρκίας φέρει τεράστια ευθύνη για την εξέλιξη των τραγικών γεγονότων
εντός του εδάφους της. Η ευθύνη εντάσσεται κυρίως στο
ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο των επιλογών της σε σχέση με τη Συρία και
της ιεράρχησης που θέτει σε σχέση με το τι αντιλαμβάνεται ως απειλή
ενάντια στην εθνική της ασφάλεια. Για παράδειγμα η Άγκυρα θεωρεί
μεγαλύτερη απειλή το κουρδικό ένοπλο κίνημα του ΡΚΚ από το Ισλαμικό
Κράτος. Μια αξιολόγηση που νομοτελειακά οδηγεί και σε μια συγκεκριμένη
στρατηγική σε ότι αφορά την κινητοποίηση των κρατικών θεσμών.
Μυστικές
υπηρεσίες, στρατός και αστυνομία, στη βάση της προαναφερθείσας
προτεραιότητας, φυσιολογικά προσανατολίζονται περισσότερο στην καταστολή
του κουρδικού κινήματος, παρά στην εξαφάνιση των πυρήνων του Ισλαμικού
Κράτους εντός Τουρκίας. Επιπρόσθετα αυτή η ιεράρχηση έχει αρνητικές
συνέπειες και στην ίδια την κοινωνία της χώρας αφού αυξάνεται η πόλωση
και η σύγκρουση σε εθνοτικούς άξονες. Είναι επίσης γεγονός ότι στα
αρχικά στάδια, η Τουρκία όπως και άλλα κράτη, αντιλήφθηκαν την άνοδο του
Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και στη Συρία ως μια μορφή «εξέγερσης» των
σουνιτών Μουσουλμάνων ενάντια στην σιητική καταπίεση και τις δυτικές
παρεμβάσεις. Παρόλο που αυτά τα στοιχεία όντως μπορούν να φωτίσουν
κάποιες πτυχές της εμφάνισης και ανόδου του Ισλαμικού Κράτους, εντούτοις
η «αργοπορία» της Άγκυρας να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο σαλαφιστικό
κίνημα ως τρομοκρατικό περιέπλεξε περισσότερο την κατάσταση στην
τουρκο-συριακή μεθόριο.
Στο σημείο αυτό η περιφερειακή ενίσχυση του
κουρδικού αντάρτικου κινήματος αποκτά στρατηγική σημασία. Το ΡΚΚ και το
PYD – οργανώσεις που ανήκουν στην ίδια ιδεολογική οικογένεια – είναι με
ουσιαστικό τρόπο η μοναδική δύναμη που περιορίζει την πολιτική αλλά και
την εδαφική επέκταση του Ισλαμικού Κράτους ιδιαίτερα αναφορικά με τη
Συρία. Ακόμα πιο σημαντικά, οι οργανώσεις αυτές έθεσαν τα θεμέλια μιας
συγκεκριμένης κρατικής οικοδόμησης στα βόρεια εδάφη της Συρίας (στην
περιοχή Rojava) η οποία σε ζητήματα οικονομίας και εθνο-θρησκευτικού
πλουραλισμού έρχεται σε ευθεία ιδεολογική αντιπαράθεση με όλα εκείνα που
εκπροσωπεί το Ισλαμικό Κράτος. Συνεπώς ένας από τους μεγαλύτερους
πολιτικούς και ιδεολογικούς αντιπάλους των τζιχαντιστών αυτή τη στιγμή
είναι οι Κούρδοι της Συρίας και της Τουρκίας. Έτσι μπορούν καλύτερα να
εξηγηθούν οι τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον τους.
2.
Τι πραγματικά κυριαρχεί στην Τουρκία και ποιο μπορεί να είναι το
αντίκτυπο της τεταμένης αυτής κατάστασης όσο αφορά τις προσπάθειες λύσης
του Κυπριακού;
Εκείνο
που ουσιαστικά στιγματίζει το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία της
Τουρκίας είναι η εκρηκτική κορύφωση της πόλωσης. Οι νοτιοανατολικές
περιοχές της χώρας βρίσκονται σχεδόν σε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης».
Την ίδια στιγμή η βία του δρόμου δυστυχώς επεκτείνεται και στις δυτικές
περιοχές της χώρας, εξέλιξη που μοιραία μπορεί να οδηγήσει τη χώρα σε
ακόμα περισσότερη εσωστρέφεια. Δε θα ήταν παρακινδυνευμένο να εκτιμήσει
κάποιος ότι η άνοδος των εθνικιστικών εξάρσεων μπορεί να επηρεάσει
αρνητικά όλα τα ανοιχτά προβλήματα της Τουρκίας. Όμως όπως ισχύει και σε
άλλες περιπτώσεις, οι επιπτώσεις στο Κυπριακό θα πρέπει να αξιολογηθούν
με τα πραγματικά στοιχεία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Στο παρόν
στάδιο, η Άγκυρα έχει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τις συνομιλίες, η
οποία επικεντρώνεται καταρχήν στο ότι αυτές δεν θα πρέπει σε καμιά
περίπτωση να διακοπούν ή να καταρρεύσουν με δική της ευθύνη. Ανεξαρτήτως
των διαφωνιών που προκύπτουν επί τους ουσίας των θέσεων που
παρουσιάζονται στο τραπέζι των συνομιλιών, στο παρόν στάδιο η γενική
κατεύθυνση της τουρκικής διπλωματίας είναι η συνέχιση των
διαπραγματεύσεων και η διατήρηση αυτού που η Τουρκία έχει ονομάσει ως
«ηθικό προβάδισμα» μετά την θετική της στάση στα δημοψηφίσματα του 2004.
3.
Η φίμωση της ελευθερίας του λόγου στην Τουρκία είναι ένα ζήτημα που
απασχολεί συχνά τον δημοσιογραφικό και όχι μόνο κόσμο καθώς γίνονται
μεγάλες προσπάθειες για να περιοριστεί η ελευθερία έκφρασης. Πως το
σχολιάζεται και ποια είναι η αντίδραση της κοινής γνώμης στην Τουρκία;
Η
κατάσταση που έχει επιβληθεί στα ΜΜΕ της Τουρκίας είναι ακριβώς ο
αντικατοπτρισμός ενός μέρους της ιδεολογικής ταυτότητας που εκπροσωπεί
το ΑΚΡ. Τα ΜΜΕ σε αυτό το σημείο έχουν μια στρατηγική σημασία.
Επωμίζονται το ρόλο της διάχυσης αυτής της νέας ταυτότητας της Τουρκίας,
της συντηρητικής-μουσουλμανικής ταυτότητας. Την ίδια στιγμή ακριβώς
λόγω του ότι εκπροσωπούν ένα σημαντικό μέρος της κοινωνικής μηχανικής
του ΑΚΡ εξαναγκάζονται να είναι μέρος όχι μόνο της δημιουργία της νέας
ταυτότητας, αλλά και του αποκλεισμού όλων εκείνων που δεν «ταιριάζουν» ή
δε συμβιβάζονται με αυτή την ταυτότητα. Συνεπώς η κοινωνική πόλωση που
σημειώνεται στην Τουρκία αυτή τη στιγμή, μπορεί πολύ εύκολα να
εντοπιστεί στα πρωτοσέλιδα των φιλοκυβερνητικών, φιλοισλαμικών
εφημερίδων, στα κείμενα των αρθογράφων γνώμης και πολύ περισσότερο στα
τηλεοπτικά κανάλια. Η αντιπολίτευση – όχι μόνο αυτή που εκφράζεται
κομματικά στο κοινοβουλευτικό επίπεδο – δεν καταφέρνει μέχρι στιγμή να
οικοδομήσει μια παρόμοια «μηχανή» προώθησης των θέσεων της. Όμως είναι
αλήθεια ότι η αντιπολίτευση πέτυχε να αξιοποιήσει σε μεγάλο βαθμό
εναλλακτικούς δρόμους έκφρασης μέσα από το διαδίκτυο. Για παράδειγμα
αυτές τις μέρες που εφαρμόζεται «συσκότιση» στα ΜΜΕ σε σχέση με την
τρομοκρατική επίθεση της Άγκυρας, τα διαδικτυακά μέσα των
αντιπολιτευόμενων ανέλαβαν το βάρος της διαρροής πληροφοριών και
αναλύσεων.
4.
Αν και το κλίμα είναι τεταμένο, σύντομα θα υπάρξουν εκλογές στην
Τουρκία όπου ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θέλουν να
πάρουν πίσω την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Ποιες είναι οι προβλέψεις
και πόσο ισχυρός παραμένει ο Ερντογάν;
Ο
Ερντογάν παραμένει ισχυρός, αλλά σε καμιά περίπτωση όσο ισχυρός ήταν
πριν από τρία χρόνια. Άλλωστε καθόλου τυχαία από τις κινητοποιήσεις του
καλοκαιριού 2013, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ στράφηκαν περισσότερο σε μια
τακτική συσπείρωσης του σκληρού πυρήνα του πολιτικού Ισλάμ, κάτι που
εντατικοποίησε περισσότερο την πόλωση. Σήμερα η Τουρκία έχει χωριστεί
στους υποστηριχτές του Ερντογάν και στους αντιπάλους του. Σχεδόν
ολόκληρη η πολιτική δραστηριότητα αναπτύσσεται στον άξονα γύρο από τον
Ερντογάν. Οι δικές του κινήσεις τελικά είναι αυτές που ακόμα επηρεάζουν
καθοριστικά την εκλογική βάση του ΑΚΡ και συνεπώς θα είναι η δική του
παρουσία που θα βοηθήσει ή θα τραυματίσει περισσότερο το κόμμα. Μέχρι
στιγμής έχουν δημοσιευθεί 14 έρευνες γνώμης από τις οποίες μόνο οι τρεις
δείχνουν ότι το ΑΚΡ θα επανέλθει στην αυτοδυναμία με μια αδύνατη όμως
πλειοψηφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι έρευνες αυτές έγιναν πριν από το
τρομοκρατικό χτύπημα στην Άγκυρα, συνεπώς ίσως τα οι τάσεις να έχουν
επηρεαστεί κάπως διαφορετικά. Όπως μαρτυρούν πολλοί Τούρκοι αναλυτές,
λόγω της τεταμένης κατάστασης ειδικά το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών θα
επηρεάζεται από εξελίξεις μέχρι και την τελευταία στιγμή της κάλπης.
