Η «μάχη» Δύσης, Mόσχας και Αγκυρας για αύξηση της
επιρροής τους στα Βαλκάνια. Ο οικονομικός ανταγωνισμός, οι ιστορικοί
δεσμοί και γιατί η εσωτερική πολιτική αστάθεια απειλεί να τινάξει στον
αέρα τα σχέδια των ξένων δυνάμεων. Η βία στη ΠΓΔΜ.
Η Ρωσία, η Τουρκία και η Δύση έχουν έναν κοινό
αντίπαλο στα Βαλκάνια: την πολιτική αστάθεια. Εβρισκόμενη στη «συμβολή»
τριών ιστορικών αυτοκρατοριών, αυτή η λωρίδα γης μεταξύ της Μεσογείου
και της Μαύρης Θάλασσας από καιρό βρίσκεται στο επίκεντρο του
ανταγωνισμού των παγκόσμιων Δυνάμεων.Σήμερα είναι μια από τις αρένες της αντιπαράθεσης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.
Ωστόσο, καθώς και οι δυο πλευρές προσπαθούν να αγοράσουν επιρροή με
επενδύσεις και ενεργειακά projects, και με την Τουρκία να προσπαθεί και
αυτή να ακολουθήσει, οι εσωτερικές πολιτικές αλλαγές απειλούν να
υπονομεύσουν τις εξωτερικές προσπάθειες για την εξέλιξη και διαμόρφωση
της περιοχής.Την ώρα που οι μεγάλες δυνάμεις χρησιμοποιούν την
οικονομική και πολιτική ισχύ τους για να αυξήσουν την επιρροή τους στα
Βαλκάνια, οι αδύναμες τοπικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να κάνουν ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ ανταγωνιστικών κρατών.Οι περιφερειακές και παγκόσμιες Δυνάμεις δείχνουν τελευταία υπερβολική προσοχή στις χώρες των Βαλκανίων. Στις 15 Μαΐου ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, επισκέφθηκε τη Σερβία, λίγες ημέρες αφότου η πρόεδρος του Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βαλεντίνα Ματβιγιένκο συναντήθηκε με σέρβους ηγέτες στο Βελιγράδι.Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετέβη στις 20 Μαΐου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, περιοχή που επισκέφθηκαν τον περασμένο μήνα τόσο ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου όσο και ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Αλί Μπαμπατζαν.Οι ηγέτες της Δύσης έχουν δείξει και αυτοί ενδιαφέρον για την περιοχή, με τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι και τον βρετανό ομόλογό του Φίλιπ Χάμοντ να επισκέπτονται τη Βουλγαρία τον Ιανουάριο, ενώ υψηλόβαθμοι αμερικανοί αξιωματούχοι επισκέπτονται τακτικά τη Ρουμανία.
Στρατηγικές επενδύσεις από τη Δύση
Οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν δυο βασικούς στόχους στα Βαλκάνια: να διατηρήσουν τη σταθερότητα στο δυτικό μέρος της περιοχής και να ελαχιστοποιήσουν τη ρωσική επιρροή. Για τον σκοπό αυτό, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση εμπλέκονται στην εσωτερική πολιτική των Βαλκανίων από τότε που το ΝΑΤΟ έστειλε στρατιώτες μετά τον πόλεμο της Βοσνίας και τις συγκρούσεις στο Κόσοβο την δεκαετία του 1990. Δυτικοί στρατιώτες συνεχίζουν να υπηρετούν στο Κόσοβο, για τη διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρησιμοποιήσει αξιοσημείωτους πόρους και πολιτικό κεφάλαιο προκειμένου να φέρει την μεταρρύθμιση και την οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή, με ανάμεικτα όμως αποτελέσματα.Η Δύση έχει το πλεονέκτημα της πρόσβασης σε επαρκείς πόρους για την ανάπτυξη και την άμυνα, οι οποίοι μπορούν να μοιραστούν σε χώρες που «διψούν» για οικονομική ανάπτυξη. Χώρες όπως η Σερβία και η ΠΓΔΜ δεν είναι πιθανό να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την επόμενη δεκαετία, λόγω εσωτερικού διχασμού και διότι προσκρούουν σε αντιδράσεις από τα σημερινά μέλη της ΕΕ.
Όμως, εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τις στενότερες σχέσεις με την Ευρώπη. Από το 2014 μέχρι το 2020 η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδιάζει να χορηγήσει 1,5 δισ. ευρώ στη Σερβία – υποψήφια χώρα μέλος της ΕΕ- και 11,4 δισ. ευρώ στη Βουλγαρία – που είναι μέλος της ΕΕ. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική αμυντική βοήθεια προς τη Βουλγαρία στο πλαίσιο της προσπάθειας ενίσχυσης των μελών του ΝΑΤΟ που βρίσκονται στη ρωσική παραμεθόριο.
Η κρίση στην Ουκρανία ώθησε τις ΗΠΑ να ενισχύσουν την άμυνα στις ανατολικές περιοχές του ΝΑΤΟ, το οποίο έχει διευρύνει την πολυεθνική δύναμη του, έχει δημιουργήσει μια νέα μονάδα που μπορεί να κινητοποιηθεί γρήγορα και έχει εδραιώσει μια αλυσίδα βάσεων στα ανατολικά Βαλκάνια που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κέντρα εντολών κατά τη διάρκεια σύγκρουσης.
Την ίδια ώρα, οι μάχες στην Ουκρανία ώθησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση να δώσει προτεραιότητα στον Νότιο Διάδρομο, τον αγωγό φυσικού αερίου που θα παρέκαμπτε τον ρωσικό ενεργειακό γίγαντα της Gazprom και θα μείωνε την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Επιπλέον, η Δύση αποθάρρυνε σθεναρά τη Βουλγαρία από τη συμμετοχή της στο ρωσικό project του South Stream. Όταν η Βουλγαρία έφυγε, η Ρωσία ακύρωσε το project.
Η Ρωσική αντεπίθεση
Από την πλευρά της, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει την επιρροή της στα Βαλκάνια, όπου διατηρεί στενούς ιστορικούς και πολιτισμικούς δεσμούς με χώρες όπως η Σερβία και η Ελλάδα, για να απειλήσει τα συμφέροντα της Δύσης. Ωστόσο, το ενδιαφέρον που δείχνει το Κρεμλίνο τον τελευταίο χρόνο πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από την επιδείνωση των σχέσεών του με τη Δύση.Στόχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι να αποτρέψει την διεύρυνση της παρουσίας Δυτικών στρατιωτικών δυνάμεων και στρατιωτικών υποδομών στην περιοχή, διατηρώντας παράλληλα αρκετές δυνάμεις ώστε να μπορέσει να υλοποιήσει στρατηγικά projects ενεργειακών υποδομών.
Αν και η Δύση έχει περισσότερους πόρους για να επενδύσει στα Βαλκάνια, ωστόσο η Ρωσία κατέχει αρκετά ενεργειακά περιουσιακά στοιχεία στην περιοχή, ενώ έχει χορηγήσει δάνεια σε κυβερνήσεις των Βαλκανίων. Η Μόσχα έχει καταφέρει να διατηρήσει καλές διπλωματικές σχέσεις με ορισμένους τοπικούς ολιγάρχες, ιδιαίτερα στη Βουλγαρία. Το 2008 η Gazprom εξαγόρασε πλειοψηφικό ποσοστό της σερβικής πετρελαϊκής εταιρείας NIS. Όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, έτσι και η Ρωσία έχει παράσχει χρηματοδότηση στη Σερβία –περίπου 1,5 δις ευρώ τα τελευταία δυο χρόνια. Το Κρεμλίνο έκλεισε επίσης ενεργειακά και δανειακά deals με την Σερβική Δημοκρατία, την σερβική οντότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.
Οι πιέσεις της Δύσης μπορεί να οδήγησαν στην ακύρωση του project South Stream, ωστόσο ο αγωγός που σκοπεύει να δημιουργήσει η Ρωσία στη θέση του, ο Turkish Stream, θα μπορούσε να βοηθήσει την Gazprom να αντιμετωπίσει τις προσπάθειες της Ευρώπης για ενεργειακή διαφοροποίηση.
Ο αγωγός θα έφερνε φυσικό αέριο από την Μαύρη Θάλασσα στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Για να βοηθήσει την Gazprom να φτάσει στις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης, η Ρωσία έχει ταχθεί υπέρ της κατασκευής ενός αγωγού από την Ελλάδα στην ΠΓΔΜ, τη Σερβία και την Ουγγαρία. Οι τέσσερις αυτές χώρες, μαζί με την Τουρκία, βρίσκονται στο επίκεντρο μιας ρωσικής διπλωματικής «επίθεσης». Όμως, επειδή η Ρωσία αγωνίζεται να διαχειριστεί τα εσωτερικά οικονομικά και πολιτικά της προβλήματα, η ισχύς της στα Βαλκάνια είναι σχετικά περιορισμένη.
Τα τουρκικά συμφέροντα
Η Τουρκία έχει τους δικούς της πολιτισμικούς δεσμούς και τα δικά της οικονομικά συμφέροντα στα Βαλκάνια, όμως προς το παρόν δεν έχει τους πόρους και την στρατιωτική δύναμη για να ανταγωνιστεί τη Ρωσία ή τη Δύση.Ένας από τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας είναι να διατηρήσει την επιρροή της στη Μαύρη Θάλασσα.Ιστορικά, η Άγκυρα πέτυχε αυτόν τον στόχο μέσω της παρουσίας της στον Δούναβη. Κατ' επέκταση, ο στόχος αυτός περιλαμβάνει τη διαχείριση των σχέσεων με άλλα βαλκανικά κράτη της Μαύρης Θάλασσας. Όμως η Τουρκία προσπαθεί επίσης να αναπτύξει στενότερους δεσμούς με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου η Άγκυρα θέλει να ενισχύσει την επιρροή της μέσω των πολιτισμικών και ιστορικών δεσμών. Οι δεσμοί αυτοί είναι σημαντικοί: οι Μουσουλμάνοι Βόσνιοι άρχισαν να μεταναστεύουν προς την Τουρκία τον 17ο αιώνα και μερικά εκατομμύρια Τούρκοι πολίτες λένε σήμερα πως έχουν βοσνιακές ρίζες. Αυτή η εθνοτική συγγένεια έχει οδηγήσει στη λήψη λαοφιλών κρατικών πρωτοβουλιών για επενδύσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Η Τουρκία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το επίπεδο της οικονομικής χρηματοδότησης που χορηγούν οι δυνάμεις της Δύσης και της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Όμως, ως «θηροφύλακας» της Μαύρης Θάλασσας και μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία παίζει σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας να ενισχύσουν την αμυντική συνεργασία ως απάντηση στην ουκρανική κρίση. Επιπλέον, η Τουρκία μπόρεσε να χρησιμοποιήσει οικονομικά και πολιτικά «εργαλεία» για να κερδίσει την εύνοια της Βοσνίας.
Η Τουρκία είναι μεταξύ των πέντε μεγαλύτερων επενδυτών στη χώρα. Μάλιστα, τούρκοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν πως η Τουρκία έχει επενδύσει 1,1 δισ. δολάρια στη Βοσνία από το 1995 –ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για μια χώρα με ΑΕΠ περίπου 18 δισ. δολαρίων.
Ο αγωγός Turkish Stream, αν κατασκευαστεί, αναμφίβολα θα ενισχύσει την Τουρκία. Η Άγκυρα θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην κατασκευή του και θα χρησιμοποιούσε τον ρόλο αυτό για να βελτιώσει τις σχέσεις της με χώρες που θα έπαιρναν φυσικό αέριο από τον αγωγό αυτό –μεταξύ των οποίων η ΠΓΔΜ και η Σερβία.
Η βία στην ΠΓΔΜ
Παρά την προσοχή που απαιτούν από τις μεγαλύτερες δυνάμεις, τα Βαλκάνια είναι συχνά μια ασταθής περιοχή, και η αστάθεια αυτή μπορεί να δυσκολέψει την επιρροή των ξένων δυνάμεων. Για παράδειγμα, τα αιματηρά επεισόδια που ξέσπασαν στην ΠΓΔΜ στις 9 Μαΐου, οδήγησαν στον θάνατο οκτώ αστυνομικών και 14 αλβανών ανταρτών στο Κουμάνοβο. Από τα επεισόδια τραυματίστηκαν σχεδόν 40 αστυνομικοί ενώ συνελήφθησαν 30 αντάρτες. Υπάρχουν επίσης ανεπιβεβαίωτες αναφορές για θανάτους πολιτών.Η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ υποστηρίζει πως η επιχείρηση καταστολής στο Κουμάνοβο είχε στόχο να αποτρέψει την εκτέλεση τρομοκρατικών επιθέσεων στη χώρα. Ωστόσο, ο χρονισμός της επιχείρησης έκανε πολλούς να πιστέψουν πως η επιχείρηση είχε πολιτικά κίνητρα –ότι ήταν ένας αντιπερισπασμός που θα μπορούσε να στρέψει την προσοχή από το θέμα των παράνομων παρακολουθήσεων που προσφάτως ήρθε στο φως.
Η αιματοχυσία στο Κουμάνοβο, σε συνδυασμό με τις αποκαλύψει για την παράνομη απόκτηση πληροφοριών πολιτών, υπονομεύει ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία μιας κυβέρνησης την οποία ήδη δεν εμπιστεύονται οι πολίτες της. στις 17 Μαΐου δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στα Σκόπια. Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν την επόμενη ημέρα δεν οδήγησαν σε συμβιβασμό μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, με αποτέλεσμα η κυβερνητική εξουσία να παραμένει αδύναμη.
Η Ρωσία υπολογίζει πως η επέκταση του αγωγού Turkish Stream θα περάσει από την ΠΓΔΜ προς την Κεντρική Ευρώπη, όμως η αστάθεια στη χώρα απειλεί να εκτροχιάσει τα σχέδια αυτά σε μια περίοδο που οι χώρες απ' όπου θα μπορούσαν να περάσουν εναλλακτικά αγωγοί, δεν είναι δεκτικές προς τις ρωσικές προτάσεις. Η σημερινή κυβέρνηση της Βουλγαρίας, υπό την πίεση των ΗΠΑ και της ΕΕ, αντιτίθεται στη συμμετοχή σε ένα ενεργειακό project του οποίου θα ηγείται η Ρωσία, ενώ η Αλβανία τηρεί φιλοδυτική εξωτερική πολιτική.
Καθώς «παίζονται» τόσα πολλά, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας στήριξε σθεναρά την κυβέρνηση της ΠΓΔΜ έναντι των διαδηλώσεων. Το υπουργείο επέκρινε τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, κατηγορώντας τες ότι τάσσονται με τις Δυτικές δυνάμεις και ότι επιλέγουν να ακολουθήσουν μια χαοτική ιδεολογία των «επαναστάσεων των χρωμάτων». Η σημερινή κυβέρνηση της ΠΓΔΜ κανονικά τάσσεται υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, όμως παραμένει ανοικτή και στις προτάσεις της Ρωσίας για τον Turkish Stream. Μια αδύναμη κυβέρνηση, σε συνδυασμό με την κλιμακούμενη αστάθεια στην ΠΓΔΜ, αποτρέπουν τη χώρα από το να γίνει πιστός σύμμαχος της Δύσης ή αξιόπιστος εταίρος της Ρωσίας.
Μια ευρύτερη περιφερειακή πρόκληση
Οι συγκρούσεις στην ΠΓΔΜ εγείρουν το φάσμα νέων εθνοτικών εντάσεων και βίας στα Βαλκάνια, όπου τα πολιτικά σύνορα δεν συμπίπτουν με τα εθνικά όρια. Αν και τα πρόσφατα βίαια επεισόδια πιθανότατα δεν θα περάσουν και στις κοντινές χώρες στο άμεσο μέλλον, ωστόσο τα προβλήματα της ΠΓΔΜ αποτελούν πηγή ανησυχίας για την περιοχή. Η Σερβία έχει αυξήσει το επίπεδο συναγερμού της, ενώ η Βουλγαρία έστειλε στρατό για να ενισχύσει τα σύνορά της.Από το 1999, οι κυβερνήσεις της Δύσης εργάστηκαν για να σταθεροποιήσουν το Κόσοβο και τη γύρω περιοχή μέσω της παρουσίας ειρηνευτικών δυνάμεων και μεγάλης κλίμακας αναπτυξιακών προγραμμάτων. Οι Βρυξέλλες επίσης πιέζουν τη Σερβία να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με το Κόσοβο ως προαπαιτούμενο για να ενταχθεί στην ΕΕ. Μια πιθανή αύξηση των κινήσεων ανταρτών στα σύνορα Κοσόβου-ΠΓΔΜ θα απειλούσε τη σταθερότητα αυτό και θα υπονόμευε τις προσπάθειες της Δύσης στην περιοχή.
Τελικά, ασχέτως το πόσο χρόνος και εξωτερική πολιτική ισχύς επενδύεται στα Βαλκάνια, η επιτυχία εξαρτάται από την παρουσία ισχυρής και σταθερής διακυβέρνησης. Όμως οι κυβερνήσεις των Βαλκανίων είναι διαβόητα αδύναμες. Στη Βουλγαρία, οι κοινωνικές αναταραχές το 2013 ανάγκασαν την κυβέρνηση να παραιτηθεί. Έκτοτε στην εξουσία της χώρας έχουν ανέβει πολλές αδύναμες κυβερνήσεις, που δεν μακροημέρευσαν, και οι οποίες ταλανίζονται από τις εσωτερικές διαμάχες. Εν τω μεταξύ, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η πολιτική παράλυση έχει αποτρέψει την εφαρμογή απαραίτητων οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Οι διαδηλώσεις για την διαφθορά το 2014 αύξησαν την ανικανότητα του βοσνιακού πολιτικού συστήματος να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της χώρας.
Η οχλαγωγία της βαλκανικής πολιτικής σκηνής δίνει τη δυνατότητα στις ξένες δυνάμεις να αυξήσουν την επιρροή τους μέσω οικονομικής και πολιτικής στήριξης προς τις τοπικές κυβερνήσεις. Όμως η ευθραυστότητα των βαλκανικών χωρών αποτρέπει την ξεκάθαρη στροφή προς μία εξωτερική δύναμη. Όπως και άλλα κράτη στα σύνορα της Ευρώπης, έτσι και πολλές βαλκανικές χώρες έχουν επιχειρήσει να διατηρήσουν κάποιον βαθμό ουδετερότητας. Μια στρατηγική εξισορρόπησης σημαίνει πως οι κυβερνήσεις των βαλκανικών χωρών μπορούν να έχουν πρόσβαση σε προνομιούχες οικονομικές συμφωνίες, πακέτα χρηματοοικονομικής βοήθειας και πολιτική στήριξη από πολλές εξωτερικές δυνάμεις.
Οι γεωπολιτικές αντιπαλότητες και οι τοπικές διαμάχες στην περιοχή δημιουργούν ιστορικά έναν εκρηκτικό συνδυασμό, που πυροδοτεί στρατιωτικές συγκρούσεις όπως ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος αλλά και πολλούς ένοπλους αγώνες στα Βαλκάνια. Σήμερα λαμβάνει χώρα ένας πιο «λεπτός» ανταγωνισμός, καθώς οι ξένες δυνάμεις χρησιμοποιούν την οικονομική επιρροή, την αμυντική συνεργασία και την πολιτική στήριξη για να προωθήσουν τους στόχους τους στην περιοχή.
Η σύγκρουση στην ΠΓΔΜ και η προοπτική να αναστατώσει τα σχέδια της Ρωσίας στην περιοχή, ενσαρκώνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ξένες δυνάμεις στα Βαλκάνια. Αν και η Δύση, η Ρωσία και η Τουρκία θέλουν όλες να ρίξουν κεφάλαια στην περιοχή, για να βελτιώσουν η κάθε μια την θέση της, ωστόσο οι αδύναμες κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να κάνουν ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των εξωτερικών δυνάμεων.
anna@euro2day.gr
